Το ’21 αποτελεί το πρώτο επιτυχημένο εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα στον Παλαιό Κόσμο της Ευρώπης κατά τον 19ο αιώνα. Προηγούνται οι αντιαποικιακές επαναστάσεις των ΗΠΑ και (εν μέρει) της Νότιας Αμερικής. Αλλά στην Ευρώπη το μόνο παρόμοιο είναι η Γαλλική Επανάσταση, που οδήγησε όχι στην αποκατάσταση της γαλλικής δημοκρατίας, αλλά στη βραχύβια αυτοκρατορία του Ναπολέοντα και στην παλινόρθωση των μοναρχικών καθεστώτων από το 1815. Aλλες απόπειρες γίνονται σχεδόν ταυτόχρονα με την εθνεγερσία των Ελλήνων – στην Ισπανία και στην Ιταλία. Αλλά εις μάτην.
Οι Eλληνες, ωστόσο, χάρη στις εκκλήσεις που κάνει η ηγεσία τους για την υποστήριξη των λαών και των κυβερνήσεων της Ευρώπης, αλλάζουν την ιστορική πορεία όλης της ηπείρου – εφόσον αναγνωρίζεται για πρώτη φορά η πλήρης ανεξαρτησία του ελληνικού κράτους με πρωτόκολλο του Φεβρουαρίου του 1830. Από τότε, οι παρόμοιες αναγνωρίσεις καινούργιων εθνών-κρατών διαδέχονται η μία την άλλη: του Βελγίου το 1831, της Ιταλίας και της Γερμανίας το 1871, των υπόλοιπων βαλκανικών κρατών από το 1878 ώς το 1913, της Τουρκίας το 1923, και από τότε πάει λέγοντας. Oπως έχω υποστηρίξει αλλού, οι Eλληνες είναι οι πρωτοπόροι: η ελληνική ανεξαρτησία σημαδεύει την κρίσιμη καμπή από την παλιά Ευρώπη των πολυεθνικών αυτοκρατοριών προς την καινούργια (και σημερινή), που βασίζεται στην αυτοδιάθεση αυτόνομων εθνών-κρατών (ακόμα και μέσα στο πλαίσιο της Ε.Ε.). Δεν ξέρω για ποιο λόγο, αλλά το γεγονός αυτό δεν τονίζεται όπως έπρεπε, ούτε στη διεθνή ούτε, όσο ξέρω, στην ελληνική ιστοριογραφία. Aλλο νόημα του ’21 προκύπτει από τη διαχρονία του ελληνισμού. Tόσο πολύ έχουμε συνηθίσει την ιδέα της εθνικής αποκατάστασης, είτε ως «παλιγγενεσίας» είτε ως «συνέχειας» του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού, ώστε να επισκιάσει το γεγονός ότι ούτε στην αρχαιότητα ούτε κατά τον Μεσαίωνα δεν υπήρχε τίποτε παρόμοιο με το ελληνικό έθνος-κράτος όπως διαμορφώνεται ως αποτέλεσμα της Επανάστασης.
Διαβάστε επίσης:
• Ρόντρικ Μπίτον: Τι γιορτάζουμε;
• Ρόντρικ Μπίτον: Ο Ελληνας «ανήκει» στην πατρίδα του
Παρ’ όλες τις αξιοθαύμαστες επιτυχίες τους σε τόσους άλλους τομείς, οι αρχαίοι ποτέ δεν κατάφεραν να εφεύρουν ένα σύστημα ικανό να ρυθμίσει τις διακρατικές σχέσεις των πόλεων-κρατών τους. Η εμμονή στην «αυτονομία» της καθεμιάς είχε ως αποτέλεσμα την απορρόφησή τους πρώτα από το (ελληνικό κι αυτό, βέβαια) βασίλειο των Μακεδόνων και στη συνέχεια από τους Ρωμαίους. Αργότερα, το Βυζάντιο υπήρξε ως κράτος, και μάλιστα ως αυτοκρατορία, για πολλούς αιώνες, χωρίς να αυτοπροσδιοριστεί επισήμως ως «Ελλάδα» ή να χαρακτηρίσει τους κατοίκους του «Eλληνες», παρά το γεγονός ότι η γλώσσα και η παιδεία τους ήταν η ελληνικές. Αυτός είναι άλλος λόγος που η αποκατάσταση και η εμπέδωση του έθνους-κράτους από τη δεκαετία του 1820 είναι τόσο φοβερό κατόρθωμα – ένα κατόρθωμα, ας μην ξεχάσουμε, που ανήκει στους νεότερους, όχι στους αρχαίους.
* O κ. Ρόντρικ Μπίτον είναι ομότιμος καθηγητής Νεοελληνικής και Βυζαντινής Ιστορίας, Γλώσσας και Λογοτεχνίας στην έδρα Κοραή του Τμήματος Κλασικών Σπουδών του King’s College London.