Οι πρόσφατες αναφορές για προσβολή της γενετήσιας αξιοπρέπειας έδειξαν μια αθέατη μέχρι σήμερα πλευρά ψυχοπαθολογίας: την ψυχική διαταραχή που προκαλείται από «απρόσκλητη και ανεπιθύμητη λεκτική ή σωματική σεξουαλικής φύσεως συμπεριφορά». Περιλαμβάνει ένα εύρος εκφράσεων, από τη λεκτική παρενόχληση μέχρι τον βιασμό και την κακοποίηση. Μπορεί να συμβεί σε πολλούς κοινωνικούς χώρους, όπως σε περιβάλλον εργασίας, στο σπίτι, στο σχολείο, στην εκκλησία, σε αθλητικό περιβάλλον και αλλού και αφορά τόσο γυναίκες όσο και άνδρες. Ο θύτης μπορεί να είναι προϊστάμενος σε χώρο εργασίας, δάσκαλος, καθηγητής, φροντιστής, γονέας, παππούς, πατριός, συγγενής, οικογενειακός φίλος, σπουδαστής ή ξένος.
Οι γυναίκες αποτελούν συχνότερα θύματα σεξουαλικής κακοποίησης και υποφέρουν περισσότερο από τους άνδρες από επακόλουθες ψυχικές διαταραχές. Η σεξουαλική κακοποίηση και ιδιαίτερα ο βιασμός συνιστά επώδυνη ψυχοτραυματική εμπειρία και αποτελεί για τη γυναίκα ένα από τα περισσότερο επιβλαβή εμπόδια για επιτυχή καριέρα και ικανοποίηση. Η γυναίκα που έχει υποστεί σεξουαλική βία υφίσταται ριζικές μεταβολές στην εικόνα που έχει για τον εαυτό της σε σχέση με τον άμεσο κοινωνικό περίγυρο και την κοινωνία, καθώς και στον τρόπο με τον οποίο βλέπει το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον. Εχει μια διαφορετική αντίληψη των γεγονότων, του εαυτού και των άλλων.
Ο βιασμός σηματοδοτεί το θύμα ως στερημένο από κοινωνική αξία και προσβλέπεται ως κάτι το ανήθικο και τροποποιεί έτσι τη σχέση του με την κοινωνία. Το θύμα αισθάνεται ταπεινωμένο και προδομένο, με μειωμένη αυτοεκτίμηση και αυτοπεποίθηση, «βρώμικο», με αίσθημα αηδίας, οργή προς τον θύτη και χωρίς εμπιστοσύνη στο περιβάλλον. Ολα τα άτομα δεν αντιδρούν κατά τον ίδιο τρόπο στο στρες της κακοποίησης και οι αντιδράσεις μπορεί να μεταβάλλονται. Κάποιοι αντιδρούν με θυμό, άλλοι με ενοχή ότι ήταν δικό τους λάθος, άλλοι με άρνηση («δεν ήταν τίποτε», «μια φορά έγινε»), άλλοι με υποβάθμιση του συμβάντος και άλλοι με αμνησία (απώθηση), ενώ άλλοι αντιδρούν με περισσότερους τρόπους. Σε άλλες περιπτώσεις η κακοποίηση οδηγεί σε παροδικό ή παρατεταμένο στρες και κατάθλιψη, ανάλογα με την ικανότητα του θύματος να χειριστεί το στρες και την κοινωνική στήριξη που του παρέχεται.
Η ψυχοτραυματική εμπειρία έχει μακροπρόθεσμη αρνητική επίδραση στο θύμα. Ενώ, γενικά, η επίδραση των στρεσογόνων συμβάντων ζωής για να προκαλέσουν νόσο, σωματική ή ψυχική, εξαντλείται στους 12 μήνες, το στρες της σεξουαλικής κακοποίησης έχει μακρά διάρκεια και προκαλεί ψυχικές διαταραχές και στην ώριμη ηλικία, ενώ αναφέρεται από τους πάσχοντες και μετά πολλά έτη με συναισθήματα θυμού, οργής κ.ά. Πλείστες ψυχικές διαταραχές και συμπτώματα αποτελούν επακόλουθα της σεξουαλικής κακοποίησης: κατάθλιψη, άγχος, διαταραχές άγχους, όπως διαταραχή πανικού και φοβικές διαταραχές, μετατραυματική διαταραχή (PTSD), διατροφικές διαταραχές, χρήση ουσιών, απώλεια κινήτρων, αϋπνία, κεφαλαλγία, μυϊκοί πόνοι, κόπωση, γαστρεντερικά συμπτώματα (ευερέθιστο έντερο), σεξουαλική δυσλειτουργία, ενοχές και ενίοτε ιδέες αυτοκτονίας. Αναφέρεται περίπτωση μετατραυματικής διαταραχής στην οποία η συμπτωματολογία εκλύθηκε από τη θέα και επικείμενη χρήση βελόνας σύριγγας (όργανο που εισέρχεται στο σώμα), η οποία προκάλεσε αναβίωση του τραυματικού συμβάντος (βιασμού) με πανικό και συμπεριφορά αποφυγής. Αλλη περίπτωση, ηλικίας 80 ετών με χρόνια κατάθλιψη, επικαλέστηκε κακοποίηση σε νεαρή ηλικία ως καταστροφική για τη ζωή της, δηλωτικό της μακράς διάρκειας της στρεσογόνου επίδρασης της κακοποίησης. Οι σπουδαστές-θύματα σεξουαλικής κακοποίησης αισθάνονται σωματική και ψυχολογική δυσφορία και πιέζονται να διακόψουν τις σπουδές τους, διότι δυσκολεύονται να ανταποκριθούν στις σπουδαστικές υποχρεώσεις τους.
Σε θεραπευτικό επίπεδο, ο ψυχίατρος αντιμετωπίζει συνήθως έναν καταθλιπτικό ασθενή με μακρόχρονη συμπτωματολογία, με συννόσηση με άλλες διαταραχές και με ιστορικό που διακινεί ενσυναίσθηση, για να αντιμετωπιστεί όπως ταιριάζει στον ανθρωπιστικό χαρακτήρα της Ψυχιατρικής. Η θεραπευτική αντιμετώπιση περιλαμβάνει χειρισμό και θεραπεία του στρες, φαρμακευτική θεραπεία για τις κλινικές εκδηλώσεις της κακοποίησης, ψυχολογική θεραπεία και συγκεκριμένα γνωσιακή – συμπεριφορική θεραπεία και οικογενειακή στήριξη.
* Ο κ. Βασίλειος Αλεβίζος είναι ψυχίατρος, τ. αναπλ. καθηγητής Ψυχιατρικής Πανεπιστημίου Αθηνών.