Τον 19ο αιώνα ιδρύθηκαν και λειτούργησαν τέσσερα ιστορικά σχολεία μέσης εκπαίδευσης, που η μεγάλη προσφορά τους στο έθνος και στην κοινωνία έτυχε ιδιαίτερης αναγνώρισης. Τα τρία εξ αυτών, η Βαρβάκειος Σχολή Αθηνών (1854), το Α΄ Αθηνών (1829) και η Ιωνίδειος Σχολή Πειραιά (1847) κάλυπταν τις εκπαιδευτικές ανάγκες της πρωτεύουσας της νέου ελληνικού κράτους, ενώ η Ζωσιμαία Σχολή Ιωαννίνων (1828) λειτούργησε στα σκλαβωμένα, ακόμη, Γιάννινα. Αυτά τα δημόσια σχολεία μέσης εκπαίδευσης καταγράφηκαν στην Ιστορία της χώρας μας και στη συνείδηση του λαού μας ως τα Ιστορικά Πρότυπα Σχολεία.
Ιδιαίτερα δε η Βαρβάκειος και η Ζωσιμαία Σχολή αποτέλεσαν –οργανωτικά, διοικητικά και εκπαιδευτικά– το υπόδειγμα προς μίμηση και για τα υπόλοιπα σχολεία της πατρίδας μας, δηλαδή υπήρξαν το «πρότυπο» των Προτύπων Σχολείων. Η Ζωσιμαία Σχολή, το αρχαιότερο σχολείο της Ελλάδος, ιδρύθηκε και λειτούργησε εφαρμόζοντας εκπαιδευτικά προγράμματα εφάμιλλα των αντιστοίχων της «πεφωτισμένης Ευρώπης», ενώ η Βαρβάκειος συνέβαλε αποφασιστικά στην προαγωγή του εκπαιδευτικού μας συστήματος. Οταν το 1937 καθιερώθηκε επίσημα ο θεσμός των Προτύπων Σχολείων η πολιτεία, αναγνωρίζοντας τη μεγάλη τους προσφορά προς το έθνος, ενέταξε στον νέο θεσμό μόνο αυτά τα δύο σχολεία, τη Βαρβάκειο Σχολή και τη Ζωσιμαία Σχολή. Το επόμενο σχολείο που ονομάστηκε Πρότυπο ήταν η Ιωνίδειος Σχολή Πειραιά, το 1947.
Κατά τη διάρκεια του 20ού αιώνα ιδρύθηκαν και λειτούργησαν υπό ιδιαίτερο εκπαιδευτικό καθεστώς, σαν Πρότυπα επτά ακόμη σχολεία, μεταξύ των οποίων και το σπουδαίο Πειραματικό Σχολείο του Πανεπιστημίου Αθηνών (1929).
Τα Πρότυπα Σχολεία λειτούργησαν ανελλιπώς από το 1828 (έτος ίδρυσης της Ζωσιμαίας Σχολής Ιωαννίνων) μέχρι το 1985 και ανταποκρίθηκαν πλήρως τόσο στις προσδοκίες των ιδρυτών τους όσο και στις απαιτήσεις της κάθε εποχής. Το 1985 όμως τα σπουδαία αυτά σχολεία μετατράπηκαν σε Πειραματικά ή σε κοινά σχολεία. Η κατάργηση του θεσμού των Προτύπων Σχολείων ήταν μία καταστροφική απόφαση, που πάρθηκε ξαφνικά, χωρίς δημόσιο διάλογο, χωρίς προφανή λόγο και χωρίς να βασίζεται σε κάποιο επιστημονικό σκεπτικό ή δεδομένο. Κάποιες αόριστες αναφορές περί «δημοκρατικότητας» της παιδείας και περί «ίσων ευκαιριών» αποδείχθηκε ότι ήταν ψευδείς και υποκριτικές. Είναι γνωστό ότι στην πράξη συνέβη ακριβώς το αντίθετο.
Προ αυτής της καταστάσεως οι απόφοιτοι της Βαρβακείου και της Ζωσιμαίας Σχολής αποφασίσαμε να ενώσουμε τις δυνάμεις μας και να αντιδράσουμε. Ο αγώνας μας ήταν δύσκολος και η πορεία μας μοναχική. Εκτιμούσαμε ότι θα είχαμε συμμάχους τους πολιτικούς και τους πνευματικούς φορείς της κοινωνίας μας, αλλά διαψευστήκαμε. Ολοι τους, ο καθένας για τον δικό του λόγο, παρέμειναν αδρανείς, αδιάφοροι και, πολλές φορές, εχθρικοί. Κάποιες λίγες μεμονωμένες εξαιρέσεις δεν αναιρούν τον κανόνα.
Συνεχίσαμε όμως με ενθουσιασμό και με πίστη. Οι υπογράφοντες την παρούσα επιστολή, ως πρόεδροι των Συλλόγων Αποφοίτων της Βαρβακείου και της Ζωσιμαίας Σχολής είχαμε τεθεί επικεφαλής της προσπάθειας για την επαναλειτουργία των Προτύπων Σχολείων. Υπήρξαμε αδιάψευστοι μάρτυρες και συντελεστές των εξελίξεων και καταθέτουμε τη δική μας μαρτυρία, όχι για να αποσπάσουμε κάποιον δημόσιο έπαινο, αλλά για να δημοσιοποιήσουμε τα πραγματικά γεγονότα που οδήγησαν στην αποκατάσταση της εκπαιδευτικής τάξεως στην πατρίδα μας.
Προβάλαμε το αίτημά μας με κάθε τρόπο, με εκδηλώσεις, με διαλέξεις, δημοσιεύματα στον Τύπο και με παραστάσεις ενώπιον υπουργών και εκπροσώπων όλων των κομμάτων. Κορυφαία μας εκδήλωση ήταν η Ημερίδα που διοργανώσαμε την 20ή Ιουνίου 2009, στην Παλαιά Βουλή, με θέμα «Ο ρόλος των Προτύπων Σχολείων στη σύγχρονη εκπαίδευση». Συμμετείχαν διακεκριμένοι επιστήμονες και εκπαιδευτικοί, προσωπικότητες της ελληνικής κοινωνίας και εκπρόσωποι του πολιτικού κόσμου, και τα συμπεράσματα αυτής της Ημερίδας αποτέλεσαν τη βάση διαμόρφωσης της αντίστοιχης πολιτικής όλων των επόμενων κυβερνήσεων.
Τον Μάιο 2011 η τότε υπουργός Παιδείας κ. Αννα Διαμαντοπούλου ήταν διατεθειμένη να κάνει δεκτές τις εισηγήσεις μας, αλλά τελικά μας προέκυψε η ερμαφρόδιτη λύση των Προτύπων Πειραματικών Σχολείων. Οπως πληροφορηθήκαμε αργότερα από επίσημα χείλη το «αφύσικο» πάντρεμα Προτύπων και Πειραματικών επιβλήθηκε άνωθεν ως συμβιβαστική λύση, για ικανοποίηση των ιδεοληψιών ορισμένων μελών της τότε κυβερνήσεως και των συνδικαλιστών της ΟΛΜΕ.
Η προσπάθεια των αποφοίτων της Βαρβακείου και της Ζωσιμαίας ενισχύθηκε το 2011, όταν δηλαδή αποφάσισαν να συμπράξουν μαζί τους και οι σύλλογοι αποφοίτων των υπολοίπων Προτύπων Σχολείων.
Ακολούθησε η περίοδος 2015-2019. Μετά τις γνωστές δηλώσεις Μπαλτά περί «αριστείας και ρετσινιάς» η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ – ΑΝΕΛ έκανε μία μικρή αναδίπλωση και ανακοίνωσε τη λειτουργία των πέντε ιστορικών Προτύπων. Η κίνηση αυτή αποτελούσε μόνο έναν ελιγμό τακτικής και, όπως αποδείχθηκε στην πράξη, από την επόμενη ημέρα άρχισε η διαδικασία απαξίωσης και υποβάθμισής τους.
Ομως «ουδέν κακόν αμιγές καλού»! Μετά την ολοκλήρωση αυτής της ανορθόδοξης και ψυχοφθόρας διαδικασίας διαπιστώσαμε ότι είχαμε αποκομίσει και σημαντικά κέρδη: α) έπειτα από τις δηλώσεις Μπαλτά εκδηλώθηκε μία εκρηκτική αντίδραση της κοινωνίας και το κλίμα αντιστράφηκε οριστικά και αμετάκλητα υπέρ των Προτύπων Σχολείων και β) η Νέα Δημοκρατία δήλωσε δημόσια ότι η λειτουργία των Προτύπων Σχολείων εντάσσεται πλέον στο κυβερνητικό της πρόγραμμα ως στόχος άμεσης προτεραιότητας.
Μία επίπονη προσπάθεια περίπου 30 ετών έφτασε στο επιθυμητό τέλος της την 11η Ιουνίου 2020, όταν δηλαδή ψηφίστηκε ο Ν. 4692 για τα Πρότυπα Σχολεία. Ολοι εμείς που αγωνιστήκαμε για την αναβίωση του θεσμού των Προτύπων Σχολείων βιώσαμε την 11η Ιουνίου 2020 σαν ημέρα γιορτής και χαράς. Με τις διατάξεις του νέου νόμου ικανοποιούνταν πλήρως οι απαιτήσεις εκσυγχρονισμού και αναβάθμισης της δημόσιας εκπαίδευσης και οι Σύλλογοι Αποφοίτων των Ιστορικών Σχολείων, η ελληνική κοινωνία και τα ΜΜΕ χαιρέτισαν με ενθουσιασμό και με ιδιαίτερη ικανοποίηση την ψήφισή του.
Οι απόφοιτοι των Ιστορικών Προτύπων Σχολείων αισθανόμαστε υποχρεωμένοι να απονείμουμε τα δημόσια εύσημα στην υπουργό Παιδείας Νίκη Κεραμέως, η οποία με θάρρος και αποφασιστικότητα προχώρησε στη σύνταξη ενός νόμου που χαρακτηρίζεται από την επιστημονική και επαγγελματική του αρτιότητα.
Οι απόφοιτοι των Προτύπων Σχολείων αποδείξαμε έμπρακτα ότι ο ψυχικός και πνευματικός δεσμός με τα σχολεία μας είναι διαρκής και αρραγής, δηλώνουμε δε ότι θα συνεχίζουμε να προσφέρουμε τις υπηρεσίες μας για να λάμψουν ξανά τα σχολεία μας στο εκπαιδευτικό μας σύστημα και να προσφέρουν στην πατρίδα μας αποφοίτους ικανούς να διακριθούν σε όλους στους κοινωνικούς στίβους.
* Ο κ. Μάριος Μπαχάς πρώην πρόεδρος Αποφοίτων Βαρβακείου Σχολής.
Ο κ. Αθανάσιος Δάλλας είναι πρόεδρος Αποφοίτων Ζωσιμαίας Σχολής.