Τον τελευταίο χρόνο η πανδημική κρίση μονοπωλεί, και δικαίως, την επικαιρότητα και την έγνοια των πολιτών. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ωστόσο, δεν αφήνει στην άκρη τα άλλα μεγάλα ζητήματα του καιρού μας, όπως το μεταναστευτικό. Αλλωστε, η ανάμνηση των γεγονότων στη Μόρια τον περασμένο Σεπτέμβριο θα αποτελούν για πάντα το καμπανάκι αφύπνισης και το χρονικό σημείο ρήξης με ένα πρόσφατο παρελθόν που δεν πρόκειται να επιτρέψουμε να επαναληφθεί. Μια ρεαλιστική και βιώσιμη ευρωπαϊκή πολιτική μετανάστευσης και ασύλου, στη βάση της πρότασης της Κομισιόν για το ομώνυμο σύμφωνο, μπορεί και πρέπει να γίνει ο κρίκος που λείπει από την ευρωπαϊκή αλυσίδα αλληλεγγύης και συνεργασίας, όπως αυτές καταδεικνύονται καθημερινά στη μάχη κατά της πανδημίας.
Με την ανάληψη των καθηκόντων τους προ έτους, ο αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Μαργαρίτης Σχοινάς και η αρμόδια επίτροπος για θέματα μετανάστευσης και εσωτερικών υποθέσεων Ιλβα Γιόχανσον ξεκίνησαν μεθοδικά μία δύσκολη άσκηση ισορροπίας και, αφού μίλησαν με τα κράτη-μέλη και τους εμπλεκόμενους φορείς, την ανήγαγαν σε επιδίωξη δικαιοσύνης και αλληλεγγύης. Για την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, μια νέα ενιαία ευρωπαϊκή μεταναστευτική πολιτική μπορεί να καταστεί εφαρμόσιμη και αποτελεσματική, μόνον εάν είναι σε θέση να αποτυπώνει τη συνισταμένη των διαφορετικών απόψεων, να λαμβάνει υπ’ όψιν τη διαφορετικότητα των ανησυχιών, να διαφυλάττει στον πυρήνα της την ουσία των θεμελιωδών ευρωπαϊκών αρχών και τελικά, να επιλύει στην πράξη τα προβλήματα, όπου και όποτε αυτά προκύπτουν. Μία πολιτική καθίσταται αποτελεσματική μόνον όταν εφαρμόζεται από όλους για όλους, με τρόπο ενιαίο και συντονισμένο. Η Ευρωπαϊκή Ενωση δεν χωράει δύο πολιτικά μέτρα και σταθμά στη μετανάστευση και το άσυλο… δεν χωράει δύο Ευρώπες. Χωράει όμως όλες τις απόψεις και τις ανησυχίες των κρατών-μελών, στη βάση του ανοικτού διαλόγου που ήδη ξεκίνησε με την παρουσίαση, στις 23 Σεπτεμβρίου 2020, της πρότασης για το νέο σύμφωνο για τη μετανάστευση και το άσυλο.
Το προτεινόμενο σύμφωνο αφορά σε μια ολοκληρωμένη στρατηγική, η οποία βασίζεται σε τρεις πυλώνες:
• Την εξωτερική διάσταση: η πρόταση της Επιτροπής φέρνει στο επίκεντρο τη συνεργασία με τρίτες χώρες προέλευσης και διέλευσης, κοντά στα σύνορά μας αλλά και πιο μακριά, στην Αφρική και την Ασία. Η συνεργασία αυτή θα αφορά την καταπολέμηση της παράνομης διακίνησης, τον έλεγχο των συνόρων, την αύξηση του αριθμού των επιστροφών και τη βελτίωση της διαδικασίας επανεισδοχής. Για να το πετύχουμε αυτό, είμαστε έτοιμοι να χρησιμοποιήσουμε όλες τις πολιτικές και τα εργαλεία που έχουμε στη διάθεσή μας. Οπως τόνισε και ο αντιπρόεδρος Μαργαρίτης Σχοινάς, η αναπτυξιακή συνεργασία, η ασφάλεια, οι θεωρήσεις (βίζες), το εμπόριο και οι επενδύσεις καθώς και η εκπαίδευση, δεν θα πρέπει να αντιμετωπίζονται ως μεμονωμένα ζητήματα, αλλά μέρη μιας πολυεπίπεδης προσέγγισης του ζητήματος. Στο πλαίσιο αυτό, η Τουρκία αποτελεί έναν ιδιαίτερο παράγοντα. Αλλωστε, η δήλωση Ευρωπαϊκής Ενωσης – Τουρκίας αφορά σε ευρωπαϊκό και όχι διμερές ελληνοτουρκικό ζήτημα, και ως εκ τούτου, παραμένει στην καρδιά των εξελίξεων που αφορούν τις ευρωτουρκικές σχέσεις.
• Ο δεύτερος πυλώνας στο επίκεντρο του συμφώνου είναι η δίκαιη κατανομή ευθύνης και η έκφραση/επίδειξη αλληλεγγύης, ιδιαιτέρως σε περιόδους κρίσης όπου παρατηρούνται ισχυρές πιέσεις από μεταναστευτικές ροές. Οι χώρες που βρίσκονται στην πρώτη γραμμή δεν δύνανται και δεν πρέπει να σηκώνουν υπερβολικά βάρη πανευρωπαϊκών διαστάσεων, μόνο και μόνο λόγω της γεωγραφικής τους θέσης. Μία οργανωμένη πολιτική μετεγκαταστάσεων βρίσκεται στην καρδιά της πρότασής μας, με στόχο την αποφυγή εγκλωβισμού μας σε παραδοσιακά πολιτικά αδιέξοδα που καταδίκασαν σε αποτυχία αντίστοιχες προσπάθειες στο παρελθόν. Το σύμφωνο ενσωματώνει βαθμούς ευελιξίας για τα μέσα και τους τρόπους που τα κράτη-μέλη θα συνδράμουν την κοινή ευρωπαϊκή προσπάθεια για τη δίκαιη εφαρμογή των προνοιών του συμφώνου. Η επίδειξη αλληλεγγύης θα πάψει να αποτελεί επιλογή… το σύμφωνο την καθιστά πλέον δέσμευση και θεμέλιο της ενιαίας ευρωπαϊκής πολιτικής μας.
• Ο τρίτος πυλώνας της προσέγγισης της Επιτροπής βασίζεται σε αποτελεσματικότερες και ταχύτερες διαδικασίες στα εξωτερικά μας σύνορα για τους μετανάστες και πρόσφυγες που φτάνουν σε αυτά. Αυτές αφορούν την ταυτοποίηση των ανθρώπων, υγειονομικό έλεγχο και έλεγχο ασφαλείας, λήψη δακτυλικών αποτυπωμάτων και καταχώριση στη βάση δεδομένων Eurodac. Στο πλαίσιο αυτής της διαδικασίας στα σύνορα, και υπό συνθήκες απολύτως ευρωπαϊκές, θα λαμβάνονται γρήγορες αποφάσεις σχετικά με το αν οι αιτούντες πράγματι δικαιούνται άσυλο ή όχι, ώστε να δρομολογούνται άμεσα οι ανάλογες ενέργειες. Η βελτίωση και επιτάχυνση αυτών ακριβώς των διαδικασιών είναι το «κλειδί» για μια ανθρώπινη και αποτελεσματική διαχείριση του ασύλου και της μετανάστευσης, παρέχοντας νομική βεβαιότητα και προστασία για τους πρόσφυγες και τους μετανάστες – και ταυτόχρονα εξασφαλίζοντας την αποτελεσματική λειτουργία του συστήματος συνολικά, χωρίς περιττές καθυστερήσεις και δαπάνες για τα κράτη υποδοχής.
Η Ελλάδα, η γεωγραφία της οποίας την κατατάσσει εκ των πραγμάτων στις χώρες που έχουν κάθε λόγο να επιζητούν ως προτεραιότητα τη θέσπιση μιας ενιαίας ευρωπαϊκής πολιτικής μετανάστευσης και ασύλου, έχει ήδη ενεργό ρόλο στον διάλογο για το προτεινόμενο σύμφωνο. Συγχρόνως, με ισχυρή ευρωπαϊκή στήριξη, έχει κάνει την πολιτική της επιλογή και βάζει τέλος σε φαινόμενα τύπου Μόρια, μέσα από μία οργανωμένη και αποτελεσματική μετεξέλιξη της πολιτικής διαχείρισης της κρίσης σε πολιτική διαχείρισης αυτής καθαυτήν της μετανάστευσης. Η πολιτική μετανάστευσης και ασύλου στην Ελλάδα, η οποία χρηματοδοτείται σχεδόν εξ ολοκλήρου από ευρωπαϊκά κονδύλια, χτίζει πλέον συνθήκες φιλοξενίας και γκρεμίζει απαράδεκτες αποθήκες ψυχών. Ελλάδα και Ευρωπαϊκή Επιτροπή εξοπλίζουν τα νησιά πρώτης υποδοχής με τις απαραίτητες σύγχρονες υποδομές για την ταχεία και αποτελεσματική διαχείριση τόσο των εκκρεμών υποθέσεων όσο και των πιθανών νέων ροών. Ενισχύουν τις τοπικές κοινωνίες προκειμένου να αντεπεξέλθουν στις ιδιαίτερες συνθήκες που καλούνται να αντιμετωπίσουν και τελικά, θέτουν ως προτεραιότητα την επιστροφή της καθημερινότητας των νησιωτών ακριτών στην ομαλότητα. Αλλωστε, αυτοί οι τελευταίοι είναι το πρόσωπο και η ψυχή της Ευρώπης στα σύνορά της… και τόσο η λάμψη του προσώπου όσο και η δύναμη της ψυχής τους ανακλάται καθαρά στην καθημερινή τους προσπάθεια και φτάνει τόσο στην υπόλοιπη Ευρώπη, όσο και στα αντίπερα παράλια.
Ωστόσο, η ελληνική νησιωτική προσπάθεια δεν είναι μοναχική σε αυτόν τον αγώνα. Πάνω από 900 στελέχη και αξιωματικοί του Frontex περιπολούν καθημερινά στην περίμετρο της ελληνικής επικράτειας σε στεριά, αέρα και θάλασσα, πλάι πλάι με τους Ελληνες συναδέλφους τους. Εκατοντάδες στελέχη των ευρωπαϊκών θεσμών αλλά και λοιπών διεθνών οργανισμών βρίσκονται και εργάζονται στα νησιά, με την παρουσία τους να διασφαλίζεται με ισχυρούς ευρωπαϊκούς οικονομικούς και υλικούς πόρους ενώ, παράλληλα, η συνεργασία των υπηρεσιών της Κομισιόν με τις εθνικές και τοπικές αρχές είναι αδιάκοπη. Η καρδιά της Ευρώπης χτυπάει στο Αιγαίο και στον Εβρο και συντονίζει τους παλμούς της στον ρυθμό των σφυγμών της Ελλάδας, με πράξεις και συνεργασία. Το προτεινόμενο σύμφωνο μετανάστευσης και ασύλου σίγουρα «σηκώνει» συζήτηση σε κάποιες πτυχές του… και η Ελλάδα, όπως και άλλες χώρες, καταθέτουν τις χρήσιμες προτάσεις τους. Αυτό που σίγουρα δεν «σηκώνει» είναι μη ευρωπαϊκές συμπεριφορές σε ένα αμιγώς ευρωπαϊκό ζήτημα.
* Ο κ. Γιώργος Μοσχόβης είναι επικεφαλής (ε.χ.) της αντιπροσωπείας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στην Ελλάδα.