Εχουν παρέλθει σχεδόν 60 χρόνια από τη δολοφονία του βουλευτή – ιατρού Γρήγορη Λαμπράκη, που συγκλόνισε την Ελλάδα. Εχουν εκπονηθεί αναρίθμητα άρθρα, βιβλία, μουσικά έργα, κινηματογραφικά έργα κ.λπ. για τα αίτια, το κοινωνικό και πολιτικό τοπίο της εποχής, τους φυσικούς και ηθικούς αυτουργούς, την απόδοση δικαιοσύνης κ.λπ. για το γεγονός που είχε καταλυτικές εξελίξεις στην πολιτική της χώρας. Ωστόσο πολύ λίγο (σχεδόν καθόλου) έχει αναλυθεί το καθαρά ιατρικό μέρος της πολύκροτης υπόθεσης. Ενα κύριο ερώτημα που εγείρεται είναι: θα υπήρχαν πιθανότητες, υπό κατάλληλη ιατρική φροντίδα, να έχει επιζήσει; Κατηγορηματική απάντηση είναι δύσκολο να δοθεί. Θα μπορούσε να γίνει μια υπόθεση κοντά στην πραγματικότητα, βασισμένη στα λιγοστά υπάρχοντα (υπό αξιοποίηση για την υπόθεση) στοιχεία.
⇒ Διαβάστε επίσης: Η δολοφονία του Γρηγόρη Λαμπράκη
Τα συμβάντα που αφορούν την υπόθεση έχουν συνοπτικά ως εξής: Την 22α Μαΐου 1963 περί την 20.30΄ στη Θεσσαλονίκη ο Γρήγορης Λαμπράκης εν μέσω του εκρηκτικού πολιτικού κλίματος της εποχής, δέχθηκε επίθεση και τραυματίστηκε μεταξύ άλλων και στην κεφαλή, προσπαθώντας να εισέλθει σε αίθουσα για να μιλήσει σε πολιτική συγκέντρωση. Κατόπιν των πληγμάτων φαίνεται ότι δεν αισθανόταν καλά (ζήτησε από συνάδελφό του ιατρό να ελέγξει τον σφυγμό του). Παρά ταύτα κατόρθωσε να περατώσει την ομιλία του (με δυσχέρεια σύμφωνα με τις μαρτυρίες). Κατά την έξοδό του από το κτίριο που έδωσε τη διάλεξη προς το ξενοδοχείο του, δέχθηκε τη μοιραία επίθεση που τον οδήγησε στον θάνατο.
Ο τρόπος που επλήγη αποτέλεσε αντικείμενο ζωηρών αντεγκλήσεων. Οπως και να επλήγη πάντως, όλοι συμφωνούν ότι ήταν σε κωματώδη κατάσταση ή «σε αφασία» (μη δόκιμος ιατρικός όρος που χρησιμοποιείται γενικώς) εξαρχής. Αρχικά μεταφέρθηκε με διερχόμενο όχημα Ι.Χ. στις πρώτες βοήθειες του Ερυθρού Σταυρού και εν συνεχεία στο νοσοκομείο ΑΧΕΠΑ. Εκεί επιβεβαιώθηκε ότι η κατάστασή του ήταν απελπιστική. Ο εκτάκτως κληθείς εξ Αθηνών νευροχειρουργός Δ. Οικονόμου διαπίστωσε με αγγειογραφία εγκεφάλου ότι ουδεμία αιμάτινη ροή υπήρχε ενδοκρανιακά. Εξήγησε, ως ειδικός, την κατάσταση εγκεφαλικού θανάτου στην οποία ευρίσκετο ο ασθενής και ορθώς συνέστησε αποφυγή οιασδήποτε χειρουργικής επεμβάσεως ως παντελώς άχρηστης. Ανεκδοτολογικά αναφέρεται ότι ήταν τόσο κατηγορηματικά βέβαιος για το μη αναστρέψιμο της κατάστασης του Λαμπράκη, που δήλωνε σε εναγωνίως ερωτώντες «δεν είχε περαιτέρω ιατρικό αντικείμενο και προγραμμάτιζε επίσκεψη στα μουσεία της πόλεως»! Με τη γνωμάτευση αυτή συμφώνησαν κατά το μάλλον ή ήττον και οι αργότερα εκ του εξωτερικού μετακληθέντες νευροχειρουργοί. Ο ασθενής τελικά κατέληξε την 27ην Μαΐου 1963. Στη νεκροτομική έκθεση αναφέρονται ως ευρήματα: κάταγμα κρανίου δεξιά βρεγματικά, εγκεφαλική θλάση εξ αντιτυπίας αριστερά βρεγματικά, αιμορραγία και «ανοξαιμία εγκεφάλου».
Η ιατρική υπόθεση στηρίζεται στην παρατιθέμενη φωτογραφία που ελήφθη αμέσως μετά την πλήξη, προτού ο Λαμπράκης δεχθεί οιανδήποτε ιατρική φροντίδα. Τόσο σε αυτήν όσο και σε αρκετές ακόμα, έως τη διακομιδή του στο ΑΧΕΠΑ, φαίνεται καθαρά ότι: πρώτον, ευρίσκεται πάντα σε ύπτια θέση και δεύτερον, έχει το αριστερό άνω άκρο υπό την κεφαλή.
Δεν θα αναλυθεί εδώ η ιατρική αντιμετώπιση των κρανιοεγκεφαλικών κακώσεων. Εν τάχει θα αναφερθεί το κλασικό ABC (τα αρχικά για A=airways, B=breathing, C=circulation). Αμεσος στόχος παροχής πρώτων βοηθειών στις κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις είναι να διασφαλιστούν εξ αρχής α. ανοικτές αεροφόροι οδοί, β. αναπνευστική λειτουργία, γ. κυκλοφορία αίματος. Η ύπτια θέση απαγορεύεται ρητώς σε οιονδήποτε ασθενή ευρισκόμενο σε κατάσταση απώλειας συνείδησης, άνευ διασφάλισης των ανωτέρω. Και τούτο διότι συνήθως επέρχεται αναγωγή περιεχόμενων του στομάχου με συνακόλουθα: εισρόφηση, υποξαιμία, εγκεφαλικό οίδημα και ανεξέλεγκτη αύξηση της ενδοκρανίου πιέσεως, οδηγούσης στον εγκεφαλικό θάνατο.
Φαίνεται ότι δυστυχώς η εξαρχής ύπτια θέση διακομιδής του ασθενούς ήταν επίφορη των συνακόλουθων επιπλοκών επιδείνωσης. Η επιδείνωση είναι δυνατόν να υποτεθεί από τη θέση του αριστερού άνω άκρου υπό την κεφαλή. Η εν λόγω θέση προϋποθέτει την ύπαρξη εκούσιας κίνησης του άκρου, εκλιπούσης εν συνεχεία κατά την αναφερόμενη μετ’ ολίγον διάστημα νευρολογική εκτίμηση στο νοσοκομείο ΑΧΕΠΑ.
Στο παρελθόν ελέγετο για τις κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις ότι «the issue is settled right on the spot», δηλαδή ότι η κατάσταση παγιώνεται επί τόπου. Τούτο ισχύει μερικώς μέχρι σήμερα. Μεγάλο μέρος της προόδου στη θεραπεία των κρανιοεγκεφαλικών κακώσεων οφείλεται στην έγκαιρη αντιμετώπιση στην αρχική φάση. Σήμερα οι ασθενείς δεν μεταφέρονται στο νοσοκομείο από διερχόμενα τυχαίως Ι.Χ. άλλα από ασθενοφόρα διαθέτοντα πλήρη εξοπλισμό. Η πρόσβαση σε νευροχειρουργικές μονάδες είναι καλά οργανωμένη. Αυτά προφανώς δεν υπήρχαν στη Θεσσαλονίκη το 1963.
Συμπερασματικά μπορεί βάσιμα να υποτεθεί ότι εάν η μεταφορά γινόταν με κατάλληλο τρόπο, πιθανόν η έκβαση να ήταν διαφορετική. Ηταν η μεταφορά ο μόνος παράγων της δυσμενούς εξέλιξης; Ασφαλώς όχι. Ωστόσο είναι βέβαιο ότι είχε καθοριστική συμβολή. Από την άφιξη του ασθενούς στο νοσοκομείο ΑΧΕΠΑ και εντεύθεν ουδέν ήτο ιατρικώς δυνατόν να αναστρέψει την προδιαγεγραμμένη πορεία προς το μοιραίο.
* Ο κ. Κανάρης Π. Παναγόπουλος είναι νευροχειρουργός, M.Sc. University of Newcastle upon Tyne, τ. πρόεδρος Ευρωπαϊκής Εταιρείας Κρανιοπροσωπικής Χειρουργικής.