Το πτυχίο ΑΕΙ προσφέρει μόρφωση, αλλά με την επαγγελματική αποκατάσταση τι γίνεται; Είναι προτιμότερο ένας απόφοιτος λυκείου να εισαχθεί σε κάποιο πανεπιστημιακό τμήμα με βαθμό κάτω του 8 ή να επιλέξει πιστοποιημένες επαγγελματικές σπουδές; Τι δείχνουν οι έρευνες για τις τάσεις στην αγορά εργασίας; Πολλοί φοιτητές εγκαταλείπουν τις σπουδές τους και αλλάζουν επαγγελματικό προσανατολισμό. Την ίδια στιγμή, οι περισσότεροι πτυχιούχοι ΑΕΙ αναζητούν μεταπτυχιακά προγράμματα σε Ελλάδα και εξωτερικό (ακόμη και αμφίβολής ποιότητας) για να ισχυροποιήσουν το βιογραφικό τους. Μάλιστα, ο ένας στους τέσσερις σπουδαστές σε Ινστιτούτα Επαγγελματικής Κατάρτισης (ΙΕΚ) έχει πτυχίο ΑΕΙ, ενώ υπάρχουν και κάποιοι με μεταπτυχιακό τίτλο. Η μεταλυκειακή εκπαίδευση αλλάζει άρδην, καθώς πλέον οι 18χρονοι θα μπορούν να εισαχθούν σε δημόσια ΙΕΚ ακόμη και να «μεταναστεύσουν» μακριά από την οικογενειακή εστία για να σπουδάσουν την ειδικότητα που προτιμούν. Οπως παρουσιάζει σήμερα η «Κ», το μηχανογραφικό δελτίο που θα συμπληρώσουν οι υποψήφιοι των Πανελλαδικών Εξετάσεων τον Ιούλιο θα έχει περίπου 130 ειδικότητες σε 24 επαγγελματικούς τομείς. Πληροφορική, γραφιστική, εργοθεραπεία, αγροτουρισμός, οινολογία-αμπελουργία, γαλακτοκομία, διατροφολογία, μακιγιάζ, σχεδιασμός κοσμημάτων, ηχοληψία, παραγωγή μουσικών εκπομπών, σχεδιασμός ρούχων, γαστρονομία, συντήρηση έργων τέχνης, είναι μεταξύ των ειδικοτήτων που θα μπορούν να επιλέξουν οι υποψήφιοι.
Το υπουργείο Παιδείας δίνει ιδιαίτερο βάρος στο εγχείρημα, καθώς στην Ελλάδα η επαγγελματική εκπαίδευση είναι «ο φτωχός συγγενής» του εκπαιδευτικού συστήματος, σε αντίθεση με ό,τι συμβαίνει στην Ευρώπη. Ενδεικτικά, στην Ελλάδα το 30% των αποφοίτων γυμνασίου επιλέγει επαγγελματικά λύκεια (ΕΠΑΛ), ενώ το 70% των αποφοίτων γυμνασίου επιλέγει γενικά λύκεια (ΓΕΛ) με στόχο το πανεπιστήμιο.
Η αξία της επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης άρχισε να αποτυπώνεται ευκρινώς τα τελευταία χρόνια μέσα στην οικονομική κρίση που πέρασε η χώρα. Τότε κατεγράφη αύξηση του ενδιαφέροντος για σπουδές στα ΙΕΚ, που παρέχουν υπηρεσίες αρχικής επαγγελματικής κατάρτισης με περίπου εκατό ειδικότητες. Χαρακτηριστικό είναι ότι ένας στους τέσσερις σπουδαστές ΙΕΚ επέλεξε να επιστρέψει στα έδρανα έχοντας ολοκληρώσει τις σπουδές του σε κάποιο ΑΕΙ.
Ακόμη και κάτοχοι μεταπτυχιακού τίτλου έχουν πάρει αυτό τον δρόμο. Σύμφωνα με τα στοιχεία έρευνας του ΚΑΝΕΠ-ΓΣΕΕ για την επαγγελματική κατάρτιση και απασχόληση, το 2020 συνολικά το 23,9% των σπουδαστών στα ΙΕΚ ήταν απόφοιτοι πανεπιστημίου (9,9%) ή ΤΕΙ (9,2%), ενώ το 4,8% ήταν κάτοχοι μεταπτυχιακού ή διδακτορικού τίτλου.
Οι υπόλοιποι ήταν απόφοιτοι λυκείου (46,4%), ΤΕΕ (11,5%) και ΙΕΚ (18%). Μάλιστα, η στροφή των πτυχιούχων ΑΕΙ προς τα ΙΕΚ είναι εντυπωσιακή. Το ποσοστό των σπουδαστών ΙΕΚ με προηγούμενο πτυχίο τριτοβάθμιας εκπαίδευσης σχεδόν πενταπλασιάστηκε την τελευταία οκταετία της οικονομικής κρίσης. Χαρακτηριστικά, το 2012 το ποσοστό των αποφοίτων ΑΕΙ που σπούδαζαν σε ΙΕΚ ήταν 5,2%.
Ο λόγος είναι σαφής: στα ΙΕΚ σπουδάζουν άνεργοι απόφοιτοι τριτοβάθμιας εκπαίδευσης που επιλέγουν να ειδικευθούν είτε σε σχετικό με τις σπουδές τους αντικείμενο με σκοπό την ένταξή τους στην αγορά εργασίας (για παράδειγμα, οι χημικοί μηχανικοί ως βοηθοί φαρμακείου ή οι ιστορικοί-αρχαιολόγοι ως φύλακες μουσείων και αρχαιολογικών χώρων) είτε σε ένα ευρύτερο πεδίο ενδιαφέροντος (προσωπικό – επαγγελματικό).
Διπλό μηχανογραφικό
Οπως ανέφερε στην «Κ» ο γενικός γραμματέας Επαγγελματικής Εκπαίδευσης, Κατάρτισης, Διά Βίου Μάθησης και Νεολαίας κ. Γεώργιος Βούτσινος, από φέτος προβλέπεται για πρώτη φορά, ταυτόχρονα με το τυπικό μηχανογραφικό δελτίο για την εισαγωγή στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, η καθιέρωση παράλληλου μηχανογραφικού δελτίου για εισαγωγή και φοίτηση ενδιαφερόμενων υποψηφίων στα δημόσια ΙΕΚ της χώρας. Δηλαδή, ένας υποψήφιος μπορεί να υποβάλει παράλληλα μηχανογραφικό για είσοδο σε ΑΕΙ, και μηχανογραφικό για εγγραφή σε δημόσιο ΙΕΚ βάσει του απολυτηρίου του και επιπλέον κριτηρίων, σύμφωνα με τον κανονισμό λειτουργίας των ΙΕΚ. Η υποβολή του παράλληλου μηχανογραφικού δελτίου θα γίνει κατά την ίδια ακριβώς περίοδο υποβολής του μηχανογραφικού δελτίου εισαγωγής στα πανεπιστήμια (μηχανογραφικό δελτίο πρώτης φάσης) και θα αφορά συγκεκριμένο αριθμό θέσεων και συγκεκριμένες ειδικότητες ανά δημόσιο ΙΕΚ. Υπολογίζεται ότι τον Ιούλιο θα δοθούν περίπου 6.000 θέσεις σε ΙΕΚ. Μηχανογραφικό για ΙΕΚ θα μπορούν να συμπληρώσουν όλοι οι υποψήφιοι, ωστόσο είναι σαφές ότι θα το επιλέξουν εκείνοι που θα έχουν χαμηλή βαθμολογία η οποία πιθανόν να μην είναι επαρκής για να εισαχθούν σε κάποιο πανεπιστημιακό τμήμα, ύστερα από την καθιέρωση της ελάχιστης βάσης εισαγωγής. Αυτό είναι όμως και το στοίχημα του υπουργείου Παιδείας, δηλαδή να πείσει για την αξία της επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης.
«Εκεί πρέπει να δώσουμε βάρος. Η επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση μπορεί να αποτελέσει αναπτυξιακό εφαλτήριο για τη χώρα, κυρίως μέσω της θεμελίωσης της διασύνδεσης με την αγορά εργασίας και συνακόλουθα της περαιτέρω θεσμικής ενδυνάμωσης των ΙΕΚ με επίσημους φορείς και δομές απασχόλησης», λέει στην «Κ» η διευθύνουσα σύμβουλος του Εθνικού Οργανισμού Πιστοποίησης Προσόντων και Επαγγελματικού Προσανατολισμού (ΕΟΠΠΕΠ) κ. Ιωάννα Λυτρίβη. Και ο κ. Βούτσινος ρωτά: «Μήπως η ελληνική κοινωνία εκσυγχρονιζόμενη πρέπει να δει ότι το πανεπιστήμιο δεν είναι ο μόνος δρόμος για την επαγγελματική αποκατάσταση;».
Πιστοποίηση σπουδών για καλύτερες δουλειές
Στα ΙΕΚ μπορούν να εγγραφούν –τον Σεπτέμβριο η περίοδος εγγραφών– απόφοιτοι δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, ΣΕΚ, ΙΕΚ αλλά και ΑΕΙ. Η φοίτηση έχει διάρκεια πέντε εξάμηνα. Σημαντικό στοιχείο στην εξεύρεση εργασίας από τους κατόχους των ΙΕΚ είναι η πιστοποίηση των σπουδών τους. Χαρακτηριστικά, σύμφωνα με έρευνα του ΕΟΠΠΕΠ, σχεδόν οι τρεις στους τέσσερις αποφοίτους έχουν εργαστεί μετά την αποφοίτηση.
Το μέσο χρονικό διάστημα εύρεσης εργασίας είναι 7,37 μήνες. Πάνω από δύο στους τέσσερις αποφοίτους ΙΕΚ παραμένουν στην πρώτη θέση εργασίας, ενώ το χρονικό διάστημα παραμονής στη πρώτη εργασία ξεπερνά το ένα έτος.
Την ίδια στιγμή παρατηρείται ότι οι μη πιστοποιημένοι απόφοιτοι αντιμετωπίζουν μεγαλύτερο πρόβλημα ανεργίας σε σχέση με τους πιστοποιημένους. Η σημασία της πιστοποίησης των αποφοίτων από τον ΕΟΠΠΕΠ είναι εμφανής και στις απαντήσεις των εργοδοτών, καθώς ένα μεγάλο ποσοστό (48,05%) αξιοποιεί την ύπαρξη της πιστοποίησης ως κριτήριο για την τελική πρόσληψη των αποφοίτων ΙΕΚ.
Επίσης, oι πιστοποιημένοι απόφοιτοι εργάζονται σε θέσεις που παρουσιάζουν μεγαλύτερη συνάφεια με το αντικείμενο της ειδικότητας ΙΕΚ (62,97%).
Στην έρευνα που υλοποιήθηκε, στο πλαίσιο του προγράμματος Erasmus+EQAVET-NRPs2019-2021, τον Δεκέμβριο του 2020 και τον Φεβρουάριο και Μάρτιο του 2021, συμμετείχαν συνολικά 9.830 απόφοιτοι δημόσιων και ιδιωτικών ΙΕΚ όλων των ειδικοτήτων, από όλες τις Περιφέρειες της χώρας, καθώς και πάνω από χίλιες επιχειρήσεις που απασχολούν αποφοίτους ΙΕΚ.