Oι πρώτες γυναίκες έφθασαν λίγο πριν από τις 13.00 στο κτίριο της «Μέλισσας», κοντά στην πλατεία Βικτωρίας. Εκαναν τεστ κορωνοϊού και όσο περίμεναν τα αποτελέσματα, κάθισαν με τα παιδιά τους στον χώρο όπου θα τα άφηναν όσο διαρκούσε η πρώτη συνάντηση του προγράμματος στο οποίο θα συμμετείχαν. Οι περισσότερες είχαν μια μικρή αγωνία για το πώς θα αντιδρούσαν τα μικρά τους όταν θα έμεναν χωρίς εκείνες. Ολες τους τα μεγαλώνουν μόνες και σπανίως μέχρι σήμερα τα είχαν αποχωριστεί. Εκείνα όμως, με το που μπήκαν στον χώρο με τα παιχνίδια και τα άλλα παιδιά, ούτε που τις αναζήτησαν.
Οσο οι δέκα γυναίκες περίμεναν γύρω από το μεγάλο κόκκινο τραπέζι να αρχίσει η συνάντηση, τους κέρασαν σπιτική τυρόπιτα και σοκολατάκια. Κάποιες ήδη γνωρίζονταν και έπιασαν κουβέντα, ενώ άλλες περιεργάζονταν το δωμάτιο· έναν φωτεινό, φιλόξενο χώρο με διαφόρων ειδών έργα τέχνης από άλλες γυναίκες, που σαν και εκείνες είχαν συμμετάσχει σε κάποιο από τα προγράμματα της «Μέλισσας» – ενός δίκτυου που στηρίζει και ενδυναμώνει γυναίκες πρόσφυγες. «Είμαστε πολύ χαρούμενες που ξεκινάμε αυτό το ταξίδι μαζί σας. Ελπίζουμε σε ένα χρόνο να βλέπουμε αντί τις μάσκες τα χαμόγελά σας», τις καλωσόρισε η Ναντίνα Χριστοπούλου συνιδρύτρια του δικτύου.
Πριν από περίπου ένα χρόνο, η Μυρτώ Ξανθοπούλου, σύμβουλος στρατηγικής για τη φιλανθρωπία και την κοινωνία των πολιτών, της είχε μιλήσει για μια ιδέα της: ένα πρόγραμμα ένταξης διαφορετικό από αυτά που ήδη εφαρμόζονταν. Εχοντας εξασφαλίσει χρηματοδότηση από την Κάριτας Αυστρίας και τον δήμο της Βιέννης, ήθελε να δοκιμάσουν μια ολιστική προσέγγιση που θα έδινε όλες εκείνες τις προϋποθέσεις, αλλά και τα εφόδια, ώστε οι γυναίκες να τα καταφέρουν. Η Ναντίνα δέχτηκε χωρίς δεύτερη σκέψη και στη συνέχεια μπήκε στο πρόγραμμα και η Praksis, με μεγάλη εμπειρία στο κομμάτι της στέγασης αλλά και της εργασιακής ένταξης των προσφύγων.
Και οι τρεις ξεκίνησαν από κοινού να διαμορφώνουν το πρόγραμμα, αναζητώντας παράλληλα τις γυναίκες που θα συμμετείχαν: έψαχναν ευάλωτες μητέρες που έχουν δείξει θέληση να ενταχθούν. Δέχτηκαν παραπομπές από τις περισσότερες οργανώσεις που δραστηριοποιούνται στην Ελλάδα και ξεκίνησαν τη διαδικασία αξιολόγησης. Στην πορεία είχαν την ευελιξία να αλλάζουν ό,τι έβλεπαν πως δεν λειτουργεί. Οπως για παράδειγμα τους άνδρες μεταφραστές, οι οποίοι συχνά μετέφραζαν επιλεκτικά, ουσιαστικά απαξιώνοντας όσα οι γυναίκες είχαν βιώσει και με δυσκολία μοιράζονταν. Οταν δοκίμασαν να συνεργαστούν με μεταφράστριες, αμέσως οι γυναίκες ανοίχτηκαν και άρχισαν να αποκαλύπτονται ιστορίες σκληρές, τραυματικές.
Οι περισσότερες είχαν υποστεί βία, μέσα στην οικογένειά τους, στον γάμο ή στο επικίνδυνο ταξίδι προς την ελευθερία. Κάποιες ήταν ακόμη μέσα στην κακοποιητική σχέση, άλλες παρότι είχαν καταφέρει να κάνουν το πρώτο δύσκολο βήμα και να φύγουν, ήταν αδύνατον να ορθοποδήσουν μόνες σε μια ξένη χώρα και σε πολλές περιπτώσεις επέστρεφαν στο βίαιο περιβάλλον. Παρότι αναγνωρισμένες πρόσφυγες κάποιες είχαν καταλήξει σε αστεγία. Μία κοιμόταν στο προαύλιο μιας εκκλησίας, άλλη άφηνε τα βράδια το δύο ετών μωρό της σε ένα διαμέρισμα γνωστών της κι εκείνη, επειδή δεν χωρούσε, κοιμόταν έξω, σε ένα παρκάκι.
Η υπόσχεση
«Θέλουμε να σας βοηθήσουμε να μετατρέψετε την πηγή της στενοχώριας σας σε πηγή δύναμης. Σας υποσχόμαστε πως εδώ είστε ασφαλείς, πως θα κάνουμε για εσάς ό,τι είναι ανθρωπίνως δυνατό. Και ελπίζουμε και κάποια που είναι… αδύνατα», τους είπε η Ναντίνα. Ηδη οι γυναίκες έχουν μετακομίσει, δύο σε κάθε διαμέρισμα, που τους έχουν παραχωρήσει. Στη συνάντηση τους ξαναείπαν πως τα μαθήματα των ελληνικών θα είναι καθημερινά και εντατικά, θα πρέπει να παρακολουθούν ανελλιπώς και να μελετούν – και τότε, μέσα σε ένα χρόνο θα μπορούν να μιλάνε και να αντεπεξέλθουν σε μια δουλειά. «Μη σας αγχώνει, το έχουμε δει να συμβαίνει με άλλες γυναίκες, που μπορεί να μην είχαν πάει καν σχολείο στη χώρα τους», τους καθησύχασαν οι καινούργιες τους δασκάλες. Τους εξήγησαν πως στη συνέχεια μπορούν να κάνουν μια δεύτερη γλώσσα και να επιλέξουν από μια σειρά δραστηριότητες όπως δραματοθεραπεία, ποίηση ή εικαστικά. Παράλληλα, θα είναι πλαισιωμένες από την κοινωνική υπηρεσία και θα έχουν συχνή επαφή με ανθρώπους που θα τις βοηθήσουν να βρουν εργασία.
Τα «μεγάλα μάτια», τα δάκρυα, τα όνειρα και οι προσδοκίες
Οι γυναίκες άκουγαν ενθουσιασμένες. Στη συνέχεια τους ζήτησαν να συστηθούν, να πουν τι σημαίνει στη χώρα της καθεμιάς το όνομα και στο τέλος της συνάντησης να μοιραστούν τι ονειρεύονται για τη ζωή τους. Το κορίτσι από το Αφγανιστάν με το όνομα που σημαίνει «θεά της αγάπης» είπε πως θέλει να νιώσει καλύτερα και πως έχει ανακαλύψει ότι αγαπά τη ζωγραφική. Η συγκάτοικός της, με το όνομα που σημαίνει «μεγάλα μάτια», ονειρεύεται να βρει μια οποιαδήποτε δουλειά για να μπορεί να μεγαλώσει τα παιδιά της σε ένα όμορφο περιβάλλον. Ολες δήλωσαν αποφασισμένες να τα καταφέρουν. «Είναι το ξεκίνημα μιας νέας ζωής», πρόσθεσε κάποια.
Στις χώρες τους, άλλες δούλευαν σε εργοστάσιο, άλλες ήταν μοδίστρες, κάποιες έγιναν μητέρες όταν ήταν οι ίδιες έφηβες, οι περισσότερες δεν είχαν τελειώσει το σχολείο. «Θα ήθελα να γινώ συγγραφέας», είπε μία από τις κοπέλες εμφανώς συγκινημένη. «Τι θα σου άρεσε να γράφεις;» τη ρώτησαν με πραγματικό ενδιαφέρον κι εκείνη, παρότι προσπάθησε να συγκρατηθεί, έβαλε τα κλάματα. Οι υπόλοιπες την αγκάλιασαν και για να ελαφρύνουν την ατμόσφαιρα, αστειεύτηκαν πως έχουν μάθει από τη συγκάτοικό της πόσο καλή μαγείρισσα είναι και πως στην επόμενη συνάντηση θα έπρεπε να μαγειρέψει για όλες. Στην τσάντα που τους μοίρασαν είχε πέρα από ένα τάμπλετ –για να μπορούν να παρακολουθήσουν διαδικτυακά τα μαθήματα τον πρώτο καιρό– και δύο τετράδια. «Το ένα θέλω να το κρατήσεις όχι για τα μαθήματα, αλλά για να γράφεις εσύ ό,τι θέλεις», της ψιθύρισε η Ναντίνα.
Γι’ αυτούς που «τρέχουν» το πρόγραμμα, η επιτυχία του είναι ένα στοίχημα. Ξεκίνησαν με 20 γυναίκες, ώστε η δουλειά που γίνεται να είναι εξατομικευμένη στη διαφορετική διαδρομή της κάθε γυναίκας και να αξιολογούν εύκολα τι λειτουργεί και τι όχι. Ο στόχος είναι να μπορεί να επαναληφθεί σε μεγαλύτερη κλίμακα. Και μπορεί, όσον αφορά τα οικονομικά, το πρόγραμμα να έχει συγκριτικά με άλλα ένα υψηλότερο κόστος, αλλά εάν πετύχει θα είναι ιδιαίτερα αποδοτικό, με τους συμμετέχοντες να έχουν μια πραγματική ευκαιρία να αυτονομηθούν. Οι επικεφαλής των τριών οργανώσεων νιώθουν ήδη αισιοδοξία. Οπως εξηγούν, οι ίδιες γυναίκες που στις συνεντεύξεις ήταν σκυθρωπές και φοβισμένες είχαν έρθει στην πρώτη αυτή συνάντηση περιποιημένες και χαρούμενες. Αλλά το κυριότερο; Εχουν ήδη τα πρώτα δείγματα από τις δέκα γυναίκες που ξεκίνησαν το πρόγραμμα πριν από το Πάσχα. «Εχουν νοικοκυρέψει τα διαμερίσματά τους, παρακολουθούν τα μαθήματα, έχουν ήδη δεθεί και στηρίζουν η μία την άλλη», σημειώνει η Μαρία Μώλου από την Praksis. Οπως λέει στην «Κ», κάποιες από τις γυναίκες ήδη τη ρώτησαν πόσο είναι το ενοίκιο του διαμερίσματός τους και έκαναν υπολογισμούς ώστε σε ένα χρόνο, όταν τελειώσει το πρόγραμμα, να μπορούν να καλύψουν μόνες τους το κόστος.
«Πολλές φορές στερούμε από τον πρόσφυγα την επιθυμία του για ζωή. Δεν αναγνωρίζουμε τη φιλοδοξία του, τα σχέδια και τα όνειρά του για το μέλλον. Και όμως η επιθυμία αυτή είναι εκεί, παλλόμενη και ζωντανή», εξηγεί η Ναντίνα Χριστοπούλου. Οταν μετά το πρώτο μάθημα ελληνικών βγήκε από το γραφείο της για να τις αποχαιρετήσει, θυμήθηκε κάτι ακόμη που είχε ετοιμάσει για εκείνες: «Παραλίγο να τα ξεχάσουμε!» είπε γελώντας, και έδωσε σε καθεμιά από ένα γλαστράκι βασιλικού για το νέο τους σπίτι.