Η ανάγκη για συμφιλίωση της προστασίας της δημόσιας υγείας με τη συνέχιση παροχής υπηρεσιών στον πολίτη οδήγησε για πρώτη φορά τη δημόσια διοίκηση να πειραματιστεί με την τηλεργασία. Στις ραγδαίες αλλαγές που ζήσαμε λόγω της πανδημικής κρίσης, η κυβέρνηση αντέδρασε άμεσα με την έκδοση οδηγιών, εγκυκλίων και υπουργικών αποφάσεων και τώρα έρχεται με ωριμότητα να εισηγηθεί ένα ολιστικό σχέδιο νόμου που θα ρυθμίζει το θεσμικό πλαίσιο για την τηλεργασία στο Δημόσιο.
Βέβαια, το νομοσχέδιο του υπουργείου Εσωτερικών δεν είναι μια μεμονωμένη πρωτοβουλία αλλά εντάσσεται οργανικά στην ευρύτερη προσπάθεια εκσυγχρονισμού της ελληνικής νομοθεσίας, ώστε να αντιμετωπιστούν οι προκλήσεις του νέου ψηφιακού κόσμου. Εξάλλου, είναι σαφές ότι ο ψηφιακός μετασχηματισμός συνιστά βασική προτεραιότητα της κυβέρνησης. Το αποδεικνύουν οι πρωτοβουλίες για την ψηφιακή μετάβαση της χώρας με ταχύ αλλά και δεοντολογικό τρόπο:
1. Η συγκρότηση της Εθνικής Επιτροπής Βιοηθικής και Τεχνοηθικής.
2. Η ψηφιοποίηση του ελληνικού Δημοσίου, που από χρονίζουσα εκκρεμότητα γίνεται επιτέλους πραγματικότητα.
3. Η προσαρμογή της νομοθεσίας μας για τους ψηφιακούς νομάδες, που επιλέγουν την Ελλάδα, αξιοποιώντας τις δυνατότητες που προσφέρει η εξ αποστάσεως εργασία.
4. Το εθνικό σχέδιο δράσης για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία, όπου προβλέπεται η ψηφιακή προσβασιμότητα και η τηλεργασία, ανοίγοντας νέα παράθυρα επαγγελματικής και κοινωνικής ένταξης.
5. Και, φυσικά, το σχέδιο «Ελλάδα 2.0», το οποίο εστιάζει στην ψηφιακή ανάπτυξη της χώρας και δίνει ιδιαίτερη έμφαση στην ψηφιακή κατάρτιση.
Το «θεσμικό πλαίσιο για την τηλεργασία στο Δημόσιο» αναγνωρίζει τις νέες συνθήκες που έχουν διαμορφωθεί παγκοσμίως στο εργασιακό πεδίο, διαφυλάσσει ότι η παροχή υπηρεσιών στον πολίτη θα συνεχίζεται απρόσκοπτα, ακόμη και σε έκτακτες συνθήκες σαν αυτές που ζήσαμε, και θωρακίζει τα δικαιώματα των εργαζομένων, προσδιορίζοντας τις αρχές της τηλεργασίας: οικειοθελής χαρακτήρας, ίση μεταχείριση, σεβασμός της ιδιωτικής ζωής, προστασία προσωπικών δεδομένων.
Αναγνωρίζεται, λοιπόν, πλέον και θεσμικά ο οικειοθελής χαρακτήρας της τηλεργασίας και διασφαλίζεται έτσι ότι κανένας εργαζόμενος δεν θα υποχρεωθεί σε τηλεργασία, εφόσον δεν το επιθυμεί (με εξαίρεση έκτακτες συνθήκες, όπως αυτές της πανδημίας). Αντιθέτως, η κυβέρνηση στοχεύει στην ενδυνάμωση των εργαζομένων, ενισχύοντας την αυτονομία στην οργάνωση της εργασίας και διευκολύνοντας, επί παραδείγματι, όσους αντιμετωπίζουν μόνιμα ή πρόσκαιρα προβλήματα υγείας ή αναπηρίες. Επιπλέον, αποτυπώνεται ξεκάθαρα η θεμελιώδης αρχή της ισότητας ανάμεσα σε τηλεργαζόμενους και μη υπαλλήλους, υπό την έννοια ότι όλοι έχουν τα ίδια δικαιώματα και τις ίδιες υποχρεώσεις.
Επιπροσθέτως, το θεσμικό πλαίσιο αναγνωρίζει ρητώς το δικαίωμα αποσύνδεσης του εργαζομένου από τα ψηφιακά εργαλεία επικοινωνίας και εργασίας. Πρόκειται για μία απόδειξη σεβασμού που δείχνει η κυβέρνηση σε κάθε εργαζόμενο, ως προς την τήρηση του ωραρίου και των αδειών, δεδομένου ότι η κατοχύρωση του δικαιώματος αποσύνδεσης για τον δημόσιο τομέα είναι πιλότος και για τους εργαζομένους στον ιδιωτικό. Ετσι η Ελλάδα γίνεται μία από τις ελάχιστες χώρες (μετά τη Γαλλία, την Ιταλία, το Βέλγιο και την Ισπανία) που νομοθετεί το δικαίωμα στην αποσύνδεση.
Τέλος, για το ζήτημα των προσωπικών δεδομένων προβλέπεται χρήση των υπολογιστικών συστημάτων του φορέα μέσω ασφαλών πρωτοκόλλων απομακρυσμένης σύνδεσης, εκτίμηση αντικτύπου σχετικά με την προστασία δεδομένων πριν από την έναρξη της τηλεργασίας και υπεύθυνος προστασίας δεδομένων με καθήκοντα την ενημέρωση, την εκπαίδευση και την αρωγή των τηλεργαζομένων. Σημαντική, επίσης, ρύθμιση που εισηγείται το σχέδιο νόμου είναι η απαγόρευση της χρήσης κάμερας για τον έλεγχο της απόδοσης των υπαλλήλων.
Για την εφαρμογή των προτεινόμενων ρυθμίσεων σημαντικό ρόλο θα παίξει η κατάλληλη επιμόρφωση υπαλλήλων και προϊσταμένων, όχι μόνο όσον αφορά τον τεχνολογικό εξοπλισμό και τα χαρακτηριστικά της νέας μορφής οργάνωσης της εργασίας αλλά και τις απαιτούμενες κοινωνικές δεξιότητες, όπως είναι οι δεξιότητες επικοινωνίας τόσο σε πραγματικό όσο και σε εικονικό περιβάλλον.
Συνοψίζοντας, καθώς η τεχνολογία θα συνεχίσει να εξελίσσεται, αίροντας τους περιορισμούς του παρελθόντος, ολοένα και περισσότερες προοπτικές θα ανοίγονται μπροστά μας. Στόχος του νομοθετικού έργου του Κοινοβουλίου είναι να δημιουργεί ανάλογα με τις εκάστοτε συνθήκες ένα πλαίσιο κανόνων, εντός του οποίου η κοινωνία μπορεί να προοδεύει και οι πολίτες να διεκδικούν καλύτερη ποιότητα ζωής. Τα αναδυόμενα μοντέλα υβριδικής εργασίας (συνδυασμός της παραδοσιακής μορφής με τα διάφορα είδη τηλεργασίας) είναι πλέον εφικτά με την εξέλιξη των τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνιών, δίνουν νέες ευκαιρίες αλλά θέτουν και νέες προκλήσεις, που βρίσκονται στο επίκεντρο των συζητήσεων διεθνώς. Μείζον διακύβευμα είναι η θέσπιση ενός πλαισίου κανόνων, ώστε να εξασφαλίζεται η προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων και η ασφάλεια όλων.
* Ο κ. Χρήστος Ταραντίλης είναι βουλευτής Επικρατείας Ν.Δ., καθηγητής Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών.