Tο 2021 γιορτάζουμε τα 40 χρόνια της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Ενωση, ξεκινώντας από την ένταξή μας στην ΕΟΚ το 1981! Μια σημαντική επέτειος σαν και αυτή πρέπει να αξιοποιείται αφενός ως ευκαιρία αναστοχασμού και αποτίμησης του παρελθόντος και αφετέρου ως ευκαιρία ενατένισης του μέλλοντος και σχεδιασμού για την κατάκτησή του.
Μια σύντομη αποτίμηση των 40 χρόνων της Ελλάδας στην Ε.Ε. μάς οδηγεί να αναλογισθούμε με ανακούφιση τη θέση της χώρας μας σήμερα, σε σύγκριση με τον εφιάλτη τού πώς θα ήταν η Ελλάδα εκτός της Ε.Ε. Εχει λοιπόν η πατρίδα μας σήμερα ένα βασικό δίκτυο από σύγχρονες υποδομές, που συνεχώς συμπληρώνεται και αναβαθμίζεται. Το σύνολο του δικτύου αυτού έχει συγχρηματοδοτηθεί κατά μέσον όρο περίπου 80% από την Ε.Ε. στα 40 χρόνια, και ιδίως από την πολιτική συνοχής της Ε.Ε. και την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων.
Συνολικά στα 40 χρόνια, η πολιτική συνοχής της Ε.Ε., περιλαμβανομένων του γεωργικού ταμείου ανάπτυξης και του ταμείου αλιείας, μαζί με τις άλλες πολιτικές της Ε.Ε., εισέφεραν άνω των 200 δισ. ευρώ στη χώρα μας, σε τρέχουσες τιμές. Οι πόροι αυτοί είχαν αποκλειστικό στόχο τη βιώσιμη ανάπτυξη και τη σύγκλισή μας με την Ε.Ε. Χρηματοδότησαν διαδοχικά και ολοκληρωμένα αναπτυξιακά σχέδια, ξεκινώντας από τα Μεσογειακά Ολοκληρωμένα Προγράμματα το 1985, περνώντας στα τρία Κοινοτικά Πλαίσια Στήριξης – ΚΠΣ από το 1989 έως το 2006, και μετά στο εταιρικό σύμφωνο (με την Ε.Ε.) για το Πλαίσιο Ανάπτυξης-ΕΣΠΑ 2007-213, και τέλος στο ΕΣΠΑ 2014-2020.
Από το 2001 η χώρα μας είναι μέλος της Ευρωζώνης και του ευρώ, του δεύτερου σημαντικότερου και ισχυρότερου νομίσματος στον πλανήτη. Τώρα πλέον η χώρα μας, μετά τα διαδοχικά επεισόδια της κρίσης χρέους την περίοδο 2009-2015, είναι οριστικά και αμετάκλητα μέλος της Ευρωζώνης, η οποία ουσιαστικά είναι και ο πυρήνας της πρώτης ταχύτητας της Ε.Ε. και των ευρωπαϊκών εξελίξεων. Σήμερα, η έστω ατελής ακόμη, αλλά σε συνεχή διαδικασία ολοκλήρωσης, Ευρωζώνη είναι ήδη μια ζώνη σταθερότητας, συνοχής και αλληλεγγύης.
Είναι επίσης η χώρα μας μέλος της ενιαίας εσωτερικής αγοράς της Ε.Ε. των 400 εκατομμυρίων πολιτών, η οποία είναι από τις μεγαλύτερες και ίσως η καλύτερα και πιο ισορροπημένα ρυθμισμένη εσωτερική αγορά στον πλανήτη μας, από πλευράς προστασίας του περιβάλλοντος, των καταναλωτών και της δημόσιας υγείας, της εργασίας κ.λπ.
Το ανθρώπινο δυναμικό μας είναι πολύ καλύτερα εκπαιδευμένο σε σχέση με οποιαδήποτε άλλη περίοδο της ιστορίας μας. Και αυτό έχει γίνει με βάση προγράμματα κατάρτισης και σπουδών, ανταλλαγών Erasmus και προγράμματα έρευνας και καινοτομίας, πολλά από τα οποία έχουν είτε συγχρηματοδοτηθεί από την Ε.Ε. ή ήταν δράσεις προγραμμάτων της που τα διαχειριζόταν κεντρικά η Επιτροπή της Ε.Ε.!
Η αποκεντρωμένη διάρθρωση της χώρας μας σε 13 περιφέρειες είναι αποτέλεσμα της δομής και λειτουργίας της Ε.Ε. όχι μόνο σε υπερεθνικό και εθνικό επίπεδο, αλλά και σε επίπεδο περιφερειών. Οι περιφέρειές μας έχουν σήμερα εκλεγμένη ηγεσία και περιφερειακά συμβούλια, τις δικές τους διοικητικές και διαχειριστικές δομές και δυνατότητες, και βεβαίως τα δικά τους περιφερειακά αναπτυξιακά προγράμματα, πάντα συγχρηματοδοτούμενα από την Ε.Ε. Αλλά και ο εξορθολογισμός της οργάνωσης της τοπικής αυτοδιοίκησης στους σημερινούς 325, αρχικά καποδιστριακούς και μετέπειτα καλλικρατικούς δήμους, είναι κατά μεγάλο μέρος συνέπεια της προσαρμογής της χώρας μας στο ευρωπαϊκό κεκτημένο. Παράλληλα, η συνεχής εναρμόνιση της ελληνικής νομοθεσίας με το δίκαιο της Ε.Ε. σε όλους τους τομείς, αλλά και η συνεχής εναρμόνισης της ελληνικής διοίκησης με το θεσμικό και διοικητικό σύστημα της Ε.Ε., μόνον οφέλη και πρόοδο συνεισέφερε στη χώρα μας.
Δεν ξεχνάμε, βέβαια, και τη σημασία και την αξία της γεωπολιτικής και γεωστρατηγικής διάστασης της συμμετοχής μας στην Ε.Ε. και στην Ευρωζώνη, για την αντιμετώπιση μεγάλων προκλήσεων της εποχής μας όπως το μεταναστευτικό, είτε των προκλήσεων της διατήρησης της ειρήνης και της συνεργασίας στις ευαίσθητες περιοχές της Ανατολικής Μεσογείου, αλλά και των Δυτικών Βαλκανίων.
Ο αναστοχασμός για τα 40 χρόνια της Ελλάδας στην Ε.Ε. νομίζουμε ότι θα πρέπει να εστιάσει και στα δικά μας λάθη, ώστε να μην τα επαναλάβουμε. Ξεκινάμε με την κρίση δημόσιου χρέους που βιώσαμε δραματικά την περίοδο 2009-2015. Εμείς οι ίδιοι την προκαλέσαμε κατά πρώτο λόγο και θα μπορούσαμε κάλλιστα να την είχαμε αποφύγει, τουλάχιστον σε αυτές τις διαστάσεις και τη διάρκεια! Υπενθυμίζουμε πως οι άλλες χώρες του ευρωπαϊκού Νότου επίσης βίωσαν κρίση δημόσιου ή ιδιωτικού χρέους την περίοδο 20010-2013, που όμως ήταν πάντα λιγότερο έντονη και βαθιά από την ελληνική κρίση. Επίσης, οι άλλες χώρες του Νότου βγήκαν από την κρίση χρέους πολύ πιο γρήγορα και με λιγότερες απώλειες στο ΑΕΠ και στον παραγωγικό και κοινωνικό ιστό τους, σε σύγκριση με την Ελλάδα.
Το κράτος και η ευρύτερη δημόσια διοίκηση της χώρας μας δεν προχώρησαν στα 40 αυτά χρόνια στον εκσυγχρονισμό τους και στην ψηφιοποίησή τους με την ταχύτητα και στον βαθμό που θα έπρεπε και θα μπορούσαν να το κάνουν, με βάση τους ευρωπαϊκούς πόρους που ήταν διαθέσιμοι για τον σκοπό αυτόν. Εχουμε επίσης αφήσει σοβαρές και αδικαιολόγητες περιβαλλοντικές εκκρεμότητες ως προς τη διαχείριση των απορριμμάτων και των λυμάτων μας, του κτηματολογίου, των νερών και των δασών μας κ.λπ.
Δεν έχουμε ακόμη αξιοποιήσει όσο θα μπορούσαμε την ενιαία εσωτερική αγορά της Ε.Ε., ώστε είτε να συμμετέχουμε με σημαντική προστιθέμενη αξία σε ευρωπαϊκές αλυσίδες παραγωγής αξίας είτε να εξάγουμε στην Ε.Ε. πολλά δικά μας ανταγωνιστικά μεταποιημένα προϊόντα, καθώς και τις εξειδικευμένες υπηρεσίες μας πέραν του τουρισμού! Το αποτέλεσμα είναι να πάσχουμε αδιάλειπτα στα 40 χρόνια από σοβαρό έλλειμμα του εμπορικού ισοζυγίου και του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών μας.
Στο χέρι μας είναι να καλύψουμε στην επόμενη δεκαετία αυτά και άλλα κενά και εκκρεμότητες, που εμείς οι ίδιοι έχουμε επιτρέψει να υπάρχουν. Πώς; Μα πατώντας τα γκάζια, κυβέρνηση και αντιπολίτευση, ο δημόσιος και ιδιωτικός τομέας συνεργαζόμενοι, επιχειρήσεις και εργαζόμενοι σε συνεργασία και συνεννόηση, στο πλαίσιο συνεχούς κοινωνικού διαλόγου που στοχεύει και πετυχαίνει την εξεύρεση κοινού τόπου.
Μόνον έτσι θα καταφέρουμε να αρπάξουμε από τα μαλλιά και να αξιοποιήσουμε τη μοναδική ευκαιρία που μας δίνει και πάλι η Ε.Ε., για να βγούμε όσο πιο δυνατοί, ευέλικτοι και καινοτόμοι μπορούμε, από τη μεγάλη κρίση της πανδημίας που βιώνουμε τώρα, και η οποία ήλθε να προστεθεί στην κρίση του δημόσιου χρέους που μας ταλάνισε την προηγούμενη δεκαετία.
Το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας – ΤΑΑ των 750 δισ. ευρώ που υιοθέτησε η Ε.Ε. το 2020, είναι η νέα μεγάλη ευκαιρία για τη χώρα μας. Το ΤΑΑ σε συνδυασμό με το πολυετές δημοσιονομικό πλαίσιο 21-27 της Ε.Ε., και ιδίως την πολιτική συνοχής και τη γεωργική πολιτική της Ε.Ε., θα δώσουν στη χώρα μας συνολικά ποσά επιχορηγήσεων και ευνοϊκών δανείων της τάξης των 70-85 δισ. ευρώ τη δεκαετία 2021-2030. Τα ποσά αυτά θα είναι όμως αυστηρά στοχευμένα ώστε να χρηματοδοτήσει η χώρα μας στην επόμενη δεκαετία διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις και επενδύσεις για τη βιώσιμη και ψηφιακή επιχειρηματικότητα και μεταποίηση, την καινοτομία, την ψηφιακή και ενεργειακή μετάβαση του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα, την απολιγνιτοποίηση της χώρας και τον μηδενισμό του ισοζυγίου των εκπομπών CO2 έως το 2050.
Η επιτυχία της χώρας μας στην πρόκληση της βέλτιστης αξιοποίησης του ΤΑΑ και της πολιτικής συνοχής της Ε.Ε. για το 2021-2027 θα είναι η πρώτη και καλύτερη υπηρεσία που μπορούμε να προσφέρουμε τόσο στους εαυτούς μας όσο και στην Ε.Ε. Και αυτό γιατί η δική μας επιτυχία θα συμβάλει επίσης στην ταχύτερη ολοκλήρωση της Ευρωζώνης, παρέχοντας ισχυρά επιχειρήματα υπέρ της μονιμοποίησης του ΤΑΑ και της μελλοντικής έκδοσης και νέου κοινού χρέους – ευρωομολόγων από την Ε.Ε. και την Ευρωζώνη για την απρόσκοπτη χρηματοδότηση της ανάπτυξης όλων των κρατών-μελών στο διηνεκές, όποιο και αν είναι το επίπεδο του δημόσιου χρέους τους.
Αποφασίζοντας τη σύσταση του ΤΑΑ το 2020, η Ε.Ε. έκανε το μεγάλο και ιστορικό βήμα της έκδοσης κοινού χρέους, για πρώτη φορά στην σε τέτοια έκταση. Το ΤΑΑ θα χρηματοδοτηθεί εξ ολοκλήρου από κοινό δανεισμό της Ε.Ε. που άρχισε να συνάπτει ήδη η Ευρωπαϊκή Επιτροπή με τις διεθνείς κεφαλαιαγορές, εξουσιοδοτημένη πλέον ρητώς και κατηγορηματικώς γι’ αυτό από τα κράτη-μέλη. Η εξασφάλιση της συνέχειας του ΤΑΑ και πέρα από το δημοσιονομικό πλαίσιο 2021-27 θα αποτελούσε ίσως το πιο αποφασιστικό βήμα προς την ολοκλήρωση της ατελούς σήμερα Οικονομικής και Νομισματικής Ενωσης – ΟΝΕ.
Παράλληλα, όμως, η Ελλάδα μπορεί να έχει έναν σημαντικό και ιδιαίτερα θετικό ρόλο στις όποιες εξελίξεις θα έχουμε την επόμενη δεκαετία προς την κατεύθυνση μιας πιο κυρίαρχης και σεβαστής από όλους, τόσο στο εσωτερικό της όσο και εκτός των συνόρων της, προς την κατεύθυνση μιας πιο δημοκρατικής, πιο αποτελεσματικής, περισσότερο κοινωνικής, αλληλέγγυας και πιο ομοσπονδιακής Ευρωζώνης.
Σίγουρα η Γαλλία του προέδρου Μακρόν, η Γερμανία στη μετά Μέρκελ εποχή της και η Ιταλία του Μάριο Ντράγκι, ως οι τρεις μεγαλύτερες χώρες και οικονομίες της Ε.Ε. και της Ευρωζώνης, οφείλουν να είναι οι ατμομηχανές που θα τραβήξουν τους πρόθυμους της Ευρωζώνης (ίσως και των υπόλοιπων προθύμων της Ε.Ε., εάν υπάρξουν) τόσο προς την οικονομική ολοκλήρωσή της όσο και προς την πολιτική ένωσή της. Αλλά δεν πρέπει να υποτιμούμε τον καίριο ρόλο που μπορεί να παίξει σε μια τέτοια πορεία ολοκλήρωσης και τα σημαντικά οφέλη σε όλα τα επίπεδα που μπορεί να έχει από τη συμμετοχή της σ’ έναν ομοσπονδιακό πυρήνα της Ε.Ε., μια Ελλάδα αποφασισμένη να επιτελέσει πρωταγωνιστικό ρόλο προς την κατεύθυνση της ομοσπονδίωσης αρχικά των προθύμων της Ευρωζώνης, και ίσως τελικά όλης της Ε.Ε. Μια Ελλάδα που παράλληλα όμως θα βρίσκεται σε σταθερή και δυναμική πορεία προς την ψηφιακή και πράσινη οικονομία του μέλλοντος, προς την κοινωνία και την οικονομία της γνώσης, της τεχνητής νοημοσύνης και της καινοτομίας.
Η Διάσκεψη για το Μέλλον της Ευρώπης, που ξεκίνησε στις 9 Μαΐου, φέρνει κοντά βουλευτές από όλα τα κράτη-μέλη και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, εκπροσώπους της κοινωνίας των πολιτών, ΜΚΟ, κοινωνικούς εταίρους και εκπροσώπους εθνικών κυβερνήσεων και ευρωπαϊκών θεσμικών οργάνων, προκειμένου να συζητήσουν και να προτείνουν μέτρα και οδικό χάρτη, ώστε να προχωρήσει η οικοδόμηση της Ευρώπης. Η συμμετοχή της Ελλάδας στη διάσκεψη αυτή, με ολοκληρωμένες θέσεις, προτάσεις και συμμαχίες προς την κατεύθυνση της ομοσπονδίωσης του ξεκάθαρα φιλοευρωπαϊκού πυρήνα της Ε.Ε., που σέβεται χωρίς δεύτερες σκέψεις τις αρχές του κράτους δικαίου, θα είναι ένα σημαντικό βήμα.
* Ο κ. Γιώργος Κολυβάς είναι πρόεδρος της ΕΕΝΟΕ-UEF Greece.