Η εμπιστοσύνη μιας κοινωνίας στους θεμελιώδεις θεσμούς είναι σημαντικός ποιοτικός δείκτης της δημοκρατίας στην πράξη. Εκφράζει το πόσο οι πολίτες πιστεύουν ότι οι θεσμοί είναι προσιτοί και λειτουργούν σωστά, υπέρ του κοινωνικού συνόλου. Μεγάλο μέρος του μεταρρυθμιστικού προγράμματος της κυβέρνησης –που δεν το εγκατέλειψε παρά την απρόβλεπτη πανδημική κρίση– έχει ακριβώς αυτόν το σκοπό, την επανεκκίνηση της θετικής σχέσης των πολιτών με τους βασικούς θεσμούς. Στο Εθνικό Σχέδιο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας «Ελλάδα 2.0» η κυβέρνηση επενδύει σημαντικούς πόρους, αποφασιστικότητα και πολιτικό κεφάλαιο για να ενισχύσει αυτήν τη σχέση εμπιστοσύνης. Το ψηφιακό άλμα και ο εκσυγχρονισμός της δημόσιας διοίκησης, η Δικαιοσύνη και η ενίσχυση της διαφάνειας σε όλες τις εκφάνσεις της κρατικής λειτουργίας έχουν, ως τελικό αποδέκτη, τον πολίτη. Ειδικά, ο κορυφαίος θεσμός της Δικαιοσύνης έχει συσσωρεύσει πολλές χρόνιες ανάγκες για αλλαγή σε μια δυσλειτουργική εικόνα, που όμως δεν στερείται καλών προθέσεων και προσπάθειας των λειτουργών της. Μια συνολική μεταρρύθμιση των παραμέτρων της προωθείται για να αποσεισθεί το κοινό βίωμα της γραφειοκρατίας, της ακαταλληλότητας των υποδομών και της χαμηλής αποτελεσματικότητας κάποιων διαδικασιών της.
To σχέδιο που περιλαμβάνεται στο «Ελλάδα 2.0» είναι ολιστικό και ρεαλιστικά αισιόδοξο. Οργανωτικά, ο θεσμός αναδομείται με τρόπο ορθολογικό και αντικειμενικά διαφανή, που κατανέμει την ύλη στα δικαστήρια ανάλογα με τον φόρτο εργασίας ώστε να συγκλίνουν οι ταχύτητες απονομής. Ταυτόχρονα αναδιατάσσεται ο χάρτης των δικαστηρίων με σύγχρονα και προσβάσιμα κτίρια που θα εξυπηρετούν τις λειτουργίες του θεσμού. Ενισχύονται η ομοιογένεια και η προτυποποίηση των διαδικασιών σε όλα τα δικαστήρια και τις δικαστικές υπηρεσίες, βελτιώνοντας και διευκολύνοντας τη συλλειτουργία τους με τους πολίτες και τους δικηγόρους.
Σημαντική πτυχή της μεταρρύθμισης είναι η ευρεία ψηφιοποίηση των διαδικασιών που σταδιακά θα επεκταθεί και στα 321 δικαστήρια της χώρας. Και με πόρους εξασφαλισμένους. Ηδη οι πολίτες, οι επιχειρήσεις και οι δικηγόροι επωφελούνται από την απλούστευση πολλών διαδικασιών, όπως η ψηφιακή έκδοση του Ποινικού Μητρώου. Σύντομα θα γίνουν περισσότερες και ηλεκτρονικοποιούνται πλήρως οι δικονομικές διαδικασίες της δίκης. Επίσης, στην ουσία της, η απονομή δικαιοσύνης θα υποστηριχθεί και επιταχυνθεί σημαντικά από την ενίσχυση της Διαμεσολάβησης, ως αμεσότερου και οικονομικότερου για τον πολίτη εργαλείου επίλυσης διαφορών, καθώς και με την πρότυπη πιλοτική δίκη στις αστικές υποθέσεις, ενώ τα ειδικά τμήματα που έχουν συγκροτηθεί θα επιταχύνουν τις επενδύσεις που σχεδιάζονται να γίνουν στη χώρα μας.
Το σχέδιο επενδύει στο ανθρώπινο δυναμικό. Είναι αυτονόητο ότι δικαστικοί λειτουργοί και υπάλληλοι με αναβαθμισμένες δεξιότητες και εξειδίκευση σε τομείς αιχμής επιτελούν το έργο τους καλύτερα. Η εξέλιξη στην ιεραρχική βαθμίδα θα εξαρτάται πλέον από την επιθεώρηση αλλά και την επιμόρφωση. Θα εξοπλιστούν με δεξιότητες για να προωθήσουν την ψηφιακή Δικαιοσύνη, την ταχύτητα και την ποιότητα στις δικαστικές αποφάσεις. Χωρίς άμεση επίπτωση στο βίωμα των πολιτών, αλλά κομβική είναι η λειτουργία του νέου Αυτοτελούς Γραφείου Στατιστικών (εντός του υπουργείου). Η συλλογή και επεξεργασία στατιστικών στοιχείων θα υποστηρίζει τη λήψη διοικητικών και άλλων αποφάσεων με ορθολογικό τρόπο. Ετσι θα διαθέτουμε ένα σημαντικό εργαλείο μέτρησης και αξιολόγησης των προωθούμενων αλλαγών και βέβαια καλύτερης διοίκησης.
Για να είναι και να παραμείνει η εμπιστοσύνη σε υψηλά επίπεδα πρέπει ένας θεσμός –μεταξύ άλλων– να μπορεί να παρακολουθήσει τις κοινωνικές μεταβολές και τα αιτήματα των καιρών. Αν τα καταφέρει, θέτει τις βάσεις για την ανάπτυξη νέας κουλτούρας στα ζητήματα των οποίων άπτεται. Η αποτελεσματικότητα, η διαφάνεια, η ποιότητα των αποφάσεων, ο σεβασμός στον χρόνο και το χρήμα πολιτών, Δημοσίου και νομικών προσώπων δεν θα ωφελήσουν μονόδρομα τους πολίτες, αλλά σε αλληλεπίδραση με αυτούς. Δημιουργείται προστιθέμενη αξία που καλλιεργεί την αντίληψη ότι οι ίδιοι οι πολίτες είναι συνδιαμορφωτές της αλλαγής, ότι οι θεσμοί λειτουργούν καλύτερα με συνειδητοποιημένη χρήση τους και με έμμεση ή άμεση αξιολόγησή τους, διανοίγοντας δρόμους πραγματικής ανάκαμψης για την κοινωνία και την οικονομία.
* Ο κ. Θανάσης Κοντογεώργης είναι γενικός γραμματέας Συντονισμού στην Προεδρία της Κυβέρνησης.