Η κλιματική αλλαγή είναι πλέον ορατή παγκοσμίως και αδιαμφισβήτητη με σημαντικές επιπτώσεις στο περιβάλλον, στα οικοσυστήματα και στην παγκόσμια οικονομία. Οι ανθρώπινες δραστηριότητες, κυρίως με τις εκπομπές θερμοκηπικών αερίων που αυξάνονται με εξαιρετικά ταχείς ρυθμούς, είναι η κυρίαρχη αιτία πρόκλησης της ραγδαίας αλλαγής που βιώνουμε τις τελευταίες δεκαετίες, όπως τεκμηριώθηκε από την έκθεση αξιολόγησης της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC) το 2014. Η χώρα μας που βρίσκεται στην κλιματικά ευαίσθητη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου, θερμαίνεται με ρυθμό σχεδόν διπλάσιο από τον μέσο ρυθμό παγκοσμίως, ενώ υπόκειται σε σοβαρή μείωση της βροχόπτωσης κατά τους χειμερινούς μήνες. Τα τελευταία χρόνια βιώσαμε τα ακραία καιρικά φαινόμενα, καύσωνες, πυρκαγιές και πλημμύρες, καταιγίδες, με κλιμακούμενη ένταση που κάνουν ορατές τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Σήμερα μπορούμε να μιλάμε πλέον για την κλιματική απειλή. Ο τουριστικός τομέας αποτελεί αναπόσπαστο μέρος των σύγχρονων κοινωνιών όντας ένας από τους μεγαλύτερους οικονομικούς τομείς παγκοσμίως, με δραστηριότητες τόσο στις ανεπτυγμένες όσο και στις αναπτυσσόμενες χώρες και διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στις προσπάθειες ανακούφισης της φτώχειας, ενός από τους βασικούς αναπτυξιακούς στόχους των Ηνωμένων Εθνών (MDG) για τη χιλιετία.
Η χώρα μας με την ποικιλομορφία του πανέμορφου τοπίου της, την τεράστια ακτογραμμή της, τα νησιά της, τη θάλασσα και τα βουνά της, τη μοναδική βιοποικιλότητα, την τοπική αγροτική παραγωγή υψηλής ποιότητας, τα αρχαιολογικά μνημεία της, τη μεγάλη ηλιοφάνεια και το ευχάριστο κλίμα της αποτελεί ιδανικό ταξιδιωτικό προορισμό και πόλο έλξης τουριστών. Με πάνω από 31 εκατομμύρια αφίξεις ατόμων από το εξωτερικό το 2019 (ΣΕΤΕ, 2019) ο τομέας του τουρισμού αποτελεί νευραλγικό κομμάτι της ελληνικής οικονομίας συμμετέχοντας στο 20,8% του ΑΕΠ με τις τουριστικές εισπράξεις να εξισταθμίζουν μέρος του οικονομικού ισοζυγίου της χώρας. Ο τουριστικός τομέας προσφέρει το 21,7% της συνολικής απασχόλησης στη χώρα μας (ΣΕΤΕ, 2019) με έντονο εποχικό χαρακτήρα αφού πάνω από τις μισές αφίξεις τουριστών συμβαίνουν κατά τη θερμή περίοδο (Ιούνιο έως Σεπτέμβριο) και με τα 4 κύρια αεροδρόμια της Αθήνας, του Ηρακλείου, της Ρόδου και της Θεσσαλονίκης να υποδέχονται πάνω από το 50% των αφίξεων κατά το 2019.
Οι τουριστικές δραστηριότητες έχουν όμως σημαντική συνεισφορά στην κλιματική αλλαγή, τόσο με τις παρεμβάσεις στην αλλαγή χρήσης γης για την ανάπτυξη κατάλληλων υποδομών και εγκαταστάσεων, εις βάρος του φυσικού περιβάλλοντος που είναι σημαντικό για τη βιοποικιλότητα και την περιβαλλοντική ισορροπία, όσο και με τη λειτουργία τους που απαιτεί κατανάλωση ενέργειας, νερού και παραγωγή αποβλήτων στις εγκαταστάσεις αλλά και για τη μεταφορά των τουριστών σε αυτές. Εν συντομία, το περιβαλλοντικό αποτύπωμα του τουρισμού είναι σημαντικό, συνδεδεμένο με εκπομπές θερμοκηπικών αερίων που επηρεάζουν άμεσα το κλίμα. Αποτελεί πρόκληση για τον παγκόσμιο τουριστικό τομέα να αναπτύξει μια συνεκτική στρατηγική πολιτικής που αποσυνδέει την προβλεπόμενη μαζική αύξηση του τουρισμού τις επόμενες δεκαετίες από την αυξημένη χρήση ενέργειας και τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου, ώστε να επιτρέψει την περαιτέρω ανάπτυξη του τουρισμού, σεβόμενου το περιβάλλον. Με τη σειρά της η κλιματική αλλαγή με τις πολύπλευρες επιπτώσεις της επηρεάζει τον τουρισμό λόγω της αύξησης της θερμοκρασίας, της στάθμης της θάλασσας, της μείωσης των χιονοπτώσεων, της αύξησης της ξηρασίας και των έντονων καιρικών φαινομένων. Ετσι, διαβρώνει τις ακτές, αλλοιώνει υποδομές (π.χ. παράκτιες, μνημεία) ή τις απαξιώνει λόγω έλλειψης των κατάλληλων φυσικών συνθηκών για χρήση τους (π.χ. έλλειψη χιονιού στα χιονοδρομικά κέντρα, μείωση υδάτινων πόρων για ποτάμιες δραστηριότητες), αλλάζει τη χρονική διάρκεια των περιόδων που μπορούν να προσφερθούν τα τουριστικά προϊόντα, π.χ. επιμήκυνση της θερινής τουριστικής περιόδου και μείωση ημερών κατάλληλων για χειμερινές δραστηριότητες, αυξάνει τις ανάγκες για ψύξη των εγκαταστάσεων, αλλά μπορεί να επηρεάσει και τον δείκτη ευφορίας των επισκεπτών με αλλαγές στη θερμοκρασία, την υγρασία, την ύπαρξη εντόμων κ.λπ.
Είναι επομένως επιτακτική ανάγκη ο τουριστικός τομέας να ανταποκριθεί στην πρόκληση της κλιματικής αλλαγής ώστε να διατηρηθεί σε ανταγωνιστικά επίπεδα και να αναπτυχθεί περαιτέρω με βιώσιμο τρόπο, εξελισσόμενος σε χαμηλότερου περιβαλλοντικού αποτυπώματος προϊόν υψηλής ποιότητας και οικονομικής αξίας. Πόσο ανθεκτικός είναι όμως ο τουρισμός, αυτό το νευραλγικό κομμάτι της οικονομίας μας, ώστε να αντεπεξέλθει στις σημαντικές προκλήσεις και απειλές που φέρνει η κλιματική αλλαγή; Τι μέτρα μπορούν και πρέπει να ληφθούν για τον μετριασμό των επιπτώσεων και την προσαρμογή του τουρισμού στις νέες συνθήκες;
Αυτά τα ερωτήματα αποτελούν τον κορμό της συζήτησης στο Φόρουμ για την Κλιματική Αλλαγή και τον Τουρισμό, σήμερα 25 Ιουνίου, στον Αγιο Νικόλαο Λασιθίου, που οργανώνεται από το Πανεπιστήμιο Κρήτης στο πλαίσιο της εμβληματικής δράσης για την κλιματική αλλαγή CLIMPACT. Προσκεκλημένοι από την περιφερειακή και τοπική αυτοδιοίκηση, κυβερνητικοί φορείς, επαγγελματίες από τον ευρύ επιχειρηματικό κλάδο τουρισμού, πανεπιστημιακοί και ερευνητικοί συμμετέχοντες φορείς στο CLIMPACT θα εμπλακούν στη συζήτηση.
Το Εθνικό Δίκτυο για την Κλιματική Αλλαγή – CLIMPACT, είναι μια δράση του υπουργείου Ανάπτυξης και Επενδύσεων, συντονίζεται από το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών και συμμετέχουν το Ελληνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών, το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, το Πανεπιστήμιο Κρήτης, το Πολυτεχνείο Κρήτης, το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, η Ακαδημία Αθηνών, το ΕΚΦΕ- Δημόκριτος, το Κέντρο ΑΘΗΝΑ και το Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών. Με απώτερο στόχο την προσαρμογή της χώρας στην κλιματική αλλαγή, το CLIMPACT αναπτύσσει εργαλεία και υπηρεσίες για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή των πληττόμενων τομέων, συμπεριλαμβανομένου του τουρισμού.
* Η κ. Μαρία Κανακίδου είναι καθηγήτρια Πανεπιστημίου Κρήτης, μέλος Εθνικού Δικτύου για την Κλιματική Αλλαγή.