Δεν μπορώ να πω πόσο απογοητεύθηκα όταν έμαθα ότι οι πρώτες μπουλντόζες έφθασαν στις κορυφές των Αγράφων για να σκάψουν τους δρόμους προσπέλασης για το προγραμματισμένο αιολικό πάρκο. Για ένα διάστημα είχα ακόμη κάποια ελπίδα η κυβέρνηση, μετά τις διαμαρτυρίες, να δείξει κάποια ευελιξία ως προς την τοποθέτηση των ανεμογεννητριών. Καταλαβαίνουμε όλοι μας σήμερα την έντονη ανάγκη να βρούμε εναλλακτικές πράσινες πηγές ενέργειας σε όλον τον κόσμο. Οχι όμως με οποιοδήποτε κόστος, είτε οικονομικό είτε περιβαλλοντικό.
Πρώτα, αναγνωρίζουμε όλοι ότι ορισμένα μέρη έχουν κάτι το ιερό, το άθικτο. Ποιος θα υποστήριζε την ανέγερση ανεμογεννητριών στο Αγιον Ορος; Σε ένα μέρος ιδανικό –ακρωτήρι ψηλό, μακρόστενο, ανεμοδαρμένο από όλους τους ορίζοντες– αυτό θα εθεωρείτο ιεροσυλία. Το ίδιο ισχύει για τον Ψηλορείτη, το νησί της Δήλου, τους Δελφούς και για όλα τα της πιο εκλεκτής ομορφιάς δημιουργήματα της Φύσης, όπως η οροσειρά της Πίνδου.
Η Πίνδος διακρίνεται όχι μόνο για τα τοπία, τα δάση και τα μεγαλύτερα ποτάμια της χώρας, αλλά και για τον ρόλο που έπαιξε στην Ιστορία, ιδιαίτερα στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, ως οχύρωμα του ελληνισμού, της εκκλησιαστικής τέχνης, του πολιτισμού γενικά, και ως κέντρο εθνικής αντίστασης. Οι τοπωνυμίες μας θυμίζουν αιματηρές συγκρούσεις με τα μπουλούκια του Αλή Πασά, ενέδρες, δραπετεύσεις, καλοκαιρινά βοσκοτόπια συχνασμένα για αιώνες από τις ίδιες οικογένειες. Μισοξεχασμένα και άγραπτα –άγραφα, κυριολεκτικά– γεγονότα, ίσως, αλλά και σημαντικά στοιχεία της λαϊκής μνήμης.
Με τέτοια προσόντα, η Πίνδος είναι ιδανική περιοχή για την ανάπτυξη αειφόρων ειδών τουρισμού, όπως πεζοπορία και άλλες υπαίθριες δραστηριότητες, όπως έγινε σε άλλες ορεινές περιοχές της Ευρώπης που αντιμετώπιζαν παρόμοια προβλήματα ερήμωσης, έλλειψης εργασιών και φτώχειας. Παρότι φαίνεται λίγο απίθανο, η πεζοπορία είναι πολύ αποδοτική. Στη Γερμανία, λ.χ., φέρνει κάθε χρόνο 3,7 δισ. ευρώ στα κρατικά ταμεία και η ποδηλασία πάνω από 4 δισ. ευρώ.
Είναι οι πεζοπορικές διαδρομές μεγάλων αποστάσεων που παίζουν ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο. Στο γαλλικό τμήμα του Chemin de St. Jacques, μεσαιωνικός δρόμος προσκυνητών μήκους 1.530 χλμ., περισσότεροι από 20.000 πεζοπόροι περνούν κάθε χρόνο, ο καθένας με καθημερινό προϋπολογισμό 50 ευρώ. Το 2010, 6.140 πεζοπόροι διέσχισαν το μονοπάτι Chemin de Robert Louis Stevenson (120 χλμ.) εισφέροντας 2,9 εκατ. ευρώ στην τοπική οικονομία. Και αυτά τα χρήματα μένουν στον τόπο: δεν πηγαίνουν στις τσέπες ξένων ξενοδόχων και διεθνών εταιρειών. Το Lycian Way, που δημιούργησε μια φίλη μου Αγγλίδα το 2000 στη νοτιοδυτική Τουρκία, σήμερα έχει φθάσει να έλκει περίπου 30.000 πεζοπόρους.
Αυτά τα ποσά αντιπροσωπεύουν πολύ σημαντική συμβολή στις οικονομίες απόμερων περιοχών, που δεν έχουν άλλες πηγές πλούτου. Απαιτούν κάποια επένδυση στην αρχή, λ.χ. σε καταλύματα και σε καταστήματα τροφίμων, αλλά δεν χρειάζονται υποδομές μεγάλης κλίμακας – το αντίθετο.
Τέτοιου τύπου δραστηριότητες δεν μολύνουν, δεν βλάπτουν τη Φύση, απαντούν σε μια ολοένα αυξανόμενη ζήτηση πληθυσμών που ψάχνουν να απαλλαχθούν από το στρες της σύγχρονης αστικής ζωής, που αναζητούν έναν τρόπο ζωής πιο υγιεινό, αγνό και απλό. Το κτίσιμο αιολικών πάρκων, όμως, θα οργώσει ανεπανόρθωτα τις βουνοπλαγιές, θα ενοχλήσει και πιθανόν να εκδιώξει ορισμένα είδη πανίδας και χλωρίδας.
Υπολόγισε κανείς το πραγματικό κόστος της αναπόφευκτης οδοποιίας; Οι υπάρχοντες δρόμοι είναι κακοτράχαλα δρομάκια για 4X4. Το μικρότερο τμήμα μιας ανεμογεννήτριας έχει μήκος 40 μ. Τι ακτίνα στροφής χρειάζεται ένα φορτηγό με την κατάλληλη χωρητικότητα; Ποιος θα ελέγξει το πώς θα κινηθούν οι μπουλντόζες, περιορίζοντάς τες στο κατώτατο δυνατό; Η παραμικρή επέμβαση στο ευαίσθητο, λεπτοπλεγμένο δίκτυο φυτικών ριζών που κρατούν τις πλαγιές στη θέση τους προκαλεί πληγές που ανοίγουν με κάθε βροχή και καταλήγουν σε κατολισθήσεις. Οι αρνητικές συνέπειες τέτοιων επεμβάσεων είναι ολοφάνερες στην κοντινή κοιλάδα του Αγραφιώτη, όπου 40 χρόνια μετά τα πρώτα έργα οδοποιίας, ακόμα, κάθε χειμώνα, οι πλαγιές πέφτουν στον δρόμο. Οπως μου έλεγε τότε ο φαντάρος – γιατρός του χωριού, «οι εργολάβοι δουλεύουν με τη φιλοσοφία του “άντε, ρίξε, κόψε, βάλε”».
Αλλαξε τίποτα;
Στην Πίνδο τα θεμέλια του πεζοπορικού τουρισμού ήδη υπάρχουν. Εγώ ασχολούμαι εδώ και 50 χρόνια με τη δημιουργία ενός μονοπατιού που διασχίζει όλη την Ελλάδα, από τη Μάνη μέχρι την κορυφή του Γράμμου, «The Peloponnese and Pindos Way». Τα πρώτα χρόνια κανείς δεν έδινε σημασία. Σήμερα, όμως, πολύς κόσμος ενθουσιάζεται με το περπάτημα και το τρέξιμο στο βουνό. Ο φίλος Αποστόλης Τσιμπανάκος, που έχει αναλάβει το έργο, έχει σκοπό να το βελτιώσει ώσπου να ταιριάζει με άλλα γνωστά ευρωπαϊκά πρότυπα, όπως τα GR στη Γαλλία. Στη Ρούμελη το έργο ήδη προχωράει με την έγκριση του δασαρχείου και της τοπικής αυτοδιοίκησης, οι οποίοι, φαίνεται, προτιμούν μακροπρόθεσμα αυτό το μοντέλο ήπιας και αειφόρου ανάπτυξης.
Πόσα είναι τα μέρη σαν την Πίνδο που μας απομένουν, σχεδόν παρθένοι, ανοικτοί, ελεύθεροι χώροι; Οι ανεμογεννήτριες να πάνε να εγκατασταθούν σε υψώματα δεύτερης κατηγορίας, όχι στις ψηλότερες ράχες του πιο όμορφου συγκροτήματος βουνών στη χώρα, κουνώντας τα χέρια τους στον ουρανό σαν σύγχρονη παραλλαγή των περιστρεφόμενων δερβίσηδων, τρομάζοντας κάθε μελλοντικό τουρίστα – πεζοπόρο, ακριβώς δηλαδή τον παράγοντα που επιθυμούμε ως τον πιο κατάλληλο συντελεστή της διάσωσης και της μακροπρόθεσμης, αειφόρου ανάπτυξης της Πίνδου.
* Ο κ. Τιμ Σάλμον είναι συγγραφέας δύο βιβλίων με θέμα τα ελληνικά βουνά: «Trekking in Greece: The Peloponnese and Pindos Way» και «The unwritten places».