Το μέλλον θα περιέχει εικόνες ξηρασίας, καλοκαίρια με καύσωνες και χειμώνες με πλημμύρες. Η κλιματική αλλαγή θα καταστήσει δυσχερή τη διαβίωση στα αστικά κέντρα και ιδιαίτερα στην Αθήνα, ενώ στη χώρα θα πρέπει να εφαρμοστούν νέες πολιτικές που θα ενισχύσουν την αντοχή των κρίσιμων κλάδων και των υποδομών. Στην Τράπεζα της Ελλάδος (ΤτΕ) δεν έχουν αυταπάτες. Μελετούν την κλιματική αλλαγή και τις επιπτώσεις της στην κοινωνία και την οικονομία ήδη από το 2009, ενώ έχουν ενταθεί οι πρωτοβουλίες μετά το 2015, σε συνεργασία με το κράτος και την Ακαδημία Αθηνών.
Η διευθύντρια του Κέντρου Κλιματικής Αλλαγής και Βιωσιμότητας της Τράπεζας της Ελλάδος, Θεοδώρα Αντωνακάκη, αρχιτέκτων μηχανικός, εξηγεί στην «Κ» το μέγεθος της πρόκλησης που αντιμετωπίζει η Ελλάδα, αλλά εκφράζει την αισιοδοξία της επισημαίνοντας ότι η διπλή προσπάθεια για την ενεργειακή μετάβαση και τη θωράκιση της χώρας απέναντι στην κλιματική κρίση μπορεί να πραγματοποιηθεί με τέτοιον τρόπο, έτσι ώστε να προστατευθεί η κοινωνία, να ενισχυθεί η οικονομία και να μειωθούν οι ανισότητες.
– Συνειδητοποιούμε ότι θα έχουμε κάθε χρόνο περισσότερες ημέρες με ακραία καιρικά φαινόμενα. Ο καύσωνας και οι πυρκαγιές θα διαδέχονται τις χιονοπτώσεις και τις πλημμύρες. Ποιο θα είναι το «κλιματικό προφίλ» της Ελλάδας του 2050;
– Οι εκτιμήσεις των επιστημόνων μιλούν για πιο συχνά και πιο έντονα καιρικά φαινόμενα. Ηδη από το 2011 η σχετική έρευνα της ΕΜΕΚΑ, της Επιτροπής μελέτης επιπτώσεων κλιματικής αλλαγής της Τράπεζας της Ελλάδος, ανέδειξε τις μεταβολές στη συχνότητα και την ένταση των ακραίων καιρικών φαινομένων ως σημαντικές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής για τον ελλαδικό χώρο. Σε σχέση λοιπόν με τα προηγούμενα χρόνια, τις επόμενες δεκαετίες αναμένεται οι καύσωνες να είναι πιο συχνοί, με μεγαλύτερη διάρκεια και ένταση. Αντίστοιχα, αναμένεται να αυξηθεί η καλοκαιρινή ανομβρία, οδηγώντας σε επιμήκυνση των περιόδων ξηρασίας, κάτι που απειλεί ιδιαίτερα τα υδατικά αποθέματα περιοχών με ήδη αυξημένη ευπάθεια. Παράλληλα, οι υψηλής έντασης βροχοπτώσεις μπορεί να γίνουν πιο συχνές, με αποτέλεσμα και οι αστικές περιοχές να πλήττονται όλο και συχνότερα από ξαφνικές πλημμύρες λόγω έντονων τοπικών φαινομένων.
– Περιγράφετε μια ζοφερή εικόνα κλιματικής κρίσης…
– Σύμφωνα με τις τρέχουσες μελέτες της Ακαδημίας Αθηνών και του Κέντρου ερεύνης της ατμόσφαιρας και κλιματολογίας, όπου έχουν συγκροτηθεί βάσεις δεδομένων και προσομοιώσεων κλιματικών μοντέλων για τον ελλαδικό χώρο για συγκεκριμένα σενάρια εξέλιξης εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου –η οποία είναι από τις πλέον ευάλωτες στην ανθρωπογενή συνιστώσα της κλιματικής κρίσης– προβλέπεται αύξηση της ετήσιας μέσης θερμοκρασίας κατά 2 °C την περίοδο 2021-2050 και 4 °C την περίοδο 2071-2100, καθώς και μείωση του συνολικού ποσού βροχόπτωσης, με ταυτόχρονη αύξηση της συχνότητας εμφάνισης ακραίων βροχοπτώσεων.
– Πώς θα επηρεαστούν τα αστικά κέντρα;
– Ιδιαίτερα στα αστικά κέντρα, η ενέργεια που εκλύεται από τις ανθρώπινες δραστηριότητες συμβάλλει στην αύξηση της θερμοκρασίας του αέρα, δημιουργώντας το φαινόμενο της αστικής θερμικής νησίδας. Στην Αθήνα, πόλη μεγάλη, με πυκνοδομημένες περιοχές και ανεπάρκεια χώρων πρασίνου, το κέντρο είναι περίπου 7-8 °C θερμότερο από τα προάστια και ακόμα περισσότερο στα σημεία υψηλού κυκλοφοριακού φόρτου. Οπως καταλαβαίνετε, με δεδομένες τις αντίστοιχες προβλέψεις, το μικροκλίμα της πρωτεύουσας τις επόμενες δεκαετίες θα είναι ιδιαίτερα δύσκολο.
– Η Ελλάδα είναι πολύ μικρή για να αναστρέψει με τις επιλογές της την παγκόσμια κλιματική κρίση. Ωστόσο, η μετάβαση σε μια οικονομία μηδενικών ρύπων ταυτίζεται με τον ίδιο τον εκσυγχρονισμό της οικονομίας, που είναι απαραίτητος για την ισότιμη συμμετοχή της στην ευρωπαϊκή και διεθνή οικονομία. Γίνονται τα απαραίτητα βήματα ή οφείλουμε να επιταχύνουμε;
– Οπως σωστά αναφέρετε, η συνεισφορά της Ελλάδας στο παγκόσμιο φαινόμενο της αλλαγής του κλίματος είναι ελάχιστη. Ομως, στο πλαίσιο των ευρωπαϊκών πολιτικών και του εκσυγχρονισμού της ελληνικής οικονομίας με τον μετασχηματισμό του παραγωγικού προτύπου τομέων, όπως ο ενεργειακός, η εφαρμογή των πολιτικών μετριασμού της κλιματικής αλλαγής μπορεί να αποτελέσει τη βάση μιας βιώσιμης ανάπτυξης. Πλέον, η μετάβαση σε μια κλιματικά ουδέτερη οικονομία είναι τεχνικά εφικτή και οικονομικά βιώσιμη και θα δημιουργήσει ευκαιρίες μέσα από νέες υποδομές, νέες τεχνολογίες και καινοτόμα προϊόντα και νέες θέσεις εργασίας.
– Υπάρχει κάποιο αξιόπιστο σχέδιο;
– Σε επίπεδο κλιματικής πολιτικής, το Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα (ΕΣΕΚ) προδιαγράφει ήδη την απαραίτητη ενεργειακή μετάβαση, κατατάσσοντας την Ελλάδα στα κράτη-μέλη της Ε.Ε. που έχουν υιοθετήσει φιλόδοξους κλιματικούς στόχους, μέσα από ένα πρόγραμμα μέτρων και πολιτικών, τόσο για το 2030 όσο και πιο μακροπρόθεσμα, για το 2050. Η Τράπεζα της Ελλάδος συμμετέχει στην επιτροπή του ΕΣΕΚ και αυτό τον καιρό ετοιμάζεται η αναθεώρηση του σχεδίου με ακόμη πιο φιλόδοξους εθνικούς στόχους και οδικό χάρτη για την απολιγνιτοποίηση της ηλεκτροπαραγωγής και τον μετασχηματισμό του ενεργειακού τομέα.
– Δεν θα πρέπει να χαραχθούν νέες πολιτικές σχεδόν για όλες τις οικονομικές δραστηριότητες;
– Σε συνδυασμό με τον αναμενόμενο κλιματικό νόμο, το αναθεωρημένο ΕΣΕΚ θα θέσει τις εθνικές προτεραιότητες στον τομέα της ενεργειακής και κλιματικής πολιτικής, καθώς και σχετικές πολιτικές σε οικονομικές δραστηριότητες, όπως είναι οι μεταφορές, η ναυτιλία, ο αγροτικός τομέας και οι υδάτινοι πόροι, ο τουρισμός κ.ά., με παράλληλο σχεδιασμό των κοινωνικά, περιβαλλοντικά και οικονομικά αποδοτικότερων μέτρων. Πρέπει να δοθεί έμφαση στις πολιτικές προσαρμογής και στην αύξηση της ανθεκτικότητας της χώρας μας. Ιδιαιτέρως κρίσιμα ζητήματα να αντιμετωπιστούν είναι επίσης η ερημοποίηση και η απώλεια της βιοποικιλότητας.
– Πώς η ΤτΕ συμβάλλει σε αυτήν την «εθνική προετοιμασία»;
– Η Τράπεζα της Ελλάδος ασχολείται από το 2015 ενεργά με τα θέματα της προσαρμογής, μέσα και από τη συμμετοχή της σε πρωτοβουλίες όπως το πρόγραμμα LIFE IP – AdaptInGr, ένα οκταετές πρόγραμμα που είναι το σημαντικότερο σήμερα εθνικό έργο για την προσαρμογή της χώρας μας στην κλιματική μεταβολή. Η Τράπεζα της Ελλάδος είναι από τις πρώτες, αν όχι η πρώτη κεντρική τράπεζα που ασχολήθηκε και ασχολείται συστηματικά με το θέμα της κλιματικής αλλαγής, από το 2009 που σύστησε την ΕΜΕΚΑ. Επιπλέον, είναι η πρώτη κεντρική τράπεζα παγκοσμίως που προσυπέγραψε τις Αρχές της υπεύθυνης τραπεζικής των Ηνωμένων Εθνών και συμμετέχει σε πρωτοβουλίες όπως το δίκτυο κεντρικών τραπεζών και εποπτικών αρχών για ένα πράσινο χρηματοπιστωτικό σύστημα (NGFS). Πρόσφατα μάλιστα, η Τράπεζα της Ελλάδος σύστησε το Κέντρο Κλιματικής Αλλαγής και Βιωσιμότητας για τον καλύτερο συντονισμό των δράσεών της αναφορικά με το κλίμα και τη βιωσιμότητα, επισημαίνοντας τη μεγάλη σημασία που δίνει εδώ και χρόνια στα θέματα αυτά.
Η μετάβαση στην πράσινη οικονομία οφείλει να είναι δίκαιη
– Πώς επηρεάζονται από την κλιματική αλλαγή οι διαφορετικές κοινωνικές ομάδες;
– Είναι σαφές πως τόσο το φαινόμενο της κλιματικής αλλαγής όσο και οι πολιτικές αντιμετώπισής της πλήττουν πολύ περισσότερο τις ευάλωτες κοινωνικές ομάδες και τις ομάδες χαμηλού εισοδήματος. Νοικοκυριά με χαμηλότερο εισόδημα συχνά δεν διαθέτουν αποταμιεύσεις, πρόσβαση σε δανεισμό ή επιδοτούμενα προγράμματα εξοικονόμησης ενέργειας, αγοράς εξοπλισμού προηγμένης τεχνολογίας κ.λπ., ώστε να αντιμετωπίσουν τα προβλήματα που δημιουργεί η κλιματική αλλαγή και να λάβουν προληπτικά μέτρα, όπως τη βελτίωση της μόνωσης και του κλιματισμού της κατοικίας, την αξιοποίηση της ηλιακής ενέργειας ή ακόμη και τη μεταστέγαση σε λιγότερο ευάλωτες περιοχές. Δηλαδή λόγω των κλιματικών επιπτώσεων, νοικοκυριά μπορεί να αντιμετωπίσουν προβλήματα πρόσβασης σε βασικά αγαθά, όπως η κατάλληλη στέγαση, και έτσι να δημιουργηθεί ένας φαύλος κύκλος σε παγκόσμιο επίπεδο: φτώχεια, που προκαλεί αδυναμία πρόσβασης σε ενέργεια και τεχνολογία, που συνεπάγεται μειωμένη προστασία έναντι των κλιματικών επιπτώσεων, που οδηγεί σε εντονότερη ενεργειακή και κλιματική φτώχεια.
– Πρέπει να θεωρείται δεδομένη η αύξηση των ανισοτήτων;
– Σχεδιάζοντας τις πολιτικές αντιμετώπισης της κλιματικής κρίσης είναι σημαντικό να έχουμε υπόψη πως η μετάβαση στην πράσινη οικονομία οφείλει να είναι δίκαιη. Στην Ευρώπη, το σύνθημα της Πράσινης Συμφωνίας «κανείς δεν θα μείνει πίσω» ανταποκρίνεται σε αυτήν ακριβώς την ανάγκη για δίκαιη μετάβαση. Για τον σκοπό αυτόν ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Δίκαιης Μετάβασης και το Επενδυτικό Σχέδιο «Βιώσιμη Ευρώπη» επιδιώκουν να στηρίξουν μια πράσινη μετάβαση που θα βασίζεται στην αλληλεγγύη και τη δικαιοσύνη.
– Μπορεί η κλιματική κρίση να προκαλέσει μαζικές μετακινήσεις πληθυσμού;
– Σε παγκόσμιο επίπεδο, σύμφωνα με τον ΟΗΕ, ο αριθμός των μεταναστών λόγω κλιματικής αλλαγής και περιβαλλοντικών καταστροφών (οι «περιβαλλοντικοί πρόσφυγες») έχει αυξητική τάση. Ομάδες που βρίσκονται ήδη αντιμέτωπες με συνθήκες φτώχειας αλλά και όσοι διαμένουν σε περιοχές όπου επικρατούν έντονα κοινωνικά και περιβαλλοντικά προβλήματα, με ανεπάρκεια παροχής υγειονομικών και κοινωνικών υπηρεσιών, θα έρθουν αντιμέτωπες με ακόμα πιο σοβαρά προβλήματα υγείας, διατροφής, στέγασης, εκπαίδευσης και πρόσβασης σε βασικές υπηρεσίες.
– Πώς αυτή η τάση θα επηρεάσει τη χώρα μας;
– Στη χώρα μας δεν μπορεί να αποκλειστεί το ενδεχόμενο αύξησης μεταναστευτικών ροών ως αποτέλεσμα της διόγκωσης της ροής των «περιβαλλοντικών προσφύγων». Επιπλέον αναμένεται να παρατηρηθούν φαινόμενα εσωτερικής μετανάστευσης, κυρίως όμως από περιοχές χαμηλού υψομέτρου προς περιοχές με μεγαλύτερο υψόμετρο. Σίγουρα η Ελλάδα, όπως και όλες οι χώρες, θα χρειαστεί να χαράξει κατάλληλη διορθωτική πολιτική, που θα στοχεύει στην αντιμετώπιση των προβλημάτων των ευάλωτων κοινωνικών ομάδων και θα πλαισιώνει με δίκαιο τρόπο τις κλιματικές πολιτικές, τα μέτρα προσαρμογής και την πολιτική μείωσης των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου.
Η πανδημία
– Oταν προέχει η αντιμετώπιση της πανδημίας, πώς μπορούν τα κράτη να ρίξουν ταυτόχρονα βάρος στην αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης;
– Στην τρέχουσα συγκυρία και καθώς η πανδημία COVID-19 εξελίχθηκε σε μια κοινωνική και οικονομική πρόκληση για ολόκληρο τον κόσμο, υπάρχει φυσικά ο κίνδυνος να υποβαθμιστεί η προσπάθεια για την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης. Στην πραγματικότητα, όμως, η συγκυρία προσφέρει τη δυνατότητα για μια πράσινη ανάκαμψη από την πανδημία, με το τριπλό όφελος της ταυτόχρονης αντιμετώπισης της υγειονομικής, της οικονομικής και της κλιματικής κρίσης. Επιπρόσθετα, αυτήν τη στιγμή, και καθώς μεγάλο μέρος της παγκόσμιας χρηματοδότησης στοχεύει στον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής, είναι κρίσιμη, προκειμένου μεταξύ άλλων να αποτραπεί και η ένταση της κοινωνικής ανισότητας, η χρηματοδότηση της ανθεκτικότητας και των έργων προσαρμογής στο κλίμα που μεταβάλλεται, δεδομένου ότι μεγάλο ποσοστό του παγκόσμιου πληθυσμού υποφέρει ήδη από τις συνέπειες των ακραίων καιρικών φαινομένων.