Μια από τις σημαντικές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής είναι η εμφάνιση καταστροφικών πυρκαγιών, όπως αυτές που ζήσαμε πρόσφατα στη χώρα μας. Οι πυρκαγιές καίνε τη βλάστηση και επηρεάζουν δραματικά τα χαρακτηριστικά του εδάφους, το οποίο γίνεται σκληρό και δεν μπορεί να απορροφήσει τα νερά της βροχής, με αποτέλεσμα να αυξάνεται σημαντικά ο κίνδυνος πλημμύρας. Σε μια καμένη έκταση, ακόμα και μια μικρή βροχόπτωση μερικών εκατοστών σε μία ώρα μπορεί να προκαλέσει πλημμύρα, που μεταφέρει σημαντικές ποσότητες καμένων φερτών υλικών και τέφρας, δημιουργώντας μια εξαιρετικά επικίνδυνη πλημμύρα – λασπορροή που μπορεί να προξενήσει σημαντικές ζημιές, ιδίως στις κατάντη κατοικημένες περιοχές. Σε μια κατοικία που πλημμυρίζει με ύψος νερού 2,5 εκατοστών μπορεί να προκληθεί ζημιά της τάξεως των 20.000 ευρώ.
Σύμφωνα με τη διεθνή εμπειρία και βιβλιογραφία, για να αντιμετωπίσουμε τον κίνδυνο της πρόκλησης πλημμύρας – λασπορροής πραγματοποιούμε μια σειρά ενεργειών, μέτρων και δράσεων σε τέσσερις φάσεις, με διττό στόχο: πρώτον, τη μείωση της πιθανότητας να συμβεί η πλημμύρα – λασπορροή, όπως π.χ. με έργα συγκράτησης των φερτών υλικών ανάντη τεχνικών έργων διάβασης, και δεύτερον, τη μείωση των επιπτώσεων της πλημμύρας – λασπορροής, όπως π.χ. με την εγκατάσταση δικτύων παρακολούθησης και συστημάτων έγκαιρης προειδοποίησης πλημμυρών (ΣΕΠΠ).
Στην πρώτη φάση εκτιμάμε τον κίνδυνο της πλημμύρας – λασπορροής, εντοπίζουμε τις περιοχές με υψηλό κίνδυνο και προτείνουμε μέτρα για τη μείωση του κινδύνου. Για τον σκοπό αυτό, συλλέγουμε δεδομένα, π.χ. από χάρτες των καμένων εκτάσεων και με επιτόπιες έρευνες/καταγραφές, τα οποία εισάγουμε σε ολοκληρωμένα υδρολογικά – υδραυλικά μοντέλα και πραγματοποιούμε υπολογισμούς. Η περιοχή υπολογισμών περιλαμβάνει τις καμένες περιοχές (π.χ. της βόρειας Εύβοιας ή της Αττικής), αλλά και τις κατάντη περιοχές που αναμένεται να επηρεαστούν από την πλημμύρα – λασπορροή. Πρακτικά, πραγματοποιούμε σε περιορισμένο χρόνο και έκταση ενέργειες των Σχεδίων Διαχείρισης Κινδύνων Πλημμύρας (της οδηγίας 2007/60/ΕΚ), τα οποία λαμβάνουμε υπόψη μαζί με τα Σχέδια Διαχείρισης Υδατικών Πόρων (της οδηγίας 2000/60/ΕΚ), μιας και τα νερά της βροχής πρέπει να αξιοποιηθούν ως υδατικός πόρος στις καμένες περιοχές, όπως π.χ. για τον εμπλουτισμό των υπόγειων νερών.
Στη δεύτερη φάση σχεδιάζουμε και εγκαθιστούμε δίκτυο παρακολούθησης της ροής των επιφανειακών νερών στις καμένες περιοχές, με τελικό στόχο την έγκαιρη προειδοποίηση για πλημμύρα – λασπορροή. Το δίκτυο περιλαμβάνει μετρητές στάθμης του νερού σε χειμάρρους των καμένων περιοχών (σε θέσεις που καθορίζουμε με μοντέλα βελτιστοποίησης), παρακολουθούμε σε πραγματικό χρόνο τις στάθμες του νερού (ή τους ρυθμούς αύξησής τους) και τις συγκρίνουμε με ανώτατα όρια τιμών (που προσδιορίζουμε με ολοκληρωμένα μαθηματικά μοντέλα). Το δίκτυο παρακολούθησης αξιοποιείται στην τέταρτη φάση ως κύριο τμήμα του ΣΕΠΠ, το οποίο εκδίδει αυτόματα μηνύματα συναγερμού όταν ξεπερνιούνται τα ανώτατα όρια.
Οι ενέργειες της τρίτης φάσης έχουν ως στόχο τη βραχυπρόθεσμη προληπτική αντιμετώπιση της πλημμύρας – λασπορροής, όταν αυτή συμβεί. Περιλαμβάνουν τη σύνταξη εξειδικευμένου για τις καμένες περιοχές Σχεδίου Αντιμετώπισης Εκτάκτων Αναγκών και Αμεσης/Βραχείας Διαχείρισης των Συνεπειών από την Πλημμύρα – Λασπορροή (αντίστοιχο του «Δαρδάνου»), την ενημέρωση και εκπαίδευση των κατοίκων, τον καθαρισμό των χειμάρρων από τα καμένα φερτά υλικά και δέντρα και την κατασκευή μικρών έργων συγκράτησης φερτών υλικών.
Στην τέταρτη φάση πραγματοποιούμε ενέργειες μακροπρόθεσμης αντιμετώπισης της πλημμύρας – λασπορροής, που περιλαμβάνουν κυρίως τον σχεδιασμό και την κατασκευή έργων αντιπλημμυρικής προστασίας και την εγκατάσταση ΣΕΠΠ. Τα παραπάνω έργα πρέπει να είναι κυρίως «πράσινα» (και όχι γκρι, δηλ. με μπετόν), όπως π.χ. λεκάνες ανάσχεσης και αναβαθμοί για τη συγκράτηση των απορροών και των φερτών υλικών, έργα εμπλουτισμού υδροφόρου ορίζοντα με τα νερά της βροχής κ.ά., και να είναι αποτελεσματικά σε συνθήκες «πλημμύρας μετά την πυρκαγιά» με βάση τη διεθνή και ελληνική εμπειρία και βιβλιογραφία. Αλλες μακροπρόθεσμες ενέργειες είναι η μετεγκατάσταση ευάλωτων υποδομών, η αποκατάσταση των καμένων περιοχών και η εξαγορά ακινήτων με πολύ υψηλό κίνδυνο πλημμύρας.
Οι παραπάνω ενέργειες πρέπει να ξεκινήσουν άμεσα και οι πρώτες από αυτές να έχουν υλοποιηθεί σε σημαντικό βαθμό πριν από τον Νοέμβριο, που είναι ο μήνας με τις καταστροφικότερες πλημμύρες στην Αττική. Για να είναι επιτυχημένες απαιτείται άρτια οργάνωση και συντονισμός, κυρίως από τους αρμόδιους κρατικούς φορείς, και η συμμετοχή και συνεργασία εξειδικευμένων επαγγελματικών φορέων και επιστημόνων με την απαιτούμενη εξειδίκευση και εμπειρία, όπως π.χ. μηχανικών, δασολόγων, γεωπόνων, γεωλόγων, φυσικών και βιολόγων, αλλά και ιδιωτών και εθελοντικών οργανώσεων. Μεγάλη σημασία έχει η ενημέρωση/εκπαίδευση όλων των ενδιαφερόμενων μερών, ιδίως των κατοίκων των πληγεισών περιοχών, των οποίων η ενεργός συμμετοχή στην αντιμετώπιση του κινδύνου πλημμύρας – λασπορροής είναι εξαιρετικά σημαντική.
* Ο κ. Αναστάσιος Στάμου είναι καθηγητής και διευθυντής του Εργαστηρίου Εφαρμοσμένης Υδραυλικής του ΕΜΠ.