Αν και οι περισσότερες χώρες του πλανήτη, σε διαδοχικές διασκέψεις, αρχής γενομένης στο Παρίσι (COP 21, 12.12.2015), δεσμεύτηκαν ότι θα έπαιρναν αυστηρά περιοριστικά μέτρα, εκ των πραγμάτων καθόλου δημοφιλή, για τον περιορισμό της παραγωγής αερίων του θερμοκηπίου, μέχρι τελικά τον μηδενισμό τους ώς το 2050, αυτό μπορεί να υποστηριχθεί με σιγουριά ότι δεν πρόκειται να συμβεί. Μηδενισμός των αερίων του θερμοκηπίου θα σήμαινε ριζικές και καθόλου επιθυμητές από την κρατούσα νοοτροπία αλλαγές στην καθημερινότητα του πληθυσμού του πλανήτη, για παράδειγμα αντικατάσταση –με καθαρά– του στόλου των οχημάτων (τα οποία σήμερα πλησιάζουν το 1,5 δισ., αλλά το 2050 θα ξεπερνούν τα 2,5) και φόρτιση των μπαταριών τους με ηλεκτρική ενέργεια από καθαρές πηγές ή με παραγωγή υδρογόνου. Ωστόσο ακόμη και σε αυτήν την περίπτωση οι παρενέργειες δεν θα ήταν λίγες. Τα ηλεκτρικά οχήματα καταλαμβάνουν όσο χώρο και τα συμβατικά. Αρα, με μοναδική λύση την ηλεκτροκίνηση, διαθέσιμος χώρος θα εξακολουθήσει να μην υπάρχει για πεζούς και ποδηλάτες, όσο για τα οχήματα χωρίς οδηγό είναι άγνωστο σε ποιον χώρο θα κυκλοφορούν.
Είμαστε έτοιμοι να συμβιβαστούμε με το ηλεκτρικό ποδήλατο, το πολύ μικρό αυτοκίνητο, ακόμη και με κοινής χρήσης οχήματα χωρίς οδηγό; Θα είμαστε σύντομα ώριμοι να μετράμε τις επιπτώσεις στην παραγωγή αερίων του θερμοκηπίου κάθε επιλογής μας ως προς τη διατροφή, την κατανάλωση νερού, ενέργειας, προϊόντων, τη θέρμανση, τις αστικές μετακινήσεις, τα ταξίδια αναψυχής κ.ά. και να συμπεριφερόμαστε ανάλογα; Θα συμφωνήσουμε να αντικαταστήσουμε μέρος επαγγελματικών και εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων με τηλεργασία και τηλεκπαίδευση από το σπίτι;
Θετικές απαντήσεις είναι απίθανο να δοθούν γιατί δεν αλλάζουν εύκολα οι συνήθειες. Αρα οι καύσωνες στη λεκάνη της Μεσογείου θα είναι όλο και πιο συχνοί και πιο έντονοι και κατά συνέπεια και οι πυρκαγιές. Μαζί με τους καύσωνες πάντα θα υπάρχουν και εμπρηστές, για να εκδικούνται έναν κόσμο που θεωρούν ότι τους έθεσε στο περιθώριο. Το μόνο που θα επιβράδυνε τις πυρκαγιές θα ήταν ότι, κάποια στιγμή, δεν θα υπάρχει κάτι σημαντικό για να καεί, όπως για παράδειγμα στο Κάιρο, στην Τρίπολη της Λιβύης, στο Αμμάν, στη Βαγδάτη, στην Τεχεράνη, όπου δεν υπάρχουν πυρκαγιές. Ηδη οι πρόσφατες πυρκαγιές γύρω από την Αθήνα στέρησαν μεγάλο μέρος του πνεύμονα καθαρού αέρα και δροσιάς από το 40% του πληθυσμού της Ελλάδας.
Υπό τέτοιες συνθήκες και μέχρι να φτάσουμε μέχρι εκεί, τίθεται λοιπόν το ζήτημα του πώς θα προστατεύονται όλες αυτές οι κατασκευές, κυρίως κατοικίες, που βρίσκονται διάχυτες στο εσωτερικό δασικών εκτάσεων. Πρέπει να σημειωθεί ότι στη χώρα μας, επισπεύδουσα των πολεοδομικών «σχεδιασμών», διορθωτικής λογικής, είναι η αυθαίρετη δόμηση. Είναι τόσο εκτεταμένη ώστε ακόμη και μικρές προσπάθειες πολιτικών να την περιορίσουν να βρίσκουν απέναντί τους σχεδόν όλη την Ελλάδα. Νομοθεσία, εφαρμοζόμενη στις ευρωπαϊκές χώρες, που αποκλείει εντελώς εγκατάσταση δραστηριοτήτων, όπως την κατοίκηση, σε μεγάλες επιφάνειες πρασίνου, εδώ απουσιάζει. Τα παράθυρα είναι ανοιχτά ώστε να χτίζει κάποιος οπουδήποτε, με αποτέλεσμα, σε κάποιες περιπτώσεις η διάκριση μεταξύ του εντός με το εκτός των ορίων οικισμών να είναι δύσκολη. Δυστυχώς μάθαμε κατά τραγικό τρόπο με τις πρόσφατες πυρκαγιές ότι η χωροταξία της διάχυσης είναι απόλυτα ευάλωτη στην πυρκαγιά. Συγχρόνως, καταγγέλλεται από τη σύγχρονη πολεοδομία ως εχθρική στις πολιτικές συγκράτησης της κλιματικής απορρύθμισης, διότι προκαλεί μεγάλου μήκους μετακινήσεις, εξαρτημένες από το αυτοκίνητο. Πώς είναι δυνατόν να εξυπηρετεί δημόσια συγκοινωνία μεμονωμένες κατοικίες στα βουνά;
Η διάσπαρτη δόμηση αποτελεί επίσης εμπόδιο στη χάραξη αντιπυρικών ζωνών, που δεν γίνεται να ελίσσονται ανάμεσα σε σπίτια.
Λαμβάνοντας υπόψη τα όσα συνέβησαν και τα όσα κατά πάσα πιθανότητα θα συμβούν με μεγαλύτερη ένταση τα επόμενα χρόνια, εκείνοι που θα ενδιαφέρονταν να χτίσουν θα ήταν προς το συμφέρον τους να μη σκέφτονται το ενδεχόμενο να επιλέξουν νόμιμο ή παράνομο οικόπεδο εκτός οικισμών, σε δασικές εκτάσεις. Η Ελλάδα έχει μεγάλο αριθμό εγκαταλελειμμένων χωριών και πολύ μεγαλύτερο χωριών με υψηλά ποσοστά εγκαταλελειμμένων κατοικιών. Πολλά χωριά βρίσκονται στην περιφέρεια μικρών ή μεγάλων πόλεων, είναι όμορφα και έχουν πλούσια ιστορία. Αυτό που συμβαίνει σήμερα είναι ότι αφήνονται τα σπίτια τους να καταρρέουν, ενώ αντίθετα διάχυτη δόμηση απλώνεται στην ευρύτερη περιφέρειά τους. Δίνεται λοιπόν πλούσια ευκαιρία να αποτελέσουν λύση για όσους θα επιθυμούσαν να κατοικήσουν έξω από πόλεις, όχι στο δάσος αλλά μέσα σε χωριά. Η πολεοδομική νομοθεσία θα πρέπει να τους ενθαρρύνει, με μεγαλύτερους συντελεστές, να επισκευάζουν και να επεκτείνουν υφιστάμενες κατασκευές, ώστε να καλύπτουν τις σημερινές τους ανάγκες. Ετσι θα προέκυπταν συμπαγείς πολεοδομήσεις κατά το πρότυπο άλλων περιοχών στην Ευρώπη, όπου η νομοθεσία απαγορεύει τη διάχυτη δόμηση και στρέφει τους ενδιαφερόμενους στην επισκευή παλαιών κατοικιών σε οικισμούς και κατά συνέπεια στη διάσωση της αρχιτεκτονικής και πολεοδομικής κληρονομιάς.
* Ο κ. Θάνος Βλαστός είναι ομότιμος καθηγητής ΕΜΠ, πολεοδόμος / συγκοινωνιολόγος.