Ο Ζουλφού Λιβανελί, ένας από τους σημαντικότερους μουσικούς και λογοτέχνες της Τουρκίας, ήταν στενός φίλος και συνεργάτης του Μίκη Θεοδωράκη. Στη συνομιλία μας θυμήθηκε πολλά από όσα έζησαν μαζί. «Οπως είπε και κ. Μητσοτάκης, “είχαμε την εντύπωση πως για εμάς ο Μίκης είναι αθάνατος”. Είμαι συγκλονισμένος, καθώς έχασα έναν από τους καλύτερους φίλους μου. Είχαμε γνωριστεί το 1983, στην Αθήνα στον “Ορφέα” στη συναυλία μας με τη Μαρία Φαραντούρη. Ο ίδιος ήρθε στο καμαρίνι κι έλεγε “πού είναι ο Λιβανελί;” και με έψαχνε. Από τότε γίναμε φίλοι. Αργότερα κάναμε μαζί πολλές δουλειές, συναυλίες, δίσκους, περιοδείες στο εξωτερικό, κρουαζιέρες μαζί, στο σπίτι του στην Κόρινθο… Ηταν σημαντικός μου φίλος. Μπορώ να πω πως κλείνει μια περίοδος. Σαφώς τα έργα του θα συνεχίζουν να υπάρχουν. Ομως εκείνη η τεράστια προσωπικότητά του δεν θα υπάρχει», δηλώνει.
Διαβάστε ακόμη: Μίκης Θεοδωράκης: «Πλούτισε την παγκόσμια μουσική»
Ο κ. Λιβανελί με πάθος μας εξηγεί τις προσπάθειες που έκαναν με τον Μίκη Θεοδωράκη για να φέρουν κοντά τους λαούς της Ελλάδας και της Τουρκίας. «Το 1986 είχαμε δημιουργήσει έναν δίσκο. Με πέντε έργα δικά του και άλλα τόσα δικά μου και ο δίσκος αυτός κυκλοφόρησε στην Τουρκία με τον τίτλο “Γκιουνές Τοπλά Μπενίμ Ιτσίν”. Ο δίσκος αυτός είχε γίνει χρυσός στην Τουρκία, καθώς πουλήθηκαν ένα εκατομμύριο αντίτυπα! Ο Μίκης Θεοδωράκης τότε ήρθε στην Κωνσταντινούπολη για την τελετή απονομής του χρυσού δίσκου. Τότε αποφασίσαμε να ιδρύσουμε τον Σύλλογο Ελληνοτουρκικής Φιλίας. Ηταν δύσκολες εποχές. Δεχόμασταν επιθέσεις και οι δυο, στις χώρες μας μάς αποκαλούσαν προδότες. Ο φίλος μου, ο Ισμαΐλ Τζεμ, όμως, μου είχε πει πως “με τον Γιώργο Παπανδρέου περπατήσαμε στον δρόμο της ειρήνης, όμως εσείς με τον Θεοδωράκη είχατε στρώσει το χαλί σε αυτόν τον δρόμο”. Αργότερα πήγαμε στην Αγκυρα, συναντηθήκαμε με τον Τουργκούτ Οζάλ, τότε ήταν πρωθυπουργός. Μιλούσαμε 2,5 ώρες. Ζητήσαμε από τον Οζάλ να αρθεί η βίζα στους λαούς των δυο χωρών. Ο Οζάλ δέχθηκε αμέσως και καταργήθηκε η βίζα. Κι αυτό έγινε μετά την παράκλησή μας».
Τα τελευταία χρόνια τον επισκεπτόμουν συχνά στο σπίτι του
Ο Ζουλφού Λιβανελί θυμάται πως ο Μίκης Θεοδωράκης του μιλούσε συχνά για τον Τσεσμέ, όπου ήταν η καταγωγή της μητέρας του. «Στα 80ά γενέθλιά του τού έκανα μια έκπληξη και οργάνωσα συναυλία στο ανοιχτό θέατρο του Τσεσμέ. Είχε χαρεί τόσο πολύ κι αργότερα μαζί πήγαμε στη Χίο για τα εγκαίνια του θεάτρου “Μίκης Θεοδωράκης” και είχα δώσει μια συναυλία. Πάντως μόλις έφτανε στην Τουρκία, μου έλεγε “να με πας τώρα σε πατσατζίδικο” και πηγαίναμε! Τα τελευταία χρόνια τον επισκεπτόμουν συχνά στο σπίτι του. Μου ετοίμαζαν και είχαμε δίπλα του μεζεδάκια, ντολμαδάκια, σαρμάδες, ουζάκι. Μου τα προσέφερε. Ακούγαμε μαζί μουσική. Κι εγώ πήγαινα συχνά να τον δω. Μου έλεγε: θα έρχεσαι κάθε μήνα. Λόγω της πανδημίας, υπήρχε απαγόρευση εισόδου στην Ελλάδα και δεν μπόρεσα. Ομως στην κηδεία του θα είμαι εκεί, πρέπει να του δείξω τον σεβασμό μου και για να εκπροσωπήσω τα εκατομμύρια Τούρκων που τον αγαπούν».
Συγκλονιστικά είναι τα λόγια του για τις δημιουργίες του Μίκη Θεοδωράκη. «Ηταν μεγάλος συνθέτης, μεγάλος δημιουργός. Την ουσία της μουσικής που πήρε από τον λαό του, την έπλαθε με νέες συνθέσεις. Αυτό το κάνουν όλοι οι μεγάλοι μουσικοσυνθέτες. Ετσι έκαναν ο Μπετόβεν, ο Μπαχ, ο Βάγκνερ, έβαζαν το γερμανικό πνεύμα. Και ο Θεοδωράκης πήρε το ελληνικό πνεύμα και την ελληνική μουσική παράδοση, την έπλασε και τη μεταμόρφωσε. Αργότερα έγινε γνωστός και με τις συνθέσεις του για τις ταινίες. Ηταν και μεγάλη προσωπικότητα, δεν ήταν ένας απλός συνθέτης σε μια γωνία. Ηταν αγωνιστής, πολεμιστής. Σε όλη του τη ζωή αγωνίστηκε για την ειρήνη, για τη δημοκρατία, για τα ανθρώπινα δικαιώματα και για την ισότητα. Αυτά τα έκανε και επί χούντας κι αυτό τον έκανε ακόμη σημαντικό. Ηταν και μεγάλη προσωπικότητα και μεγάλος καλλιτέχνης. Οταν ενώθηκαν και τα δύο έγινε μεγάλος σε όλο τον κόσμο. Ηταν μια προσωπικότητα αξέχαστη για όλο τον κόσμο. Ηταν μια αξία της Ελλάδας, αλλά ουσιαστικά ήταν μια αξία που η Ελλάδα έκανε δώρο σε όλο τον κόσμο. Και ίσως ήταν ο τελευταίος Μεγάλος Ελληνας. Ξέρετε, από εκείνους τους μεγάλους Ελληνες που γνωρίζουμε… ίσως ήταν ο τελευταίος!».