Μια νέα περιβαλλοντική πρόκληση, και μάλιστα από τον «πράσινο» τομέα ενέργειας, θα παρουσιαστεί τα επόμενα χρόνια και απαιτεί εγκαίρως συντονισμένες ενέργειες. Συγκεκριμένα, τα απόβλητα από τις εγκαταστάσεις των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, παλιές ανεμογεννήτριες, ηλιακά πάνελ και μπαταρίες υπολογίζεται πως μπορεί να αυξηθούν από 200%-3.000% μέσα στην επόμενη δεκαετία!
Πρόκειται για μια τρομερή αύξηση, που απειλεί –ειδικά εάν δεν αντιμετωπιστεί σωστά– να δημιουργήσει χωματερές από τις ΑΠΕ. Κανείς δεν θα ήθελε να δει βεβαίως εκτάσεις με διαλυμένες πτερωτές από τεράστιες ανεμογεννήτριες ή με ξεκοιλιασμένα φωτοβολταϊκά και μπαταρίες, πολύ περισσότερο όταν οι συσκευές αυτές φέρουν και ορισμένες επικίνδυνες ουσίες, οι οποίες δεν πρέπει να διαφύγουν στο περιβάλλον.
Δυστυχώς στην Ελλάδα οι εταιρείες που ασχολούνται με την εγκατάσταση ΑΠΕ δεν υποχρεούνται να καταβάλλουν τέλος ανακύκλωσης, όπως οι εταιρείες στους περισσότερους κλάδους, με αποτέλεσμα να μην υπάρχει αποθεματικό, ενώ τώρα αρχίζει η δημιουργία των ρευμάτων για την ανακύκλωση συσκευών «πράσινης ενέργειας».
Εκθεση ΕΟΠ
Πρόκειται όντως για μια νέα πρόκληση, καθώς μέχρι πρότινος δεν υπήρχε σημαντικός αριθμός ανεμογεννητριών ή φωτοβολταϊκών κατόπτρων υπό απόσυρση, αφού οι εγκαταστάσεις είναι σχετικά νέες. Καθώς όμως μπαίνουμε σε μια περίοδο που ο κύκλος ζωής των συστημάτων αυτών ολοκληρώνεται (συνήθως 25-30 χρόνια), «η παραγωγή αποβλήτων σε αυτόν τον τομέα θα υποστεί δραματική αύξηση στο μέλλον και απαιτεί άμεση προσοχή από τους υπευθύνους χάραξης πολιτικής», τονίζει ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος (ΕΟΠ). Σύμφωνα με έκθεση του ΕΟΠ, τα απόβλητα από τις ΑΠΕ αναμένεται να αυξηθούν έως και 30 φορές τα επόμενα δέκα χρόνια στις χώρες-μέλη του.
Συγκεκριμένα, ο Οργανισμός υπολογίζει πως τα απόβλητα φωτοβολταϊκών μεταξύ 2020-2030 θα αυξηθούν 3.000%(!), δηλαδή από πολύ λίγους τόνους το 2020 σε περίπου 1,5 εκατομμύριο τόνους τον χρόνο το 2030, των ανεμογεννητριών κατά 200% (από σχεδόν 2,5 σε 4,750 εκατομμύρια τόνους/έτος) και των μπαταριών κατά 600% (από 40 σε περίπου 240.000 τόνους/έτος).
Οι πρώτες ύλες
Οι πρώτες ύλεςΠέρα από το πρόβλημα της διαχείρισης των μεγάλων αυτών ποσοτήτων αποβλήτων υπάρχει και το θέμα της εξοικονόμησης σπάνιων ή κρίσιμων πρώτων υλών και άλλων πολύτιμων μετάλλων, που χρησιμοποιούνται στα συστήματα αιολικής και ηλιακής ενέργειας, καθώς και στις μπαταρίες. Γι’ αυτό, όπως σημειώνει ο ΕΟΠ, είναι απαραίτητη η «κυκλική οικονομική προσέγγιση, όπως η επισκευή και η αναβάθμιση του εξοπλισμού και η ανακύκλωση της υποδομής στο τέλος του κύκλου ζωής τους». Σύμφωνα με τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Περιβάλλοντος είναι μια διαδικασία που έχει δυσκολίες. Στις συσκευές ΑΠΕ βρίσκονται υλικά χρήσιμα, για τα οποία υπάρχουν ρεύματα ανακύκλωσης, όπως ο χάλυβας, το γυαλί και το αλουμίνιο.
Η ανάκτηση των σημαντικών υλικών από τις «πράσινες συσκευές» και η επανεισαγωγή τους σε κύκλους παραγωγής παρουσιάζει όμως μια σειρά από δυσκολίες επεξεργασίας λόγω της χρήσης σύνθετων υλικών, της παρουσίας επικίνδυνων ουσιών και της χαμηλής συγκέντρωσης πολύτιμων στοιχείων. Ο ΕΟΠ σημειώνει πως υπάρχει εξοπλισμός που δεν έχει σχεδιαστεί για να διευκολύνει την ανακύκλωση στο τέλος του κύκλου ζωής (θέτοντας την ανάγκη οικολογικού σχεδιασμού των συστημάτων), ενώ ως επιπλέον δυσχέρειες σημειώνονται οι απομακρυσμένες τοποθεσίες, το μεγάλο μέγεθος των συστημάτων και οι απαιτήσεις ασφαλείας. Επίσης σημειώνεται πως τα ανακυκλωμένα υλικά είναι συχνά ακριβότερα από τα πρωτογενή, με αποτέλεσμα να μην μπορούν να αξιοποιηθούν στην παραγωγή.
Αλλά ας δούμε συγκεκριμένα για κάθε μία από τις τρεις κατηγορίες της μελέτης:
Στα φωτοβολταϊκά, το 95% των υλικών μπορεί να ανακυκλωθεί (π.χ. γυαλί, χαλκός, αλουμίνιο κ.λπ.). Πρόκληση αποτελεί, τόσο από οικονομική όσο και από τεχνολογική άποψη, η αποκόλληση, ο διαχωρισμός και ο καθαρισμός του πυριτίου από το γυαλί και τη λεπτή μεμβράνη ημιαγωγών.
Περιλαμβάνονται κρίσιμες πρώτες ύλες, όπως ίνδιο και γερμάνιο. Ιδιαίτερη προσοχή στην ανακύκλωση των φωτοβολταϊκών χρειάζεται λόγω της παρουσίας επικίνδυνων ουσιών, όπως κάδμιο, αρσενικό, μόλυβδος, αντιμόνιο, φθορίδιο πολυβινυλίου και φθορίδιο πολυβινυλιδενίου.
Στις ανεμογεννήτριες μπορεί να ανακυκλωθεί το 90% των υλικών (π.χ. χάλυβας, αλουμίνιο, χαλκός, χυτοσίδηρος και σκυρόδεμα). Υπάρχουν κρίσιμες πρώτες ύλες που πρέπει να ανακτηθούν, όπως νεοδύμιο, πρασεοδύμιο, βόριο, δυσπρόσιο και νιόβιο, κάνοντας την όλη διαδικασία κερδοφόρα περιβαλλοντικά αλλά και οικονομικά. Στις δυσκολίες, αναφέρει ο ΕΟΠ, είναι πως η υποδομή ανακύκλωσης βρίσκεται ακόμη υπό ανάπτυξη για λεπίδες στροβίλων κατασκευασμένες από ελαφριά υλικά, όπως οι ίνες άνθρακα, οι ίνες γυαλιού και τα σύνθετα υλικά. Επίσης, το τεράστιο μέγεθος των πτερυγίων μπορεί να κάνει το κόστος μεταφοράς απαγορευτικό για ανακύκλωση σε εγκαταστάσεις που βρίσκονται πολύ μακριά.
Στα συστήματα αποθήκευσης ενέργειας, όλα τα μέταλλα που χρησιμοποιούνται στις μπαταρίες μπορούν να ανακυκλωθούν. Το κοβάλτιο και το νικέλιο είναι αρκετά πολύτιμα, ενώ η αυξημένη δυνατότητα επαναχρησιμοποίησης μπορεί να υποστηριχθεί μέσω αρθρωτού/τυποποιημένου σχεδιασμού.
Σήμερα, η υποδομή για τη διαχείριση του αυξανόμενου αριθμού απορριμμάτων μπαταριών είναι ελλιπής σε ευρωπαϊκό επίπεδο, εκτιμά ο ΕΟΠ. Πρέπει να ενισχυθεί για να αντιμετωπίσει τις προβλεπόμενες μελλοντικές, μεγάλες ποσότητες, υπερβαίνοντας και το σημερινό έλλειμμα στις τεχνολογίες ανακύκλωσης μπαταριών. Σημειώνεται, επίσης, πως η οικονομική απόδοση του συστήματος μπορεί να είναι δύσκολο να επιτευχθεί, λόγω των διακυμάνσεων των τιμών των υλικών.
Τα δεδομένα για την Ελλάδα
Στην Ελλάδα τώρα γίνονται τα πρώτα βήματα για την αντιμετώπιση της νέας πρόκλησης, αλλά με σημαντικά ελλείμματα και καθυστερήσεις. «Σύμφωνα με ευρωπαϊκή οδηγία και με δική μας πρόταση διαμορφώθηκε το πλαίσιο για την ανακύκλωση των φωτοβολταϊκών με σύστημα εναλλακτικής διαχείρισης. Ηδη το ένα από τα δύο συστήματα για ηλεκτρικές συσκευές αναλαμβάνει και ανακύκλωση φωτοβολταϊκών πάνελ. Το σύστημα ζητάει περίπου 300 ευρώ τον τόνο από τις εταιρείες που εισάγουν στην αγορά φωτοβολταϊκά συστήματα», λέει στην «Κ» ο κ. Φίλιππος Κυρκίτσος, πρόεδρος της Οικολογικής Εταιρείας Ανακύκλωσης και πρώην μέλος του Δ.Σ. του Ελληνικού Οργανισμού Ανακύκλωσης. Το έτερο σύστημα, που είναι και το μεγαλύτερο, αναμένεται να αρχίσει κι αυτό την υποδοχή εταιρειών φωτοβολταϊκών.
Οπως σημειώνει ο κ. Κυρκίτσος, «στην Ελλάδα τα φωτοβολταϊκά άρχισαν να τοποθετούνται μαζικά από το 2007, άρα το μεγάλο κύμα της ανακύκλωσης θα έρθει μετά το 2030».
Τα αιολικά συστήματα έχουν μπει νωρίτερα στο πεδίο, αλλά για τις ανεμογεννήτριες δεν έχει δημιουργηθεί κάποιο σύστημα ανακύκλωσης. «Η λύση είναι παρόμοια με τα φωτοβολταϊκά. Είναι ηλεκτρικές μηχανές, θα πρέπει να πάνε μαζί με τα ηλεκτρικά απόβλητα», σημειώνει ο πρόεδρος της Οικολογικής Εταιρείας Ανακύκλωσης.
Ποιος θα πληρώσει
Το ερώτημα είναι ποιος θα πληρώσει για την ανακύκλωση εφόσον δεν υπήρχε μέχρι σήμερα τέλος; «Οι εταιρείες που τα έφεραν; Κάποιες δεν υπάρχουν πια. Ο τελικός χρήστης που είχε και το κέρδος; Οδηγία της ΕΕ λέει πως δεν πρέπει να επιβαρυνθεί ο οικιακός χρήστης», αναφέρει ο κ. Κυρκίτσος.
Επίσης πρέπει να φτιαχτεί αποθεματικό για να υπάρχουν κονδύλια προκειμένου να οργανωθεί η ανακύκλωση. «Ο σημερινός κανονισμός του ΕΟΑΝ αναφέρει πως το αποθεματικό δεν πρέπει να ξεπερνάει το 30% του ετήσιου κόστους. Στην περίπτωση των συσκευών ΑΠΕ έχουμε όμως μια ειδική περίπτωση, γιατί τώρα δεν έχουμε σχεδόν καθόλου ανακύκλωση και σε μερικά χρόνια θα έχουμε μεγάλες ανάγκες», εξηγεί το πρώην μέλος του Δ.Σ. του ΕΟΑΝ.
Ηδη ορισμένες πρώιμες ανεμογεννήτριες είτε έχουν μείνει «κουφάρια» στον αέρα, είτε έχουν παρατηθεί όπως όπως στη γη. Το στοίχημα της ανακύκλωσης και της σωστής διαχείρισης των πάρα πολλών πλέον συστημάτων ΑΠΕ για να κερδηθεί δεν μπορεί να αφεθεί για την τελευταία στιγμή.