«Λυγίζουν σίδερα», «έχουν φιλοδοξίες», δεν έχουν άλλη δουλειά, ούτε οικογενειακές υποχρεώσεις. Ετσι είναι, σύμφωνα με την πρόσφατη έρευνα του Women On Top για το έμφυλο χρηματοδοτικό χάσμα, οι επιχειρηματίες που καταφέρνουν να αντλήσουν κεφάλαια. Τυπικά, το φύλο τους δεν έχει σημασία. Η παραπάνω περιγραφή, όμως, δίνει μια εικόνα για το προφίλ που έχουν κατά νου οι οργανισμοί χρηματοδότησης, όταν αποφασίζουν ποιους και ποιες θα στηρίξουν. Εξηγεί επίσης τη φράση που δείχνει να αντιπροσωπεύει τις περισσότερες από τις επιχειρηματίες που συμμετείχαν στην έρευνα: «Οταν είσαι γυναίκα, ένα “τσικ” να σου φύγει, το ρήγμα στην εμπιστοσύνη που σου δείχνει ένας επενδυτής γίνεται χάσμα».
Ερευνες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και του ΟΟΣΑ τεκμηριώνουν ότι η πρόσβαση σε χρηματοδότηση είναι πιο δύσκολη για τις γυναίκες απ’ ό,τι για τους άνδρες επιχειρηματίες σχεδόν σε όλες τις χώρες του κόσμου. Στην Ευρώπη οι υψηλής έντασης τεχνολογίας (YET) νεοφυείς επιχειρήσεις με αποκλειστικά άνδρες ιδρυτές προσελκύουν το 93% των επενδύσεων – μόνο το 5% του κεφαλαίου καταλήγει σε επιχειρήσεις με μεικτές ιδρυτικές ομάδες. Αντίστοιχες είναι οι τάσεις στις ΗΠΑ, όπου μόνο το 15% των επενδύσεων κατευθύνονται σε επιχειρήσεις με τουλάχιστον μία γυναίκα στην ιδρυτική τους ομάδα.
Στην Ελλάδα τα στοιχεία για την ύπαρξη ή μη έμφυλου χρηματοδοτικού χάσματος είναι λίγα και σποραδικά. Οι γυναίκες επιχειρηματίες αναφέρουν ότι χρησιμοποιούν τον δανεισμό από τράπεζες σε ποσοστό 12% (έναντι 22% για τους άνδρες), ενώ το 8,7% δηλώνει ως βασική αιτία διακοπής της δραστηριότητάς του την έλλειψη χρηματοδότησης, έναντι του 4,7% των ανδρών. Στον χώρο των νεοφυών επιχειρήσεων ΥΕΤ, με βάση την αναφορά που δημοσιοποιήθηκε πρόσφατα από το Marathon VC, το 16% των ελληνικών startups περιλαμβάνει έστω και μία γυναίκα στην ιδρυτική του ομάδα. Οι startups αυτές έχουν αντλήσει μόλις το 6% της συνολικής χρηματοδότησης που έχει διοχετευτεί στο ελληνικό οικοσύστημα νεοφυών επιχειρήσεων ΥΕΤ.
Η έρευνα του Women On Top επιχειρεί να ρίξει φως σε ορισμένες από τις αιτίες του χάσματος αυτού, τόσο από την πλευρά της ζήτησης (τη χαμηλή συμμετοχή των γυναικών στην επιχειρηματικότητα, τα χαρακτηριστικά των γυναικείων επιχειρήσεων που είναι συνήθως μικρές και κινητοποιούνται από την ανάγκη, την ελλιπή πληροφόρηση των γυναικών επιχειρηματιών και, συχνά, τον δισταγμό τους να αναζητήσουν χρηματοδότηση) όσο και από την πλευρά της προσφοράς – την προκατάληψη, δηλαδή, των εμπλεκόμενων φορέων απέναντι στις γυναίκες επιχειρηματίες, ορισμένες αναποτελεσματικές πρακτικές τους, αλλά και τα χαμηλά ποσοστά επενδυτριών στο ελληνικό οικοσύστημα.
Οι περισσότεροι οργανισμοί χρηματοδότησης επιχειρήσεων δεν τηρούν κατά φύλο στοιχεία ούτε σε σχέση με τις αιτήσεις που δέχονται ούτε σε σχέση με τις επιχειρήσεις που τελικά χρηματοδοτούν – άρα δεν έχουν εικόνα του χάσματος που κληρονομούν ή/και διαιωνίζουν και δεν θέτουν στόχους για τη γεφύρωσή του. Στην πλειονότητά τους βασίζονται για την προσέλκυση και την επιλογή των ωφελούμενων επιχειρήσεων σε ήδη υπάρχοντα δίκτυα και προσωπικές συστάσεις, και όχι σε δομημένες διαδικασίες όπως αιτήσεις ή διαγωνισμοί. Αυτές οι πρακτικές ευνοούν άτομα που έχουν μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση και περισσότερο χρόνο να αφιερώσουν στη δικτύωση (συνήθως άνδρες) και περιορίζουν τη χρηματοδοτική δραστηριότητα σε μια δεξαμενή επενδυτών και επιχειρηματιών που καταλήγουν να μοιάζουν πολύ μεταξύ τους και, εν μέρει γι’ αυτόν τον λόγο, αλληλοεπιβραβεύονται.
Αόριστα κριτήρια
Αλλά και τα κριτήρια που εφαρμόζονται για την επιλογή των επιχειρήσεων που θα χρηματοδοτηθούν είναι συχνά υποκειμενικά και αόριστα: εκπρόσωποι των οργανισμών χρηματοδότησης που συμμετείχαν στην έρευνα του Women On Top αναφέρθηκαν σε μη μετρήσιμους δείκτες όπως η «αύρα» των επιχειρηματιών, το τι «αίσθηση» δίνουν, η φιλοδοξία τους. Συγκεκριμένα, για τις γυναίκες επιχειρηματίες υπογραμμίστηκε ότι η μονογονεϊκότητα και η εγκυμοσύνη προβληματίζουν τις επιτροπές αξιολόγησης, που φοβούνται ότι η υποψήφια δεν θα αφιερώσει τον απαιτούμενο χρόνο στην επιχείρησή της. Και οι επιτροπές αυτές αποτελούνται συνήθως από άνδρες.
Το γιατί αξίζει να ασχοληθούμε, ως πολιτεία, ως επιχειρηματικό οικοσύστημα και ως κοινωνία, με την έμφυλη ανισότητα στις χρηματοδοτικές ευκαιρίες δεν έχει να κάνει μόνο με τον κοινωνικό και οικονομικό της αντίκτυπο. Θα βοηθούσε, βέβαια, το 26% που θα προσθέταμε στο ετήσιο παγκόσμιο ΑΕΠ, όπως θα βοηθούσαν και τα 160 τρισεκατομμύρια δολάρια σε ανθρώπινο κεφάλαιο, η αύξηση του 15% στην απόδοση των επιχειρήσεων και τα επιπλέον 5,9 τρισεκατομμύρια δολάρια στη χρηματιστηριακή τους αξία που θα προέκυπταν αν κάναμε το εργασιακό και επιχειρηματικό περιβάλλον πιο συμπεριληπτικό. Ισως το πιο σημαντικό, όμως, εν μέσω πανδημίας, είναι κάτι που συχνά παραμένει στις υποσημειώσεις των σχετικών ερευνών: ότι οι οικονομίες που χαρακτηρίζονται από υψηλά επίπεδα γυναικείας επιχειρηματικής δραστηριότητας είναι πιο ανθεκτικές στις οικονομικές κρίσεις και ελάχιστα επιρρεπείς σε οικονομικές υφέσεις.
* Η κ. Στέλλα Κάσδαγλη είναι συνιδρύτρια του Women On Top, συγγραφέας.