Μία δύσκολη παρτίδα μεταξύ του SARS-CoV-2 και των εμβολίων εξελίσσεται τους τελευταίους μήνες παγκοσμίως, με τον ιό να επιστρατεύει την ικανότητά του να μεταλλάσσεται απειλώντας τη γραμμή άμυνας που χτίζουν τα εμβόλια. Ο χρόνος είναι αμείλικτος, και όσο αργεί ο πληθυσμός να εμβολιαστεί τόσο δίνει «βιολογικό» χώρο στον ιό να μεταλλαχθεί. Το κακό σενάριο θα είναι να δημιουργηθούν νέες μεταλλάξεις επί του στελέχους «Δέλτα» που θα συνδυάζουν αυξημένη μεταδοτικότητα με μια μικρότερη ευαισθησία στα εμβόλια που έχουμε τώρα στη διάθεσή μας. Το καλό σενάριο θα είναι να επιταχυνθούν οι εμβολιασμοί, να κρατηθεί σε χαμηλά επίπεδα το ιικό φορτίο στην κοινότητα και με την πάροδο του χρόνου ο ιός είτε να εξαφανιστεί είτε να γίνει ενδημικός. Πάντως, ακόμα και στο κακό σενάριο, οι ειδικοί τονίζουν ότι η τεχνολογία των εμβολίων εξελίσσεται και οι επόμενες εκδόσεις τους θα είναι καλύτερες και θα προστατεύουν από μεγαλύτερο εύρος μεταλλάξεων. Εκτιμούν δε ότι το διαφαινόμενο επόμενο πανδημικό κύμα του ιού μπορεί να είναι και το τελευταίο, αφού όσοι δεν έχουν εμβολιαστεί θα αποκτήσουν ανοσία. Αλλά με κόστος.
Την άμεση ανάγκη επιτάχυνσης των εμβολιασμών έναντι της COVID-19 και εμβολιαστικής κάλυψης του συνόλου σχεδόν του πληθυσμού, ώστε να αποφευχθεί το «κακό σενάριο», τονίζει στην «Κ» ο ακαδημαϊκός και πρόεδρος του Επιστημονικού Συμβουλίου και διευθυντής του Κέντρου Βασικής Ερευνας του Ιδρύματος Ιατροβιολογικών Ερευνών της Ακαδημίας Αθηνών (ΙΙΒΕΑΑ) Δημήτρης Θάνος. Οπως αναφέρει, πλέον το στέλεχος «Δέλτα» έχει επικρατήσει ολοκληρωτικά στη χώρα μας, εκτοπίζοντας όλα τα στελέχη που κυκλοφορούσαν στα προηγούμενα πανδημικά κύματα. «Τις τελευταίες τρεις εβδομάδες το 99,4% των νέων κρουσμάτων που αναλύονται στο ΙΙΒΕΑΑ από το Εθνικό Δίκτυο Γονιδιωματικής Επιτήρησης για τις μεταλλάξεις του SARS-CoV-2 αφορά το στέλεχος Δέλτα», τονίζει ο κ. Θάνος. Η επικράτηση του στελέχους αυτού δεν παρατηρείται μόνο στην Ελλάδα αλλά και σε άλλες χώρες όπου η γονιδιωματική επιτήρηση του ιού γίνεται συστηματικά και εις βάθος, όπως στις ΗΠΑ, στο Ηνωμένο Βασίλειο κ.ά. Σημειώνεται ότι στην Ελλάδα το Δίκτυο λειτουργεί πάρα πολύ ικανοποιητικά, και από τον Ιανουάριο που συστάθηκε έως σήμερα έχει προσδιοριστεί στο ΙΙΒΕΑΑ η αλληλουχία του γονιδιώματος περισσότερων από 35.000 γονιδιωμάτων κορωνοϊού από κρούσματα ανά την επικράτεια.
Ο κ. Θάνος συνεχίζει ότι «έως τα μέσα Ιουνίου περίπου το 70% των δειγμάτων που αναλύονταν από το Δίκτυο αφορούσε το στέλεχος Α (βρετανικό) και το υπόλοιπο 30% το στέλεχος Β.1.1.318. Σήμερα και τα δύο αυτά στελέχη έχουν “εξαφανιστεί”. Η έλευση της “Δέλτα”, η οποία έχει πολύ μεγαλύτερη μεταδοτικότητα από τα προϋπάρχοντα στελέχη, εκτόπισε εντός 4 εβδομάδων όλα τα άλλα στελέχη. Είναι σαν να αντιμετωπίζουμε μία καινούργια πανδημία».
Οπως επισημαίνει ο κ. Θάνος, για να επιζήσει ένα στέλεχος παρουσία του «Δέλτα» θα πρέπει να έχει τη δυνατότητα να μεταδίδεται ακόμα πιο αποτελεσματικά. Κάτι που δεν φαίνεται να ισχύει για τα έως σήμερα γνωστά στελέχη. Ο ίδιος επισημαίνει ότι «όσο θα δίνεται χώρος στον ιό να συνεχίζει να μολύνει πολλά άτομα και να πολλαπλασιάζεται, τόσο θα δίνεται “βιολογικός” χώρος για τη δημιουργία νέων μεταλλάξεων. Οι ανεμβολίαστοι συμπολίτες μας είναι το καλύτερο υπόστρωμα γι’ αυτό, αφού οι εμβολιασμένοι ακόμα και εάν μολυνθούν δεν αναπτύσσουν τόσο μεγάλο ιικό φορτίο και όταν μολύνουν άλλους το κάνουν λιγότερο αποτελεσματικά και για μικρότερο χρονικό διάστημα σε σχέση με τους ανεμβολίαστους.
Το κακό σενάριο που απευχόμαστε είναι να δημιουργηθούν νέες μεταλλάξεις επί του στελέχους “Δέλτα” και να το κάνουν λιγότερο ευαίσθητο στο εμβόλιο. Αυτό θα είναι πραγματικά εφιάλτης, διότι θα διατηρεί την αυξημένη μεταδοτικότητα του “Δέλτα” αλλά με μεγάλη αντοχή στην ανοσία. Το καλό σενάριο είναι να επιταχυνθούν οι εμβολιασμοί και να συνεχίσουν να ισχύουν τα μέτρα ατομικής προστασίας. Οταν εμβολιαστεί πολύ μεγάλο μέρος του πληθυσμού –σχεδόν το σύνολο– θα κρατηθεί σε χαμηλά επίπεδα το ιικό φορτίο στην κοινότητα, o ιός θα κυκλοφορεί μετ’ εμποδίων και μόνο μεταξύ εμβολιασμένων και συνεπώς δεν θα μπορεί να πολλαπλασιάζεται και να μεταδίδεται από άτομο σε άτομο αποτελεσματικά. Εάν συμβεί αυτό, τότε με την πάροδο του χρόνου είτε θα εξαφανιστεί είτε θα γίνει ενδημικός».
Και καταλήγει: «Θα πρέπει όμως και οι πλούσιες χώρες να φροντίσουν, και για το δικό τους συμφέρον, να βοηθήσουν τις ασθενέστερες οικονομικά χώρες του πλανήτη ώστε να εμβολιασθεί ο πληθυσμός τους. Και τούτο, διότι σήμερα πλέον μέσα σε λίγες ώρες ο οποιοσδήποτε μπορεί να βρεθεί από τη μία στην άλλη άκρη του πλανήτη μεταφέροντας τον ιό. Οσοι περισσότεροι εμβολιαστούν σε παγκόσμιο επίπεδο τόσο πιο γρήγορα θα αντιμετωπίσουμε τον ιό. Δεν είναι υπερβολικό να πούμε ότι ο εμβολιασμός του πληθυσμού π.χ. στην Αφρική θα μπορεί να προστατέψει πολίτες σε κράτη της Βόρειας Ευρώπης».
«Η τεχνολογία εξελίσσεται»
Ευχή να μην υπάρξουν νέες «εκπλήξεις» από τον SARS-CoV-2 εκφράζει, μιλώντας στην «Κ», ο καθηγητής φαρμακολογίας, φαρμακογονιδιωματικής και Ιατρικής Ακριβείας στο Ιατρικό Τμήμα του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης και πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Φαρμακολογίας, Ευάγγελος Μανωλόπουλος. «Ακόμα όμως και να έχουμε εκπλήξεις και μία πιο επικίνδυνη παραλλαγή του ιού, η τεχνολογία των εμβολίων εξελίσσεται. Τα εμβόλια είναι δυναμικά. Δεν είναι στάσιμα. Οι επόμενες εκδόσεις τους θα είναι καλύτερες και θα μπορούν να αντιμετωπίζουν μεγαλύτερο εύρος μεταλλάξεων. Πιθανόν να κωδικοποιούν και μία δεύτερη πρωτεΐνη του κορωνοϊού», τονίζει.
Ο κ. Μανωλόπουλος επισημαίνει ότι το βασικό πρόβλημα που έχουμε πλέον και ο φόβος για ένα επερχόμενο κύμα της πανδημίας είναι ότι ακόμα υπάρχουν πολλοί ανεμβολίαστοι. «Κατ’ ουσίαν ο πόλεμος έχει κερδηθεί, αλλά κάποιοι επιμένουν να ανατινάζουν γέφυρες. Μαζί με αυτούς θα χαθούν και αθώοι», τονίζει και εξηγεί, «εκτιμώ ότι όποιο κύμα προκύψει θα είναι το τελευταίο και θα οδηγήσει σε ανοσία της αγέλης, αφού η πλειονότητα όσων δεν έχουν εμβολιαστεί θα νοσήσει. Το δυσάρεστο είναι ότι ένα ποσοστό αυτών θα έχει κακή εξέλιξη. Τα λίγα παιδιά που δεν έχουν τη δυνατότητα να εμβολιαστούν και τα οποία θα κολλήσουν και θα νοσήσουν σοβαρά, είναι αυτά που δεν προστατεύουμε ως κοινωνία με το να μην εμβολιαζόμαστε. Αυτά είναι οι πραγματικοί χαμένοι».
Καταλήγοντας, ο κ. Μανωλόπουλος σημειώνει ότι «το τείχος ανοσίας θα χτιστεί αλλά θα διαρκέσει κάποιους μήνες. Ο ιός θα συνεχίσει να κυκλοφορεί σε χώρες που δεν θα έχουν φτιάξει τείχος ανοσίας, και με την κινητικότητα των πληθυσμών θα επιστρέφει ξανά. Εκτιμώ ότι τελικά θα ατονήσει και θα γίνει ενδημικός. Θα μπει σε μία “ρουτίνα”, όπως η γρίπη. Πιθανόν μάλιστα να υπάρξει κοινό εμβόλιο γρίπης και κορωνοϊού. Και υπάρχει και το πολύ πιθανό ενδεχόμενο να υπάρξει βελτιωμένη εκδοχή των εμβολίων που να δημιουργεί μακρύτερης διάρκειας ανοσία».
Τα αισιόδοξα μηνύματα
Εξελίξεις από την έρευνα για τη θεραπεία της COVID-19 αλλά και την ανάπτυξη «εργαλείων» για τον εντοπισμό όσων έχουν αυξημένη πιθανότητα να νοσήσουν σοβαρά από τον κορωνοϊό αναμένουν οι ειδικοί επιστήμονες. Οπως αναφέρει στην «Κ» ο καθηγητής Φαρμακολογίας, Φαρμακογονιδιωματικής και Ιατρικής Ακριβείας στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης Ευάγγελος Μανωλόπουλος, «εκτιμώ ότι είναι θέμα χρόνου να βρούμε προδιαθεσικούς δείκτες, βιοχημικούς ή γενετικούς, για να μπορούμε να εντοπίζουμε ποιος έχει αυξημένη πιθανότητα να νοσήσει σοβαρά από την COVID-19 και έτσι να προστατεύεται ίσως με επιπλέον δόση εμβολίου ή με ειδική προληπτική αγωγή. Από την εμπειρία μας με τη νόσο έχουμε μαζέψει πολλά δεδομένα και αυτά θα πρέπει να αξιοποιηθούν. Επίσης διαφαίνεται ότι σχετικά σύντομα θα υπάρξουν ειδικά αντι-ιικά φάρμακα που θα μπορούν να χορηγούνται σε άτομα που έχουν μολυνθεί από τον ιό με την εμφάνιση των πρώτων συμπτωμάτων της λοίμωξης, ώστε να αποφευχθεί μια σοβαρή νόσηση. Γίνεται πολύ σοβαρή έρευνα σε αυτό το πεδίο, υπάρχει μεγάλος ανταγωνισμός των εταιρειών και τα πρώτα αποτελέσματα είναι ενθαρρυντικά».