Δορυφόροι τσέπης made in Greece

Πώς ένας μη κερδοσκοπικός οργανισμός με εργαστήριο στο κέντρο της Αθήνας στέλνει ελληνική τεχνολογία στο Διάστημα

7' 45" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Μέχρι εδώ όλα πάνε καλά. Είναι ξημερώματα 3ης Σεπτεμβρίου και τα μέλη του οργανισμού Libre Space Foundation από το εργαστήριό τους στην Αθήνα ή τα σπίτια τους ανά την Ελλάδα παρακολουθούν ξάγρυπνοι σε ζωντανή σύνδεση με την Καλιφόρνια την εκτόξευση του πυραύλου της αμερικανικής ιδιωτικής εταιρείας Firefly Aerospace. Θα είναι το παρθενικό της ταξίδι, όλα τα ενδεχόμενα είναι ανοιχτά. Ο πύραυλος περνάει το σημείο των μέγιστων αεροδυναμικών πιέσεων, είναι πλέον υπερηχητικός. Ολα πάνε ακόμη καλά. Μοιάζει ότι θα ολοκληρώσει την αποστολή του, ότι θα φθάσει σε απόσταση 300 χιλιομέτρων πάνω από τη Γη, ώστε να μπουν επιτυχώς σε χαμηλή τροχιά οι δορυφόροι τσέπης που μεταφέρει, ανάμεσά τους και δύο ελληνικής κατασκευής.

Εχουν ήδη συμπληρωθεί δύο λεπτά πτήσης, όταν ο πύραυλος χάνει ξαφνικά την ευστάθειά του, κάνει μια στροφή, βγαίνει εκτός πορείας και διαλύεται το μπροστινό του μέρος. Από το κέντρο ελέγχου στις ΗΠΑ πατούν το κουμπί του τερματισμού και ο πύραυλος ανατινάσσεται για λόγους ασφαλείας, ώστε να μην πέσουν συντρίμμια κοντά σε κατοικημένη περιοχή. «Μουδιάσαμε», λέει στην «Κ» ο Μάνθος Παπαματθαίου, πρόεδρος του Libre Space Foundation (LSF) όταν θυμάται την μπάλα φωτιάς που είδαν στις οθόνες τους. «Οσο κι αν πιστεύεις ότι υπάρχει αυτή η πιθανότητα, είχαμε βάλει αρκετή δουλειά και ήταν τα πάντα έτοιμα ώστε να λάβουμε σήματα από τροχιά. Σύμφωνα με τους υπολογισμούς μας το πρώτο πέρασμα των δορυφόρων πάνω από την Ελλάδα θα ήταν το απόγευμα της ίδιας ημέρας».

Οπως έγινε γνωστό αργότερα, ένας από τους κινητήρες του πυραύλου Alpha της Firefly υπολειτουργούσε περίπου 15 δευτερόλεπτα μέσα στην πτήση. «Οταν ακούς την αντίστροφη μέτρηση και μετά βλέπεις την πυροδότηση των κινητήρων και τον πύραυλο να φεύγει μαζί με την κατασκευή σου, υπάρχει άγχος. Αυτή τη φορά το άγχος ήταν περισσότερο, γιατί γνωρίζαμε ότι ο πύραυλος είναι πιο επισφαλής», λέει ο Πιέρρος Παπαδέας, διευθύνων σύμβουλος του LSF.

«Ηταν η πρώτη απόπειρα του συγκεκριμένου πυραύλου να μπει σε τροχιά, ενώ είχε περάσει τις στατικές δοκιμές στο έδαφος και είναι κάτι που μπορεί να συμβεί. Είναι δύσκολο να το ζεις, αλλά επειδή παρακολουθούμε εκτοξεύσεις ξέρουμε ότι είναι κομμάτι της διαδικασίας και λέμε δεν πειράζει, πάμε για το επόμενο», προσθέτει. Οι ρυθμοί εργασίας τους δεν έχουν πέσει. Ηδη κατασκευάζουν στην Αθήνα τέσσερις νέους πικοδορυφόρους (δορυφόρους τσέπης βάρους 250 γραμμαρίων, που θυμίζουν σε μέγεθος έναν κύβο του Ρούμπικ) για το επόμενο διαστημικό τους ταξίδι. 

Ο μη κερδοσκοπικός οργανισμός Libre Space Foundation ιδρύθηκε το 2015. Σχεδιάζει και αναπτύσσει διαστημική τεχνολογία με τη χρήση ανοιχτού λογισμικού και έχει το εργαστήριό του στο κέντρο της Αθήνας, στον πολυχώρο hackerspace.gr. Στον βασικό κορμό της ομάδας μετέχουν μηχανολόγοι και ηλεκτρολόγοι μηχανικοί, προγραμματιστές και φυσικοί, οι οποίοι πλαισιώνονται και από εθελοντές – η ολοκλήρωση των πανεπιστημιακών σπουδών δεν είναι προαπαιτούμενο. Σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Πατρών είχαν κατασκευάσει τον UPSat, τον πρώτο ανοιχτής σχεδίασης και ανοιχτού λογισμικού μικροδορυφόρο, ο οποίος μπήκε σε τροχιά επιτυχώς το 2017 συμμετέχοντας τότε σε διεθνές πρόγραμμα για τη διερεύνηση της θερμόσφαιρας. Επειτα από 16 μήνες ολοκλήρωσε την αποστολή του και κάηκε στην ατμόσφαιρα πάνω από τον Ειρηνικό Ωκεανό. 

Τον Αύγουστο του 2019 η ισπανική εταιρεία Fossa Systems ζήτησε τη συνεργασία τους, καθώς είχε εξασφαλίσει δωρεάν θέση στον πύραυλο της Firefly που θα έβαζε σε τροχιά τους δικούς της πικοδορυφόρους. Ηταν η πρώτη απόπειρα εκτόξευσης πυραύλου για τη Firefly και για αυτό η αμερικανική εταιρεία είχε απευθύνει ανοιχτή πρόσκληση σε πανεπιστήμια, φορείς και ερευνητικά ινστιτούτα που θα αναζητούσαν κάποιο διαστημικό όχημα. Στο εργαστήριό τους στην Αθήνα, τα μέλη του LSF εργάστηκαν πυρετωδώς για να ανταποκριθούν στη σύντομη προθεσμία των πέντε μηνών. Κατασκεύασαν το PICOBUS, ένα μεταλλικό κουτί που προσαρμόζεται στον πύραυλο. Μέσα σε αυτό τοποθετούνται έως και οκτώ πικοδορυφόροι για να αποδεσμευτούν στο Διάστημα.

Παράλληλα σχεδίασαν και έφτιαξαν τους QUBIK-1 και QUBIK-2, δύο πικοδορυφόρους ανοικτού λογισμικού, οι οποίοι θα διεξήγαγαν πειράματα με στόχο τη βελτιστοποίηση της διαδικασίας αναγνώρισης και ανίχνευσης δορυφόρων. Στο PICOBUS ενσωματώθηκαν αργότερα και άλλοι τέσσερις πικοδορυφόροι, οι Genesis-L και Genesis-N της ισπανικής Eνωσης Ραδιοερασιτεχνών (AMSAT-EΑ) και oι FossaSAT-1 και FossaSAT-2 της εταιρείας Fossa Systems.

Δορυφόροι τσέπης made in Greece-1
Σε ένα από τα στάδια των δοκιμών προσομοίωσαν σε ειδικό θάλαμο τις συνθήκες που θα επικρατούν σε τροχιά.

Η κατασκευή

Αν και ήταν πολύ μικρό το διάστημα προετοιμασίας που είχαν στη διάθεσή τους, το θετικό ήταν ότι δεν συνέπεσε αυτή η περίοδος με την πανδημία. Είχαν προλάβει να ολοκληρώσουν την κατασκευή και τις δοκιμές προτού εμφανιστεί το πρώτο κρούσμα στη χώρα μας, αλλιώς θα είχαν να αντιμετωπίσουν πρόσθετες δυσκολίες. «Φτιάξαμε τους πικοδορυφόρους με υλικά που μπορεί να βρει ο καθένας στην αγορά. Οι επεξεργαστές που είχαν ήταν παρόμοιοι με αυτούς των drones, τους οποίους μπορείς να προμηθευτείς φθηνά από ένα κατάστημα ηλεκτρονικών. Οι δύο μπαταρίες που είχε μέσα κάθε δορυφόρος ήταν σαν αυτές που χρησιμοποιούνται σε φωτογραφικές μηχανές», λέει ο κ. Παπαματθαίου. Υπολογίζει ότι το κόστος των υλικών τους δεν ξεπέρασε τα 500 ευρώ, χωρίς να προσμετρά τις εργατοώρες, τα ταξίδια που έπρεπε να γίνουν, αλλά και τις υπηρεσίες που χρειάστηκε να πληρώσουν για να δοκιμαστεί η αντοχή των δημιουργημάτων τους. 

Δορυφόροι τσέπης made in Greece-2
Ενα από τα στάδια της κατασκευής. Συναρμολόγηση μέσα σε clean box, όπου φιλτράρεται ο αέρας για να αποτραπεί η επικάθιση σκόνης. 

Ενα από τα απαραίτητα στάδια στο εγχείρημά τους ήταν να εξεταστεί η πλήρης λειτουργικότητα των δορυφόρων. «Επρεπε να ελέγξουμε διαφορετικά σενάρια και να δοκιμάσουμε διαφορετικές πιθανές αστοχίες που μπορεί να προέκυπταν για να δούμε πώς αυτές θα αντιμετωπίζονταν, είτε από τον δορυφόρο είτε από εμάς στο έδαφος», λέει ο κ. Παπαδέας. «Ακολούθησαν τα φυσικά τεστ. Δοκιμές δόνησης και σοκ που θα δεχόντουσαν από τον ίδιο τον πύραυλο, σε μηχανήματα που προσομοιώνουν τις συνθήκες εκτόξευσης».

Ενα ακόμη στάδιο ήταν η τοποθέτησή τους σε θάλαμο κενού, ώστε να δοκιμάσουν με την ανάλογη αυξομείωση της θερμοκρασίας την αντοχή των υλικών σε συνθήκες παρόμοιες με αυτές που θα συναντούσαν σε τροχιά γύρω από τη Γη. Αυτοί οι έλεγχοι έγιναν σε ειδικές εγκαταστάσεις στην Ισπανία και το Ιδρυμα Τεχνολογίας και Ερευνας στην Κρήτη. «Επρεπε να διαπιστώσουμε ότι δεν θα σπάσει κάτι κατά τη διάρκεια της εκτόξευσης, ώστε να μη θέσει σε κίνδυνο και τα υπόλοιπα φορτία», λέει ο κ. Παπαματθαίου.

Δορυφόροι τσέπης made in Greece-3
Ενας πικοδορυφόρος ζυγίζει μόλις 250 γραμμάρια και σε μέγεθος παραπέμπει σε κύβο του Ρούμπικ.

Πρόσβαση στο Διάστημα, στη γνώση και στο παγκόσμιο μέλλον

Οταν θα έμπαινε ο πύραυλος της Firefly σε τροχιά θα ενεργοποιούσε το PICOBUS, το οποίο θα αποδέσμευε με ελατήριο τους πικοδορυφόρους που θα περιείχε. Θα ακολουθούσε ένα μισάωρο σιγής ασυρμάτου για να απομακρυνθούν από τον πύραυλο και έπειτα θα ξεκινούσαν την αποστολή σήματος. Στο εξωτερικό τους περίβλημα είχαν φωτοβολταϊκά και στο εσωτερικό τους έφεραν υποσυστήματα επιφορτισμένα με διαφορετικές λειτουργίες, όπως τη διαχείριση της ενέργειας ή την επικοινωνία με τους σταθμούς εδάφους. 

Οι δύο πικοδορυφόροι θα είχαν στη διάθεσή τους τρεις εβδομάδες για να πραγματοποιήσουν το πείραμα. Τα μέλη της ομάδας θα δοκίμαζαν διαφορετικούς τύπους εκπομπής σήματος για τον εντοπισμό δορυφόρων. «Είναι σημαντικό για την ασφάλεια στο Διάστημα. Οσο πολλαπλασιάζονται οι δορυφόροι υπάρχει και μεγαλύτερη ανάγκη να ξέρουμε πού βρίσκονται για να αποφεύγονται συγκρούσεις», λέει ο κ. Παπαματθαίου. 

Δορυφόροι τσέπης made in Greece-4
Το τελικό στάδιο. Οι πικοδορυφόροι τοποθετούνται με το κουτί τους μέσα στον αμερικανικό πύραυλο για να ακολουθήσει η εκτόξευση στην Καλιφόρνια. 

Το πείραμα των πικοδορυφόρων QUBIK θα υποστηριζόταν από ένα δίκτυο 350 επίγειων δορυφορικών σταθμών (SatNOGS), που είχε ήδη αναπτύξει σε προηγούμενο εγχείρημά του ο ελληνικός μη κερδοσκοπικός οργανισμός Libre Space. «Είναι ένα πείραμα που γίνεται στο πλαίσιο της ραδιοερασιτεχνικής υπηρεσίας. Ενα κομμάτι του ραδιοφάσματος έχει δοθεί σε ραδιοερασιτέχνες για έρευνα και ανάπτυξη τεχνολογίας σε σχέση με τις ραδιοεπικοινωνίες και εμείς εκμεταλλευόμαστε αυτό το κομμάτι για να αναπτυχθεί αυτή η τεχνολογία και έπειτα να είναι διαθέσιμη προς όλους», λέει ο κ. Παπαδέας.

Πρόσφατα, σε κοινοπραξία με το Ιδρυμα Τεχνολογίας και Ερευνας ανέλαβαν το έργο SIDLOC (Spacecraft Identification and Localization), το οποίο χρηματοδοτείται από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Διαστήματος. Βασικός στόχος και σε αυτό το εγχείρημα είναι ο εντοπισμός δορυφόρων στο Διάστημα για να λυθούν προβλήματα συνωστισμού. Πρόκειται να σχεδιάσουν και να αναπτύξουν έναν αυτόνομο ραδιοφάρο, μια συσκευή με ηλιακά πάνελ που θα προσκολλάται σε δορυφόρους ώστε να γίνεται η ταχεία ταυτοποίησή τους από τη Γη και να γνωρίζουν ανά πάσα στιγμή πού βρίσκονται και ποια είναι η τροχιά τους. Ενα σύστημα παρακολούθησης το οποίο θυμίζει αρκετά αυτά που χρησιμοποιούνται για τα αεροπλάνα και τα πλοία. 

Δορυφόροι τσέπης made in Greece-5
Οι ελληνικές κατασκευές παραδόθηκαν στις ΗΠΑ για να τοποθετηθούν σε πύραυλο της ιδιωτικής εταιρείας Firefly. 

Διάδοση πληροφορίας

Τις τελευταίες δεκαετίες η πρόσβαση στο Διάστημα έχει ξεφύγει από τα στενά όρια και το δίπολο της ψυχροπολεμικής περιόδου. Εχει ανοίξει ο δρόμος σε αρκετές ιδιωτικές πρωτοβουλίες. «Περισσότερες χώρες κατασκευάζουν πυραύλους κατάλληλους να μπουν σε τροχιά και περισσότερες εταιρείες σε διάφορα κράτη συμμετέχουν σε αυτήν τη διαδικασία. Μειώνονται τα κόστη αρκετά τόσο για την κατασκευή του δορυφόρου, την εκτόξευση, όσο και για τις τεχνολογίες που χρησιμοποιούνται για την επικοινωνία μαζί του», λέει ο κ. Παπαδέας. «Η μείωση του κόστους και αυτός ο πλουραλισμός στις επιλογές που έχεις για να διαλέξεις πώς θα πας στο Διάστημα, είτε στέλνοντας ένα αντικείμενο είτε σε κάποιες περιπτώσεις ως άνθρωπος πλέον, βοηθούν στην ευρύτερη αποδοχή και χρήση των διαστημικών τεχνολογιών».

Ο ίδιος επισημαίνει και μια παράλληλη τάση που παρατηρείται παγκοσμίως στον κλάδο της αεροδιαστημικής και την οποία εκπροσωπεί και η δική τους ομάδα. Ο οργανισμός τους υποστηρίζει την ελεύθερη διάδοση της πληροφορίας μέσω ανοιχτού κώδικα και ανοιχτού λογισμικού που διακινούνται στο Διαδίκτυο δωρεάν, απαλλαγμένα από πνευματικά δικαιώματα. «Πιστεύουμε ότι όλα πρέπει να γίνονται με σκοπό τη διάδοση της γνώσης, την ειρηνική χρήση του Διαστήματος, για να μεγαλώσουμε τους ορίζοντες της ανθρωπότητας», συνοψίζει ο κ. Παπαματθαίου.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή