«Ανοίξτε το μυαλό σας σε νέες δυνατότητες»! Το έλεγαν οι Ελληνες –και όχι μόνο– από τα τέλη της δεκαετίας του ’40, όταν σε δύσκολες πολιτικοοικονομικά εποχές επέλεξαν να ταξιδέψουν στις ΗΠΑ για να σπουδάσουν σε σχολεία της υπερδύναμης. Το εισιτήριο «εξασφάλιζε» η American Field Service (AFS). Παρότι πρωτεργάτης του προγράμματος από το 1917 ήταν ο Στέφανος Γαλάτης, Ελληνας δεύτερης γενιάς, η Ελλάδα έστειλε τον πρώτο «AFSer» της στις ΗΠΑ τρεις δεκαετίες μετά, το 1947. Πρώτη όλων ήταν η αείμνηστη Αρτεμις Δαμασκηνού.
Οπως ανέφερε στην «Κ» η διευθύντρια Προγραμμάτων της American Field Service στην Ελλάδα, κ. Βάλι Παπαδημητρίου, ετησίως έφευγαν για τις ΗΠΑ περίπου 25 με 30 μαθητές λυκείου, οι οποίοι φιλοξενούνταν σε οικογένειες των ΗΠΑ εθελοντικά. Παρακολουθούσαν το δημόσιο σχολείο της περιοχής, ενώ στην Ελλάδα έρχονταν μαθητές από τις ΗΠΑ σε θερινά προγράμματα. Η κ. Παπαδημητρίου τέλειωσε τη Γ΄ Λυκείου σε δημόσιο σχολείο της Πενσιλβάνια. «Με πάνω από 70 χρόνια διασύνδεσης μεταξύ των πολιτισμών, η AFS δίνει μια αυθεντική και πλούσια εμπειρία. Το προσωπικό της AFS, οι εθελοντές και οι οικογένειες φιλοξενίας υποδέχονται τα παιδιά σε ένα δεύτερο σπίτι τους», λέει η κ. Παπαδημητρίου.
Στη διάρκεια των χρόνων η AFS διεθνοποιήθηκε και οι ΗΠΑ δεν είναι ο μόνος προορισμός, αλλά οι μαθητές πηγαίνουν και σε άλλες χώρες. Το κέντρο της AFS παραμένει στη Νέα Υόρκη, αλλά πλέον η οργάνωση είναι διεθνής. Σήμερα στο πρόγραμμα των εκπαιδευτικών ανταλλαγών μετέχουν πάνω από 100 χώρες και κάθε χρόνο ταξιδεύουν φιλοξενούμενοι σε οικογένειες περίπου 12.000 μαθητές λυκείου για να παρακολουθήσουν τα μαθήματα του σχολείου. «Οι έρευνες δείχνουν ότι τα προγράμματα ανταλλαγών που έχει αναπτύξει η AFS βοηθούν σημαντικά τους μαθητές που συμμετέχουν. Οι απόφοιτοι της AFS έχουν μεγαλύτερο σεβασμό προς τους άλλους ανθρώπους και τις ιδέες τους, ακόμα και όταν αντιτίθενται στις δικές τους, και είναι πιο άνετοι σε διαφορετικά πολιτιστικά περιβάλλοντα, επαγγελματικά και προσωπικά», παρατηρεί η κ. Παπαδημητρίου. «Οταν στην ηλικία των 16-17 βλέπεις έναν διαφορετικό κόσμο αποκτάς μια δυνατή εμπειρία, ανοίγουν οι ορίζοντές σου. Κάνεις φίλους, θωρακίζεται ο χαρακτήρας σου, αφού στο εξωτερικό δεν υπάρχει από δίπλα και συνεχώς η βιολογική σου οικογένεια να σε προστατεύει», λένε στην «Κ» παλιοί «AFSers».
Ωστόσο, στην Ελλάδα το πρόγραμμα διεκόπη το 1992 για διοικητικούς λόγους και ξανάρχισε να λειτουργεί προ διετίας, το 2019. Μάλιστα, το Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος έχει χορηγήσει επιδότηση στην AFS Intercultural Programs για να ξεκινήσει το Πρόγραμμα Υποτροφιών Παγκόσμιου Πολίτη για μαθητές λυκείου από την Ελλάδα. Το πρόγραμμα θα προσφέρει σε πάνω από 50 νέους Ελληνες υποτροφίες διάρκειας ενός έτους για να συμμετάσχουν σε πρόγραμμα ανταλλαγών σπουδαστών στο εξωτερικό. Τώρα ήρθαν στη χώρα μας επτά μαθητές από Ιταλία, Καναδά και Σερβία, ενώ 21 Ελληνόπουλα ήδη έχουν φύγει για σχολεία των Καναδά, Δανίας, Βραζιλίας, Ρωσίας, Ιρλανδίας, Αυστρίας, Γερμανίας, Ουρουγουάης και Ιταλίας. Πέρυσι επισκέφθηκε τη χώρα μας ο πρόεδρος και CEO της AFS Intercultural Programs Ντάνιελ Οπστ και συναντήθηκε με τον Αμερικανό πρέσβη στην Ελλάδα Τζέφρι Πάιατ, την τότε υφυπουργό Παιδείας Σοφία Ζαχαράκη και εκπροσώπους του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος και του Ιδρύματος Fulbright, με το οποίο συνεργάζεται η AFS. Συνάντηση με την υπουργό Παιδείας Νίκη Κεραμέως είχε και ο κ. Οπστ στο πρώτο ταξίδι του κ. Κυριάκου Μητσοτάκη στις ΗΠΑ ως πρωθυπουργού, το 2019. Επίσης, η Ελλάδα θα φιλοξενήσει από 4 έως 9 Μαΐου 2022 στην Αθήνα το Παγκόσμιο Συνέδριο της AFS, στο οποίο θα λάβουν μέρος πάνω από 100 χώρες!
Τι μένει; Μάλλον κάποιος να ανασύρει την πρόταση της AFS από τα υπουργικά συρτάρια, καθώς το πρόγραμμα περιμένει την επίσημη αναγνώριση του υπουργείου Παιδείας για να γνωστοποιηθεί στα ελληνικά σχολεία, ενώ έτσι διευκολύνεται η έλευση των παιδιών εκτός Ε.Ε. στη χώρα μας. Δεν το θέλουμε;
Με τη σφραγίδα του Στέφανου Γαλάτη
Ο Στέφανος Γαλάτης ήταν το 1914 από τους πρωτεργάτες της American Field Service (AFS) στις ΗΠΑ. Μετά τη λήξη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου συνέχισε να συμμετέχει πολύ ενεργά και θεωρείται μεταξύ εκείνων που έβαλαν τη σφραγίδα τους στη μετεξέλιξη της AFS σε μορφωτικό πρόγραμμα διεθνών ανταλλαγών. Ο Στέφανος Γαλάτης γεννήθηκε στο Monmouth Beach του Νιου Τζέρσεϊ το 1888, από Ελληνες γονείς μετανάστες στην Αμερική. Πατέρας του ήταν ο Παύλος Στεφάνου Γαλάτης και μητέρα του η Αγγελική Κεσσίσογλου. Ηταν εύποροι οι γονείς του, εάν κρίνουμε από το ότι έκανε δευτεροβάθμιες σπουδές στο St. Mark’s School στο Southboro της Μασαχουσέτης και συνέχισε στο Harvard College (Class of 1910). Εργάστηκε στις επιχειρήσεις των αδελφών Ράλλη, όπως πολλοί Ελληνες, σε Νέα Υόρκη, Λονδίνο και Δελχί. Από τον Ιούλιο του 1915 κατετάγη ως American Ambulance Field Driver στην Αλσατία και όταν ανέλαβε την AFS ο αμερικανικός στρατός προήχθη σε λοχαγό και αργότερα σε ταγματάρχη. Μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο εργάστηκε ως χρηματιστής σε Νέα Υόρκη, Βοστώνη και Παρίσι.
Ο Γαλάτης έλαβε ύψιστες διακρίσεις και παράσημα, όπως Légion d’ Honneur (Γαλλία 1947), U.S. Medal of Freedom, Commander of the Order of British Empire (ισοδύναμο του Sir, που απονέμεται στους Βρετανούς υπηκόους), Officer in the Order van Oranje-Nassau, μεταξύ άλλων, καθώς και Honorary MA στο Yale και Lld στο Harvard. Απεβίωσε στις 13 Ιουλίου 1964.
ΑΠΟΨΕΙΣ
Η χρονιά που άνοιξε τους ορίζοντές μου
Αναστασία Γραμματικάκη-Αλεξίου*
Φθάνοντας στις ΗΠΑ το 1963 με υποτροφία της American Field Service, πραγματικά δεν ήξερα τι να περιμένω. Τι κέρδος θα είχα από αυτή την εμπειρία; Tο όφελος το αντιλήφθηκα πολύ σύντομα. Οντας 17 χρόνων, χωρίς εμπειρίες από παραμονή σε άλλες χώρες, ανάμεσα σε ανθρώπους που με καλοδέχτηκαν αλλά που έπρεπε να τους γνωρίσω και να με γνωρίσουν, σε ένα σχολείο με διαφορετική νοοτροπία, σε μια χώρα πολύ προοδευμένη σε σχέση με την Ελλάδα, αισθάνθηκα ότι ωρίμαζα. Αυτή η ωριμότητα και η υπευθυνότητα για τον εαυτό μου, χωρίς την προστατευτική φτερούγα των γονέων μου, ήταν ένα πρωτόγνωρο αίσθημα. Αν και μιλούσα καλά αγγλικά, μέρα με τη μέρα οι γνώσεις μου σ’ αυτή τη γλώσσα μεγάλωναν, ώσπου έφτασα να ονειρεύομαι στα αγγλικά. Στο σχολείο μπορούσα να επιλέξω τα μαθήματα που ήθελα από έναν μακρύ κατάλογο και απολάμβανα τις διαφορετικές μεθόδους διδασκαλίας. Οι συμμαθητές μου με αγαπούσαν και με φρόντιζαν, καθώς ήμουν η μόνη αλλοδαπή μαθήτρια. Είχα την τύχη να ζω στην Καλιφόρνια, μια πολιτεία πολύ πιο φιλελεύθερη από άλλες, χωρίς –φανερά τουλάχιστον– προβλήματα ρατσισμού, και γνώρισα συνομηλίκους μου όχι μόνο λευκούς, αλλά και μαύρους Αμερικανούς, και Ινδιάνους, και Κινέζους, και Γιαπωνέζους. Εμαθα να σέβομαι τις πολιτισμικές και θρησκευτικές ιδιαιτερότητες των γύρω μου, να παραμερίζω τυχόν προκαταλήψεις μου, κι αυτό το θεωρώ πολύ σημαντικό. Γνώρισα την ανιδιοτελή στοργή της (εθελόντριας) οικογένειας που με φιλοξένησε για ένα χρόνο και δεν με ξεχώρισε ποτέ από τα παιδιά της. Με τα μέλη της οικογένειας εκείνης διατηρώ ακόμα στενούς δεσμούς, τους έχω επισκεφθεί μερικές φορές και τους έχω φιλοξενήσει στην Ελλάδα. Ενιωθα πως κάθε στιγμή εκπροσωπούσα, σαν πρέσβειρα καλής θελήσεως, την Ελλάδα και έπρεπε να τη «συστήσω» με υπερηφάνεια σε άτομα, ομάδες και λέσχες που με καλούσαν να τους μιλήσω για τη χώρα μου. Αισθάνομαι ότι η εμπειρία μου εκεί με έστρεψε οριστικά στη νομική επιστήμη, καθώς άρχισε να με ενδιαφέρει μια καριέρα στο διπλωματικό σώμα, άσχετα αν αργότερα εγκατέλειψα την ιδέα. Μικρά οφέλη υπήρξαν πολλά. Σαν τον Οδυσσέα, γνώρισα άλλους τόπους και ανθρώπους. Το μεγάλο όφελος, όμως, ήταν άλλο: πιστεύω ότι η χρονιά της AFS άνοιξε τους ορίζοντές μου. Μου έδωσε αυτοπεποίθηση, μου δίδαξε το να στέκομαι γερά στα πόδια μου, να εκτιμώ τους ανθρώπους ακόμα κι αν ήταν διαφορετικοί από εμένα, να έχω το θάρρος της γνώμης μου. Είμαι βέβαιη ότι η μετέπειτα σταδιοδρομία μου στον χώρο του διεθνούς δικαίου, αν θεωρηθεί επιτυχημένη, δεν θα εξελισσόταν τόσο καλά χωρίς την εμπειρία της American Field Service.
* Η κ. Αναστασία Γραμματικάκη-Αλεξίου είναι ομότιμη καθηγήτρια Νομικής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.
Μια υπέροχη εμπειρία εξωστρέφειας
Χρήστος Σπ. Μπαρτσόκας*
Η ευχάριστη περιπέτεια ξεκίνησε το 1953 έπειτα από εγκύκλιο του υπουργείου Παιδείας προς τα σχολεία όλης της χώρας, στην οποία ανταποκρίθηκε με πρόταση για συνέντευξη τριών μαθητών της Ζ΄ Γυμνασίου (Β΄ Λυκείου) ο διευθυντής του Πειραματικού Σχολείου του Πανεπιστημίου Αθηνών, στο οποίο φοιτούσα. Προϋπόθεση ήταν οι υποψήφιοι να είναι κάτοχοι της Αγγλικής, να είναι επιμελείς κ.λπ. και να μπορούν να εκπροσωπήσουν ως πρέσβεις τη χώρα μας σε αμερικανικό σχολείο, φιλοξενούμενοι επί ένα έτος σε οικογένεια συμμαθητού. Ετσι, 13 Ελληνες επί συνόλου 165 Ευρωπαίων μαθητών διασχίσαμε ατμοπλοϊκώς τον Ατλαντικό αρχές Σεπτεμβρίου 1953 και αμέσως προωθηθήκαμε στα σχολεία μας. Τυχερός ο υπογράφων, βρέθηκα σε έναν άλλο κόσμο στην Πασαντένα, έξω από το Λος Αντζελες.
Να μη λησμονούμε ότι είχαν περάσει μόνο τέσσερα χρόνια από το πέρας του Εμφυλίου. Πολιτισμικό σοκ για εμάς τους Ελληνες! Eνας άλλος κόσμος εκεί, στην άλλη άκρη των ΗΠΑ, απολάμβανε τη μεταπολεμική ευεξία και άνεση, που εμείς γνωρίσαμε μόνο στις κινηματογραφικές ταινίες. Πολύ φιλικοί οι συμμαθητές και οι συμμαθήτριες, από τους οποίους σχεδόν όλοι διέθεταν δικό τους αυτοκίνητο. Φιλόξενοι οι γονείς, μας προσκαλούσαν συχνά, φρόντιζαν να δίνουμε ομιλίες σε συλλόγους, όπως στο Ρόταρυ, στους Λάιονς κ.λπ., σε ραδιοφωνικούς σταθμούς και σχολεία. Οι ομιλίες μας είχαν επιτυχία διότι οι γνώσεις για την Ελλάδα και τον ελληνικό πολιτισμό ήσαν τότε πενιχρές, υπήρχε περιέργεια για τη χώρα μας και ο ρόλος μας ως πρεσβευτών μάς έκανε ιδιαίτερα συμπαθείς. Διαφορετικό το σύστημα διδασκαλίας, ιδιαίτερα μάλιστα ο τρόπος των εξετάσεων. Βρέθηκα και στην ομάδα στίβου, έτρεξα και στους τελικούς της Νότιας Καλιφόρνιας, χωρίς όμως να διακριθώ. Αντιθέτως, με συμμαθητή κερδίσαμε τα πρώτα βραβεία Φυσικής και Βιολογίας στο ετήσιο Science Fair του σχολείου.
Τις τελευταίες πέντε εβδομάδες διασχίσαμε τις ΗΠΑ από την Καλιφόρνια μέχρι τη Νέα Υόρκη, πάντα φιλοξενούμενοι σε οικογένειες, με έναν σταθμό στην Ουάσιγκτον D.C. και επίσκεψη στον τότε πρόεδρο Αϊζενχάουερ. Οι εφημερίδες μάς ανέφεραν και σχολίαζαν τις δραστηριότητές μας καθ’ όλη τη διάρκεια της διαμονής μας στις ΗΠΑ. Αναφέρω και την ανταπόκριση από την Ουάσιγκτον στους Los Angeles Τimes, άρθρο που προκάλεσε αντιδράσεις λόγω της απάντησής μου προς τον δημοσιογράφο, ότι «μου άρεσε η Αμερική αλλά προτιμώ να ζήσω στην Ελλάδα». Θεωρήθηκα αχάριστος!
Πράγματι, το τελευταίο έτος εγκυκλίων σπουδών στις ΗΠΑ υπήρξε μια υπέροχη εμπειρία εξωστρέφειας. Είδα με άλλο μάτι τον υπόλοιπο κόσμο, με δίδαξε να παίρνω πρωτοβουλίες, να δημιουργώ φιλίες. Δεν είναι παράδοξο ότι ακόμη διατηρώ φιλίες με τους τότε συμμαθητές μου. Πιστεύω ότι ο χρόνος 1953-1954 με την υποτροφία της Αmerican Field Service, όχι μόνο μου άνοιξε τους ορίζοντες, αλλά με ώθησε στη μετέπειτα σταδιοδρομία μου!
* Ο κ. Χρήστος Σπ. Μπαρτσόκας είναι ομότιμος καθηγητής.