Στον εντοπισμό των περιοχών της Εύβοιας που κινδυνεύουν περισσότερο από πλημμυρικά φαινόμενα σε περίπτωση σφοδρών βροχοπτώσεων, μετά και τις καταστροφικές πυρκαγιές του περασμένου Αυγούστου, εστίασε η έρευνα του τμήματος Γεωλογίας και Γεωπεριβάλλοντος του ΕΚΠΑ, τα αποτελέσματα της οποίας δημοσιεύει η «Κ». Τα χωριά που κινδυνεύουν περισσότερο, σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνας, είναι οι Ροβιές, το Νεοχώρι, η Κρύα Βρύση, τα Βασιλικά, το Αρτεμίσιο, η Ιστιαία αλλά και οι μικρότεροι οικισμοί που βρίσκονται κοντά σε αυτά τα σημεία. Πρόκειται για χωριά με αρκετά μεγάλο πληθυσμό, στα οποία αναμένεται να καταλήξει σημαντικός όγκος νερού και λάσπης σε περίπτωση σφοδρών βροχοπτώσεων, όπως αυτές που σημειώθηκαν τον Αύγουστο του 2020, όταν μέσα σε οκτώ ώρες έπεσαν 297mm βροχής, ποσότητα δηλαδή ανάλογη με αυτή που πέφτει κανονικά μέσα σε έναν χρόνο στην ίδια περιοχή. Τα ακραία καιρικά φαινόμενα, λόγω της κλιματικής κρίσης, τείνουν να γίνουν η νέα κανονικότητα και με αυτή την έννοια η λήψη μέτρων είναι απαραίτητη για να μη συμβούν τεράστιες καταστροφές και να προληφθούν ανθρώπινες απώλειες.
Η συγκεκριμένη έρευνα έχει στόχο να προσφέρει στην πολιτεία τα επιστημονικά δεδομένα τα οποία είναι απαραίτητα για τη θωράκιση των περιοχών με τη λήψη άμεσων μέτρων, αλλά και τη μακροπρόθεσμη παρέμβαση, έτσι ώστε το περιβάλλον να έχει την ευκαιρία να ανακάμψει. Γιατί, όπως τονίζει η επικεφαλής ερευνήτρια – καθηγήτρια, Νίκη Ευελπίδου, το νερό της βροχής θα παρασύρει μεγάλες ποσότητες εδάφους, εφόσον πλέον δεν υπάρχει βλάστηση για να συγκρατήσει το χώμα, προκαλώντας έναν φαύλο κύκλο: αδυναμία αναγέννησης της βλάστησης λόγω της διάβρωσης, της έκπλυσης δηλαδή του εδάφους. Και αν όλα τα υπόλοιπα μπορούν με κάποιον τρόπο να αποφευχθούν ή έστω να διορθωθούν, το έδαφος δεν είναι ανανεώσιμος πόρος. Χρειάζονται 1.000 χρόνια για να δημιουργηθεί μόλις ένα εκατοστό εδάφους.
Οι ερευνητές Νίκη Ευελπίδου, Μαρία Τζουξανιώτη και Θεόδωρος Γαβαλάς βρέθηκαν επιτόπου στις καμένες περιοχές της βόρειας Εύβοιας κατά τη διάρκεια του προηγούμενου μήνα, προκειμένου να καταγράψουν την κατάσταση και τις συνθήκες στις περιοχές που επλήγησαν. «Καταγράψαμε τη γεωμορφολογία, τα εδαφολογικά και τα γεωλογικά χαρακτηριστικά», εξηγεί η κ. Ευελπίδου στην «Κ». Στη συνέχεια τα στοιχεία αυτά, σε συνδυασμό με άλλα δεδομένα, όπως το ετήσιο ύψος της βροχής αλλά και η απουσία πλέον της βλάστησης μετά τις καταστροφικές πυρκαγιές, συνεκτιμώνται μέσω προγράμματος υπολογιστή και έτσι προκύπτει ο βαθμός ευαλωτότητας της κάθε περιοχής. Για παράδειγμα, εφόσον σε μια περιοχή υπάρχουν απότομες κλίσεις του εδάφους, αυτό σημαίνει ότι το νερό των βροχών θα μπορεί να «τρέξει» με μεγαλύτερη ταχύτητα από τα ψηλά προς τα χαμηλά και έτσι δεν θα υπάρχει αρκετός χρόνος η επιφανειακή απορροή του ύδατος να εισχωρήσει στο έδαφος εμπλουτίζοντας τον υδροφόρο ορίζοντα. «Αυτό σημαίνει ότι οι περιοχές που κάηκαν κινδυνεύουν πιο εύκολα από ερημοποίηση, αφού αν δεν υπάρχει νερό είναι πιο δύσκολη η αναγέννηση της βλάστησης. Είναι σημαντικό από όπου περάσει το νερό πόσο γρήγορα θα κυλήσει, οπότε δεν θα προλάβει να απορροφηθεί», λέει η κ. Ευελπίδου. Ενα ακόμα σημαντικό στοιχείο είναι η ποιότητα των πετρωμάτων μιας περιοχής, αν δηλαδή έχουν τη δυνατότητα να απορροφούν το νερό της βροχής ή αντίθετα δεν είναι διαπερατά και άρα το νερό γλιστρά και φεύγει πολύ πιο γρήγορα. Το νερό, κατά τη διάρκεια έντονης βροχόπτωσης δεν απορροφάται, αντίθετα «φεύγει», παρασύρει και έδαφος εφόσον δεν υπάρχει βλάστηση, με αποτέλεσμα «μέσα σε λίγα λεπτά τεράστιες ποσότητες λασποβροχής να φτάνουν στα πεδινά, οι οποίες θα προκαλέσουν ανείπωτες καταστροφές», λέει η κ. Ευελπίδου. Το χρονικό διάστημα που –με αυτές τις συνθήκες– θα μεσολαβήσει ανάμεσα στην απαρχή της βροχόπτωσης και τη μετατροπή των δρόμων σε ορμητικά ποτάμια θα είναι τόσο μικρό, ώστε δεν θα υπάρχει καν η δυνατότητα αντίδρασης από τους πολίτες, εξηγεί η ίδια, τονίζοντας ότι είναι απαραίτητο να ληφθούν προληπτικά μέτρα. Η ενημέρωση είναι επίσης εξαιρετικά σημαντικό στοιχείο, καθώς πολλοί θεωρούν ότι μπορούν να τα καταφέρουν και να «κολυμπήσουν», κάτι που στην πράξη αποδεικνύεται αδύνατο.
Η ομάδα των επιστημόνων του Γεωλογικού Πανεπιστημίου στις μετρήσεις της έλαβε υπόψη ακόμα ένα στοιχείο: τις υδρολογικές λεκάνες που υπάρχουν στην περιοχή, έτσι ώστε να εκτιμηθεί προς ποια κατεύθυνση θα κινηθεί το νερό, σε ποιες κεντρικές υδάτινες αρτηρίες (ποτάμια – χειμάρρους) θα συγκεντρωθεί μεταφέροντας χώμα και ό,τι άλλο και σε ποια σημεία θα καταλήξει τελικά η λασποβροχή. Με αυτή τη διαδικασία άλλωστε δημιουργήθηκαν παλαιότερα και οι πεδιάδες όπου βρίσκονται τα συγκεκριμένα χωριά, όπως για παράδειγμα το Νεοχώρι. «Ομως τώρα πλέον οι συνθήκες είναι πολύ διαφορετικές γιατί δεν πρόκειται απλώς για πεδιάδες, αλλά για σημεία όπου κατοικούν άνθρωποι», καταλήγει η κ. Ευελπίδου.
Στάχτη το 33% των δασών του νησιού
Στη βόρεια Εύβοια μέσα σε μια εβδομάδα κάηκαν 508.000 στρέμματα, σύμφωνα με τις μετρήσεις του Αστεροσκοπείου Αθηνών. Οσον αφορά την εκτίμηση για τις χρήσεις της καμένης έκτασης, είναι κυρίως: δασική βλάστηση 192.700 στρέμματα, θαμνώδεις εκτάσεις 99.600 στρέμματα, γεωργικές περιοχές 90.650 στρέμματα, χορτολιβαδικές εκτάσεις 77.720 στρέμματα, τεχνητές ζώνες 4.350 στρέμματα και εκτάσεις με αραιή βλάστηση 800 στρέμματα. Εκτιμάται ότι το 23% της συνολικής έκτασης της Εύβοιας ήταν καλυμμένο από δάση, κυρίως πευκοδάση. Η πυρκαγιά του καλοκαιριού έκαψε το 33% αυτών. Περίπου το 1/3 της έκτασης που καλυπτόταν από βλάστηση βρίσκεται πλέον γυμνό μπροστά στις καιρικές συνθήκες του χειμώνα που έρχεται. Συνολικά από τις 29 Ιουλίου έως τις 12 Αυγούστου, 1.008.740 στρέμματα κάηκαν στην Ελλάδα, με βάση τα δεδομένα του EFFIS και η ομάδα του πανεπιστημίου προχωράει στην καταγραφή και αξιολόγηση του κινδύνου πλημμύρας και διάβρωσης σε όλες τις περιοχές.