«Ο Ν. εμφανίστηκε στη δομή μας πριν από ένα χρόνο με ένα σακίδιο με λίγα ρούχα, καμπουριασμένος, με ένα πρόχειρα ξυρισμένο κεφάλι· δεν μιλούσε καθόλου ελληνικά, όταν ήθελε να επικοινωνήσει σε κάρφωνε με τα πελώρια μάτια του». Αυτές ήταν οι πρώτες εντυπώσεις που αποκόμισε ο Νικόλας Τσιναφορνιώτης, παιδαγωγός στον ξενώνα House 2 του Συλλόγου Μερίμνης Ανηλίκων και Νέων, από τον δεκάχρονο Κούρδο που έμελλε να έχει υπό την προστασία του για τους επόμενους δέκα μήνες. Η συνύπαρξή τους έληξε προ διμήνου, με τον Νικόλα να τον συνοδεύει στη Γερμανία, όπου θα ζήσει στο εξής. «Ηταν ένα αγόρι γεμάτο θυμό για όλα εκείνα που δεν τον άφησαν να ζήσει σε ένα σπίτι με μια οικογένεια, αλλά ταυτόχρονα με μια βαθιά λαχτάρα ότι κάποτε θα κερδίσει τη θέση του σε μια φαμίλια», παρατηρεί ο 26χρονος παιδαγωγός, που μέρα με τη μέρα ανακάλυπτε τα ταλέντα του Ν.
«Ηταν πολύ καλός στη μαγειρική, πολύ φιλικός με τα μικρότερα παιδιά (τους διάβαζε παραμύθια και τα κοίμιζε το βράδυ), είχε πολύ καλή επαφή με τα ζώα – κατάφερε, δε, να μάθει μέσα σε δύο μήνες τόσο καλά ελληνικά, που αναλάμβανε ρόλο διερμηνέα». Το παιδί αναγνώριζε την αφοσίωση του παιδαγωγού στο πρόσωπό του. «Κάποτε που νοσηλευόταν στο νοσοκομείο με σύστησε σε μια νοσηλεύτρια ως τον “μπαμπά του”». Στόχος, ωστόσο, του Ν. ήταν να κατορθώσει να φύγει στη Γερμανία, όπου ζουν η μητέρα του και τα δύο του αδέλφια. Η διαδικασία λόγω κορωνοϊού καθυστέρησε παραπάνω, ενώ ο Ν. κλήθηκε να επαναπροσδιορίσει το όνειρό του, καθώς λόγω προβλημάτων υγείας της μαμάς του πρέπει να ζήσει για ένα διάστημα σε διαφορετικό οικογενειακό πλαίσιο. Στο πλευρό του, στο δύσκολο αυτό ταξίδι, βρίσκεται ο Νικόλας.
Νικόλας και Ν. ξεκινούν αξημέρωτα με το ταξί για το αεροδρόμιο, με μια μικρή χειραποσκευή και ένα σακίδιο με τα αγαπημένα ρούχα και παιχνίδια του μικρού, δεν μιλούν πολύ στη διαδρομή, είναι βυθισμένοι στις σκέψεις. «Επειτα από σχεδόν δύο ώρες πέφτουμε πάνω στον υπεύθυνο αστυνομικό για τη διαδικασία της οικογενειακής επανένωσης. Για τον Ν., όπως και για κάθε Ν., είναι τραυματική η εκ νέου επαφή με την αστυνομία, γιατί ανακαλούν τις μνήμες της σύλληψης και της κράτησης», υπενθυμίζει.
«Μπαίνουμε πρώτοι στο αεροπλάνο. Καθόμαστε, τρώμε, συζητάμε για τα παιδιά πίσω στο σπίτι: σε ποιους θα αφήσει τα ρούχα και σε ποιους τα παιχνίδια. Χαλαρώνει και αποκοιμιέται στα πόδια μου». Προσγειώνονται στο Μόναχο, βγαίνουν τελευταίοι από το αεροπλάνο, στη φυσούνα τούς περιμένει ήδη η γερμανική αστυνομία. «Ψυχρά και κοφτά μας ζητούν έγγραφα, φωτογραφίες, επεξηγήσεις για το ποιος είμαι εγώ και πού πάει το παιδί». Η διαδικασία είναι απρόσωπη και αγχωτική. «Με μονολεκτικές οδηγίες, υψώνοντας τους δείκτες των χεριών τους, μας καθοδηγούν οι αστυνομικοί στην ενδεδειγμένη αίθουσα, όταν καθυστερούμε μας ρίχνουν κοφτές ματιές και φουντώνει μέσα μου ένα αίσθημα ενοχής, νιώθω κι εγώ ακόμα “λαθραίος”», περιγράφει ο Νικόλας. Οταν ζητούν να πάνε τουαλέτα, τους οδηγούν σε μια ειδική. «Βγάζεις την τσάντα, την αφήνεις στο πάτωμα, μπαίνεις πρώτος, το παιδί μένει πίσω μαζί μου και κάθεται στον τοίχο», του αποκρίνονται. «Η πόρτα της τουαλέτας είχε ένα ματάκι, από το οποίο ο αστυνομικός μάς παρακολουθούσε για να είναι σίγουρος ότι δεν είπαμε ψέματα».
Μετά τους μεταφέρουν σε μια άδεια αίθουσα. «Τον ανεβάζουν στην πιο ψηλή καρέκλα, καταγράφουν τα χαρακτηριστικά του προσώπου του, του βγάζουν φωτογραφίες από όλες τις πλευρές και του αρπάζουν τα δάχτυλα ένα ένα για να πάρουν τα δακτυλικά αποτυπώματα, ενώ μας βομβαρδίζουν με ερωτήσεις».
Στο μεταξύ, έχει φθάσει η γερμανική κοινωνική υπηρεσία, η «νέα» μαμά και ο «νέος» αδελφός. «Εκείνη έχει από την αρχή μέχρι το τέλος τα ίδια κόκκινα, βουρκωμένα μάτια», θυμάται ο Νικόλας. «Καταλαβαίνω ότι βιώνει την ίδια συγκίνηση με τη μαμά που αντικρίζει πρώτη φορά το μωρό της». Ομως έχει φτάσει η δύσκολη στιγμή του αποχωρισμού για τον ίδιο. «Ν., αυτό ήταν, τελείωσε», λέει ο 26χρονος. «Σηκώνεται και στέκεται μπροστά μου, παίρνει το κεφάλι μου στα χέρια του σαν ενήλικος και μου σκουπίζει τα δάκρυα από τα μάτια με τα δάχτυλά του», περιγράφει με συγκίνηση ο Νικόλας.
Με σοβαρά εμπόδια η προστασία των ανηλίκων
Ο Νικόλας διατηρεί επικοινωνία με τον 10χρονο. «Μιλάμε μέσω WhatsApp, τον βλέπω καλά, μου μιλάει μάλιστα στα αγγλικά, χρησιμοποιώντας και γερμανικές λέξεις», λέει στην «Κ». Ανατρέχοντας στην εμπειρία του ταξιδιού παρατηρεί ορισμένα σημεία που χρήζουν βελτίωσης. «Το παιδί είδε πρώτη φορά πέντε νέα πρόσωπα (γονείς, δύο βιολογικά παιδιά και έναν ακόμα ανάδοχο), με τα οποία θα ζούσε μαζί στο εξής, για πέντε λεπτά, τέσσερις μέρες πριν από την πτήση», επισημαίνει. «Οι αστυνομικοί θα μπορούσαν να είχαν κάνει πιο ανώδυνη τη διαδικασία, αν επιδείκνυαν λιγότερη αυστηρότητα και αν γνώριζαν καλύτερα αγγλικά».
Η παρατήρησή του βασίζεται εν μέρει στη δεύτερη εμπειρία που αποκόμισε συνοδεύοντας λίγες ημέρες αργότερα έναν 7χρονο στην Αυστρία. «Η στάση της αστυνομίας διέφερε, οι αστυνομικοί μιλούσαν πολύ καλά αγγλικά, αντιμετώπισαν το παιδί ως παιδί, ενώ έδειξαν μεγάλη ευελιξία – κατ’ εξαίρεση ολοκλήρωσαν τη διαδικασία στο μέρος του αεροδρομίου, όπου περίμενε ο πατέρας του μικρού αγοριού, μειώνοντας έτσι την αγωνία και την προσμονή». Στο House 2, που λειτουργεί με χρηματοδότηση των ΕΕΑ και Norway Grants με διαχειριστές τη ΣΟΛ Crowe και τη HumanRights360, έχουν πραγματοποιηθεί τρεις επανενώσεις που διήρκεσαν δέκα με έντεκα μήνες.
Ο Νικόλας δεν θα είχε επιφορτιστεί με το καθήκον της συνοδείας αν συνέχιζε εύρυθμα η λειτουργία του δικτύου των επιτρόπων της ΜΕΤΑδρασης. Υπενθυμίζεται ότι η ΜΕΤΑδραση ξεκίνησε την πρότυπη δράση της επιτροπείας πρώτη φορά στα τέλη του 2014, με τη στήριξη του Ιδρύματος Μποδοσάκη και του ΕΟΧ, προσαρμόζοντας επιτυχημένα μοντέλα του εξωτερικού στις ιδιαίτερες ανάγκες της Ελλάδας, ως χώρας πρώτης υποδοχής. Το πιλοτικό δίκτυο ειδικών επιτρόπων διέθετε αρχικά 12 επιτρόπους, οι οποίοι έφτασαν στα τέλη του 2016 τους 45 και το 2018 τους 80.
Η επιτροπεία
Εκτοτε αρχίζουν τα προβλήματα. Τον Ιούλιο του 2018 ψηφίστηκε ο Ν. 4554/2018 περί επιτροπείας, σύμφωνα με τον οποίο εντός τριών μηνών το κράτος και ειδικότερα το Εθνικό Κέντρο Κοινωνικής Αλληλεγγύης (ΕΚΚΑ) θα αναλάμβανε την επιτροπεία.
Ωστόσο, η μετάβαση μέχρι σήμερα δεν έχει καταστεί εφικτή, με συνέπεια άλλοτε να δίνονται παρατάσεις και χρηματοδότηση στη ΜΕΤΑδραση να συνεχίσει τη δράση και άλλοτε εκείνη να υλοποιεί το πρόγραμμα με ίδιους πόρους.
Μετά τη λήξη της τελευταίας 8μηνης σύμβασης η ΜΕΤΑδραση παρέδωσε στο ΕΚΚΑ το σύνολο των υποθέσεων των παιδιών που είχε αναλάβει έως τις 23 Αυγούστου, ήτοι 2.404, μαζί με το σχετικό υπόμνημα. «Αναγνωρίζοντας το μεγάλο κενό που έχει δημιουργηθεί στην προστασία των ασυνόδευτων ανηλίκων, η ΜΕΤΑδραση από την 1η Οκτωβρίου 2021 χρηματοδοτεί με ίδιους πόρους έναν μικρό και έμπειρο αριθμό επιτρόπων στα σημεία εισόδου αλλά και στην ενδοχώρα, ευελπιστώντας σύντομα να βρεθεί λύση», σημειώνει από την πλευρά της η ΜΕΤΑδραση.