Δεν πίστευαν στα μάτια τους οι καλλιεργητές ντομάτας και πιπεριάς βλέποντας στους καρπούς της καλλιέργειάς τους να απλώνονται καφέ κηλίδες, οι οποίες παρά τις προσπάθειές τους όχι μόνο δεν έφευγαν, αλλά τελικά κατέστρεφαν τη σοδειά τους ολοκληρωτικά. Ο μυστηριώδης εχθρός ονομάζεται ιός της καστανής ρυτίδωσης, ταυτοποιήθηκε μόλις το 2014 στο Ισραήλ και γρήγορα εξαπλώθηκε σε Ευρώπη, Αμερική και Ασία. «Πρόκειται για έναν νέο επιβλαβή οργανισμό καραντίνας» εξηγεί στην «Κ» η δρ Χριστίνα Βαρβέρη, προϊσταμένη στην επιστημονική διεύθυνση Φυτοπαθολογίας και διευθύντρια ερευνών στο Μπενάκειο Φυτοπαθολογικό Ινστιτούτο. «Ελλείψει θεραπευτικών μέσων και ανθεκτικών ποικιλιών η αντιμετώπισή του είναι εξαιρετικά δύσκολη, οπότε σε αρκετές περιπτώσεις το ποσοστό των μολυσμένων φυτών φθάνει ακόμα και το 100%» προσθέτει η ίδια. Ο εν λόγω επιβλαβής οργανισμός δεν αποτελεί, βέβαια, τον μοναδικό φόβο των αγροτών ανά τον κόσμο.
Η Παγκόσμια Οργάνωση για τη Διατροφή και τη Γεωργία (FAO) εκτιμάει ότι ετησίως 20% με 40% της παγκόσμιας φυτικής παραγωγής χάνεται εξαιτίας επιβλαβών οργανισμών (μικροοργανισμοί, έντομα, νηματώδεις). Ως εκ τούτου, οι δυσμενείς επιπτώσεις στη γεωργική παραγωγή, στην οικονομία αλλά και στη βιοποικιλότητα βαίνουν συνεχώς αυξανόμενες. Επιπλέον, η κλιματική αλλαγή και η εντατικοποίηση της γεωργίας δημιουργούν συνθήκες ευνοϊκές για την εγκατάσταση και την εξάπλωση των επιβλαβών οργανισμών σε νέες περιοχές.
Εχοντας υπόψη τα παραπάνω δεδομένα, σχεδιάστηκε το εθνικό πρόγραμμα ερευνητικών υποδομών PlantUp, στο οποίο συμμετέχουν μεταξύ άλλων το Βιολογικό του Παν. Κρήτης, το τμήμα Γενετικής και Βιοτεχνολογίας του ΕΚΠΑ, το Χημικό του ΑΠΘ, το Μπενάκειο Φυτοπαθολογικό Ινστιτούτο και η Φαρμακευτική του ΕΚΠΑ ως κεντρική συντονίστρια. «Για να αντιμετωπίσουμε τέτοιες ασθένειες απαιτείται αρχικά η σε βάθος μελέτη τους και εν συνεχεία η προσέγγισή τους με καινοτόμο τρόπο, ώστε να αξιοποιηθούν οι εγγενείς μηχανισμοί άμυνας των φυτών, που θα μας οδηγήσουν σε ανθεκτικές ποικιλίες» σημειώνει η δρ Βαρβέρη, η οποία είχε αναλάβει τον συντονισμό των ερευνών στον τομέα φυτοϋγείας – φυτοπροστασίας εκ μέρους του Μπενακείου.
Οι παραπάνω φιλόδοξοι στόχοι απαιτούν πολυδύναμη και ταυτόχρονα εξειδικευμένη γνώση αλλά και προηγμένο εξοπλισμό, τον οποίο το πρόγραμμα παρείχε στους συμμετέχοντες. Το Μπενάκειο, δε, απέκτησε υπερσύγχρονο όργανο συνεστιακής μικροσκοπίας, που προσφέρει πληθώρα εφαρμογών –όπως την εκτίμηση της τοξικότητας των γεωργικών φαρμάκων αλλά και τον προσδιορισμό της ανθεκτικότητας των φυτών έναντι των επιβλαβών οργανισμών. Στο πλαίσιο του πρότζεκτ, που τώρα ολοκληρώνεται, η ελληνική επιστημονική ομάδα διαπίστωσε ότι η ποικιλία του αχλαδιού κρυστάλλι είναι πιο ανθεκτική από την αντίστοιχη της κοντούλας. «Ταυτόχρονα ταυτοποιήσαμε για πρώτη φορά στην Ελλάδα τον ιό Α των εσπεριδοειδών και τον συσχετίσαμε για πρώτη φορά διεθνώς με τη σοβαρή ασθένεια της λιθίασης των εσπεριδοειδών» αναφέρει ενδεικτικά η δρ Βαρβέρη. «Αντίστοιχα ταυτοποιήσαμε για πρώτη φορά στην Ευρώπη τον ιό της ποικιλοχλώρωσης με ρυτίδωση της μελιτζάνας σε καλλιέργειες μελιτζάνας της Κρήτης, όπου προκάλεσε την πλήρη καταστροφή τους το 2020 (100%)» Η ίδια, μάλιστα, καλεί τους επιστήμονες βιολογικών επιστημών να προσέλθουν, έπειτα από συνεννόηση, στο Μπενάκειο για να εργαστούν και αυτοί με το μηχάνημα των πολλαπλών δυνατοτήτων.