Η κλεψύδρα άδειαζε γρήγορα. Οι πρώτες δύο απόπειρες εκκένωσης έγιναν στις 25 και 26 Αυγούστου. Μια ναυλωμένη πτήση τσάρτερ περίμενε εκείνα τα 24ωρα το πράσινο φως για να απογειωθεί από γειτονική χώρα, όμως η πολύνεκρη επίθεση αυτοκτονίας έξω από το αεροδρόμιο της Καμπούλ ματαίωσε αυτό το σχέδιο. Ακολούθησε νέος κύκλος συντονισμού, συζητήθηκε το ενδεχόμενο ξένης στρατιωτικής συνοδείας των Αφγανών που έπρεπε να φυγαδευτούν, ακόμη και η πιθανότητα διοχέτευσής τους από μια «μυστική πύλη» που είχε ανοίξει η CIA κοντά στον αεροδιάδρομο. Ούτε αυτά τα σενάρια καρποφόρησαν.
«Εχει τεράστια ένταση αυτή η προσπάθεια. Από το πρώτο βήμα μέχρι το τελευταίο. Αλλοι συντονίζουν τα δίκτυα στο πεδίο, άλλοι τις πτήσεις, άλλοι τις πρώτες ανάγκες».
Στις επόμενες εβδομάδες το κινητό τηλέφωνο της Ναντίνας Χριστοπούλου, υπεύθυνης του δικτύου μεταναστριών «Μέλισσα» στην Αθήνα, δεχόταν καταιγισμό μηνυμάτων. Εικόνες που έδειχναν πώς μετακινείται κάποιος στην Καμπούλ την ώρα της συσκότισης, φωτογραφίες ανθρώπων μέσα από τα κρησφύγετά τους, μαρτυρίες στοχοποιημένων γυναικών που άλλαζαν σπίτια ή πόλεις, ή κυκλοφορούσαν πλήρως καλυμμένες για να μην τις αναγνωρίσουν. Ακόμη και εικόνες από δημόσιες εκτελέσεις έφταναν στην οθόνη της. Μετά την επικράτηση των Ταλιμπάν τον Αύγουστο, σε συνεργασία με ένα δίκτυο διεθνών οργανώσεων, η «Μέλισσα» κατήρτισε μια ονομαστική λίστα σωτηρίας 150 Αφγανών γυναικών –πολιτικών, δικαστικών, ακτιβιστριών, αθλητριών– μαζί με τα μέλη των οικογενειών τους, η οποία εγκρίθηκε από το ελληνικό υπουργείο Εξωτερικών. Με τη συμβολή και της μη κυβερνητικής οργάνωσης HumanRights 360 και σε συνεργασία με τις ελληνικές Αρχές και την υποστήριξη διεθνών ιδρυμάτων και οργανισμών συμμετέχουν έκτοτε σε προσπάθειες απεγκλωβισμού.
«Εχει τεράστια ένταση αυτή η προσπάθεια. Από το πρώτο βήμα μέχρι το τελευταίο. Αλλοι συντονίζουν τα δίκτυα στο πεδίο, άλλοι τις πτήσεις, άλλοι τις πρώτες ανάγκες. Εμείς, επειδή ξεκινήσαμε από πολύ νωρίς, έχουμε εμπλακεί σε όλο το εύρος. Σε εμπιστεύεται ο άλλος για τη ζωή του, στηρίζεται πάνω σου και ξαφνικά βρίσκεσαι με αυτή την ευθύνη», λέει η κ. Χριστοπούλου. «Από τη στιγμή που ηχούν στα αυτιά σου οι φωνές των ανθρώπων που κρύβονται σε καταφύγια, που τα ονόματά τους βρίσκονται σε λίστες θανάτου, δεν μπορείς να κάνεις κάτι άλλο μέχρι να βεβαιωθείς ότι διασφαλίζεται μια διαδρομή εξόδου».
Ηδη υπολογίζεται ότι έχουν φθάσει τουλάχιστον 200 άτομα στην Ελλάδα με πτήσεις που εξασφάλισαν το ίδρυμα Zaka Khan καθώς και η Διεθνής Ενωση Δικηγορικών Συλλόγων (IBA). Για την ολοκλήρωση του εγχειρήματος συνεργάστηκαν με στελέχη του υπουργείου Εξωτερικών και Μετανάστευσης. Στις 7 Οκτωβρίου έφθασε στη Βόρεια Μακεδονία άλλη μια ομάδα 35 ατόμων της ίδιας λίστας, τα οποία διέφυγαν από την πόλη Μαζάρ-ι-Σαρίφ.
Ανάμεσά τους βρίσκονται δύο γυναίκες πολιτικοί, μια πρώην εργαζόμενη στο υπουργείο Αμυνας καθώς και η Παρβάνα Αρίφι, αθλήτρια των Παραολυμπιακών Αγώνων στην άρση βαρών. Σε μια απόπειρα φυγής της από το αεροδρόμιο της Καμπούλ η Αρίφι, η οποία μετακινείται με αναπηρικό αμαξίδιο, ξυλοκοπήθηκε από τους Ταλιμπάν. Μόλις ολοκληρωθεί η διαδικασία εξέτασης των σχετικών ταξιδιωτικών εγγράφων αναμένεται να φθάσουν και αυτοί στην Αθήνα.
Πρέσβειρες
Η υφυπουργός Εργασίας Μαρία Συρεγγέλα, στο χαρτοφυλάκιο της οποίας περιλαμβάνονται και τα ζητήματα της ισότητας των φύλων, ήταν ενήμερη από τον Αύγουστο για τη σχετική λίστα και τις απόπειρες διάσωσης. Οπως αναφέρει στην «Κ», όσες γυναίκες καταφέρουν να διαφύγουν θα μπορέσουν με τη φωνή τους να γίνουν οι πρέσβειρες για τα δικαιώματα εκείνων που έχουν μείνει πίσω.
Αντίστοιχες διεθνείς αλυσίδες αλληλεγγύης έχουν στηθεί τις τελευταίες εβδομάδες και σε άλλες χώρες. «Ολοι προσπαθούσαν να φύγουν το ίδιο διάστημα, το αεροδρόμιο είχε γεμίσει με κόσμο, υπήρχαν μπλόκα των Ταλιμπάν. Για μια απόσταση μιας ώρας χρειάζονταν οκτώ ώρες στον δρόμο», λέει για το τελευταίο δεκαπενθήμερο του Αυγούστου ο Επαμεινώνδας Φαρμάκης, γενικός διευθυντής στη HumanRights 360, που είχε συντονίσει το θέμα των πτήσεων μετά την πτώση της Καμπούλ. Οπως εξηγεί ο ίδιος, η πλειονότητα των Αφγανών που έχουν ήδη φθάσει ή πρόκειται με την ίδια διαδικασία να έρθουν στην Ελλάδα επιθυμούν να συνεχίσουν την πορεία τους για τις ΗΠΑ ή τον Καναδά. Ο Μάνος Μοσχόπουλος, υπεύθυνος προγραμμάτων μετανάστευσης και ένταξης στο Open Society Foundations, που συμμετέχει σε αυτή την προσπάθεια από την πρώτη στιγμή, ευελπιστεί αυτή η συνέργεια κρατικών αρχών με την κοινωνία των πολιτών για τις γέφυρες σωτηρίας από το Αφγανιστάν να αφήσει μια παρακαταθήκη για το μέλλον.
Παρά τις διεθνείς προσπάθειες που γίνονται, πάντως, είναι ανέφικτο να διασωθούν όλοι όσοι λόγω της ιδιότητας, του φύλου και του δημόσιου βίου τους κινδυνεύουν από τους Ταλιμπάν. Οταν επρόκειτο να καταρτιστεί η λίστα διάσωσης, η κ. Χριστοπούλου μιλούσε με μια Αφγανή ακτιβίστρια η οποία είχε υπό την επιμέλειά της έναν ξενώνα για 50 γυναίκες που είχαν διαφύγει από καταναγκαστικούς γάμους. Ο ξενώνας είχε κλείσει λόγω έλλειψης πόρων δύο μήνες πριν από την πτώση της Καμπούλ.
«Προσπαθήσαμε να την εντάξουμε στη λίστα μας και μας είπε ότι θα έμενε γιατί προσπαθούσε να εντοπίσει τις γυναίκες και να τις βοηθήσει», λέει. «Στόχος μας είναι όσες καταφέρουν να βγουν από τη χώρα να μη μπουν σε μια διαδικασία θυματοποίησης, να μη χάσουν όσα είχαν κατακτήσει, αλλά να συνεχίσουν το έργο τους».
Περιμένοντας στην Αθήνα το νέο δρομολόγιο λύτρωσης
Η ομάδα των Αφγανών που παραμένει τις τελευταίες ημέρες σε ξενοδοχείο της Βόρειας Μακεδονίας επρόκειτο να φθάσει στην Ελλάδα την περασμένη εβδομάδα, μια σειρά ελέγχων όμως που έπρεπε να γίνουν στα έγγραφα και στις βίζες τους έχει μεταθέσει την άφιξή τους. Στην Αθήνα τούς περιμένει με αγωνία για να τους υποδεχθεί ο Γκουφράν. Σε αυτή την ομάδα βρίσκονται η γυναίκα του και η μητέρα του, η οποία είναι πολιτικός στο Αφγανιστάν. Ο ίδιος ζει και εργάζεται τα τελευταία χρόνια στον Καναδά, αλλά όταν μιλάει στην «Κ» ζητάει να μη δημοσιοποιηθεί το επώνυμό του για να μη θέσει σε κίνδυνο άλλους συγγενείς του που έχουν μείνει πίσω στην πατρίδα του.
«Οι πολίτες στο Αφγανιστάν και ειδικά οι γυναίκες νιώθουν προδομένοι. Είναι πολύ λυπηρό να βλέπεις ότι θα μεγαλώσουν σε μια πατριαρχική κοινωνία η οποία αντί να προοδεύει στρέφεται προς το σκοτάδι», λέει. Η μητέρα του ήταν δασκάλα προτού ασχοληθεί με την πολιτική. Για κάποιο διάστημα παλιότερα, πριν από την αμερικανική στρατιωτική επέμβαση, δίδασκε στα κρυφά κορίτσια κατ’ οίκον, όταν οι Ταλιμπάν είχαν απαγορεύσει τη φοίτησή τους στα σχολεία.
Με τη γυναίκα του παντρεύτηκαν τον Αύγουστο του 2020, αλλά δεν μπορούσε να την πάρει άμεσα μαζί του στον Καναδά. Η χρονοβόρα διαδικασία για την έκδοση της βίζας της ολοκληρώθηκε τον Αύγουστο του 2021, την ημέρα προέλασης των Ταλιμπάν στην Καμπούλ. «Θα μπορούσε να διαφύγει με τις καναδικές δυνάμεις, αλλά ήταν εξαιρετικά δύσκολο να προσεγγίσει τις πύλες του αεροδρομίου», λέει ο Γκουφράν. Χιλιάδες πολίτες, αρκετοί εκ των οποίων δεν κατείχαν αντίστοιχα ταξιδιωτικά έγγραφα, είχαν σπεύσει εκεί αναζητώντας δίοδο διαφυγής.
Προτού επικρατήσουν ολοκληρωτικά οι Ταλιμπάν, ο Γκουφράν διαπίστωνε σε κάθε επίσκεψή του στο Αφγανιστάν πόσο πιο επικίνδυνη ήταν η καθημερινότητα για τους πολίτες. Οι ληστείες και οι απαγωγές αυξάνονταν συνεχώς. Ο ίδιος απέφευγε να λέει ότι ζει μόνιμα στον Καναδά για να μη φέρει σε δεινή θέση την οικογένειά του. Και οι γονείς του δεν μοιράζονταν την ιστορία του με άλλους.
Πλέον εξηγεί ότι η κατάσταση έχει γίνει ιδιαίτερα επισφαλής. Λέει ότι στα κινητά των πολιτικών είχαν σταλεί μαζικά μηνύματα από επιτήδειους που υπόσχονταν ότι θα τους έβγαζαν από τη χώρα με ασφάλεια και τους προέτρεπαν να μεταβούν σε συγκεκριμένα σημεία κουβαλώντας μόνο τα τιμαλφή τους. Αναφέρει ότι περίπολοι των Ταλιμπάν επισκέπτονταν σπίτια πολιτικών, κατέγραφαν τις ακριβείς διευθύνσεις τους και τα στοιχεία όσων διέμεναν σε αυτά, προκαλώντας φόβο για μελλοντικές διώξεις. Η μητέρα του για κάποιο διάστημα είχε μετακομίσει σε άλλο διαμέρισμα (για να αποκλείσει την πιθανότητα να τους καταδώσει κάποιος γείτονας), απέφευγε να κυκλοφορεί δημοσίως και έκρυψε το αυτοκίνητό της που έφερε κυβερνητικές πινακίδες.
Οσο περνούσαν οι εβδομάδες και οι απόπειρες της συζύγου και της μητέρας του δεν απέδιδαν, ο Γκουφράν ένιωθε ότι στέρευε κάθε ελπίδα. «Είχα απογοητευτεί. Οι εμπορικές πτήσεις είχαν σταματήσει, προσπαθούσα να βρω εναλλακτικές. Μιλούσα μαζί τους και παράλληλα με πέντε διαφορετικές οργανώσεις, μεταξύ των οποίων και με τη “Μέλισσα”, για να δω τι δυνατότητες υπάρχουν, εάν ίσως μπορούσαν να μεταβούν στο Πακιστάν ή στο Τατζικιστάν. Ευτυχώς βρέθηκε λύση», λέει.