Κατά τη διάρκεια της ελληνικής κρίσης, ο Ζεράρ Ρολάν, Βέλγος oικονομολόγος και καθηγητής Οικονομικών και Πολιτικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο Μπέρκλεϊ των ΗΠΑ, εστίασε το ενδιαφέρον του στην Ελλάδα και στάθηκε κριτικά απέναντι στα προγράμματα σταθεροποίησης. Παράλληλα, στις μελέτες του στο πεδίο των συγκριτικών οικονομικών και των οικονομικών της ανάπτυξης εντοπίζει στην αρχαία Ελλάδα τις βαθιές ιστορικές ρίζες του σύγχρονου πολιτισμού σε ό,τι αφορά τη αλληλεπίδραση και τη διαλεκτική ανάμεσα στη δημοκρατία και στην οικονομία. Στη συνέντευξή του στην «Κ» αναφέρεται στην Ελλάδα, αρχαία και σύγχρονη, στην κρίση της δημοκρατίας στις ΗΠΑ και στον κόσμο, αλλά και στα ενδεχόμενα που διαφαίνονται μπροστά μας από τον εντεινόμενο ανταγωνισμό των μεγάλων δυνάμεων.
– Το 2015 ανησυχούσατε αρκετά για το μέλλον της Ελλάδας. Πώς βλέπετε τα πράγματα σήμερα;
– Για να είμαι ειλικρινής, δεν έχω παρακολουθήσει προσεκτικά την κατάσταση στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια. Ωστόσο, η τρέχουσα κατάσταση είναι μάλλον καλή όσον αφορά την ανάπτυξη, καλύτερη από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο. Επίσης, η πανδημία δεν έχει αντιμετωπιστεί χειρότερα από ό,τι σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, αντίθετα έχει αντιμετωπιστεί καλύτερα σε ορισμένες πλευρές. Η διάθεση κονδυλίων της Ε.Ε. στην Ελλάδα για την πανδημία είναι θετική. Ενα πράγμα που με ανησυχεί είναι πόσο βαθιά μπορεί να είναι η περικοπή δαπανών του δημόσιου τομέα. Το πακέτο λιτότητας που επιβλήθηκε στην Ελλάδα συνεπαγόταν πολλές μειώσεις στο κοινωνικό κράτος και επίσης μεγάλες αυξήσεις στους φορολογικούς συντελεστές.
– Σύμφωνα με την έρευνά σας, ποιος ήταν ο βασικός λόγος για τον οποίο οι αρχαίες ελληνικές πόλεις-κράτη ήταν οντότητες που προστάτευσαν τις ατομικές ελευθερίες και τα δικαιώματα αντί να εξελιχθούν αυταρχικές επεκτατικές δυνάμεις;
– Αυτό που βρήκα –και αυτό δεν ισχύει μόνο για την αρχαία Ελλάδα, αλλά και για το μεγαλύτερο μέρος της Μεσογείου και για άλλες περιοχές σε όλο τον κόσμο, όπως η Μεσοποταμία ή το βασίλειο Champa (το Νότιο Βιετνάμ σήμερα) για να δώσω μόνο μερικά παραδείγματα– είναι ότι έπαιξαν ρόλο κάποιες σημαντικές γεωγραφικές μεταβλητές. Το πρώτο στοιχείο είναι η ετερογένεια των συνθηκών παραγωγής. Εάν διαφορετικές περιοχές που είναι γεωγραφικά κοντινές παράγουν διαφορετικά αγαθά, τότε αυτό θα δημιουργήσει συνθήκες που είναι ευνοϊκές για το εμπόριο. Οι καλές συνθήκες για το εμπόριο θα ενισχύσουν τον ρόλο των εμπόρων και το αίτημα για νομική προστασία της ιδιωτικής ιδιοκτησίας.
Η τρέχουσα κατάσταση στην Ελλάδα είναι μάλλον καλή όσον αφορά την ανάπτυξη, καλύτερη από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο.
– Και η νομική προστασία της ατομικής ιδιοκτησίας οδηγεί σε μια οικονομία που λειτουργεί καλύτερα…
– Ναι, γιατί η νομική προστασία των δικαιωμάτων ιδιοκτησίας διευκολύνει με τη σειρά της τη δημιουργία αγορών. Στην αρχαιότητα, η αγορά γης και η αγορά των δούλων ήταν αρκετά σημαντικές. Μια δεύτερη μεταβλητή είναι το χαμηλό κόστος μεταφορών. Οι περιοχές με μεγάλη πρόσβαση στη θάλασσα μειώνουν το κόστος μεταφοράς και διευκολύνουν το εμπόριο. Η μεγάλη πρόσβαση στη θάλασσα ευνοεί επίσης το λαθρεμπόριο αγαθών και τη φοροδιαφυγή, μειώνοντας έτσι τη φορολογική ικανότητα της κυβέρνησης και συνεπώς τη συνολική της ισχύ. Η ανάπτυξη της ιδιωτικής ιδιοκτησίας και των νόμων για την προστασία των δικαιωμάτων ιδιωτικής ιδιοκτησίας ενθάρρυνε επίσης την έννοια της ιθαγένειας με τα δικαιώματα και τις ευθύνες της. Η έννοια της ιδιότητας του πολίτη είναι κρίσιμη για την ανάπτυξη της ατομικότητας ως κουλτούρας, γιατί θεωρεί το άτομο-πολίτη βασική μονάδα της πολιτείας και όχι τη φυλή.
– Ας επιστρέψουμε στο μέλλον. Πολλοί εκτιμούν ότι η αμερικανική δημοκρατία έφτασε στο χείλος της κατάρρευσης στις 6 Ιανουαρίου 2021, με την έφοδο του όχλου στο Καπιτώλιο. Σήμερα η Δημοκρατία είναι ασφαλής ή οι δυνάμεις που στρέφονται εναντίον της ενισχύονται αθόρυβα;
– Ο Τραμπ και η 6η Ιανουαρίου ερμηνεύονται μέσα στο πλαίσιο της οικονομικής κρίσης του 2008. Η κρίση οδήγησε τους φτωχούς λευκούς Αμερικανούς να κατηγορούν τους μετανάστες και τις μειονότητες αντί τη Wall Street. Αυτό οδήγησε στην εκλογή του Τραμπ και μπορεί να υπάρξουν και άλλες συνέπειες στο μέλλον. Η απειλή του Τραμπ εξακολουθεί να υπάρχει, καθώς αρνείται ότι έχασε τις εκλογές. Εάν κατέβει στις εκλογές και χάσει και πάλι, όπως είναι πιθανό, θα επαναλάβει το ψέμα ότι κέρδισε και μπορεί να κινητοποιήσει τους οπαδούς του σε πιο βίαιες ενέργειες από αυτές της 6ης Ιανουαρίου. Αυτό που συνέβη στις ΗΠΑ και αυτό που συμβαίνει είναι σίγουρα μία από τις μεγαλύτερες απειλές για τη Δημοκρατία σε ολόκληρη την ιστορία των ΗΠΑ. Συνολικά, όμως, παρά τον μεγάλο κίνδυνο για τη Δημοκρατία που αντιπροσωπεύει το φαινόμενο Τραμπ, νομίζω ότι η Δημοκρατία τελικά θα επικρατήσει.
– Πιστεύετε ότι τα συστήματα διακυβέρνησης που βασίζονται στον σεβασμό των ατομικών ελευθεριών υπερέχουν πάντοτε στην πράξη έναντι συστημάτων βασισμένων στον κεντρικό σχεδιασμό ή ότι ο 21ος αιώνας θα είναι τελικά ο αιώνας της Κίνας, όπως ορισμένοι προβλέπουν;
– Ανησυχώ πολύ για τον εθνικιστικό φανατισμό που παρατηρούμε στην Κίνα μεταξύ των νέων, που δηλώνουν έτοιμοι να πολεμήσουν για να επιβεβαιώσουν την υπεροχή της Κίνας. Ανησυχώ επίσης για τις ακροδεξιές ακραίες ομάδες στις ΗΠΑ που είναι έτοιμες να επιτεθούν στο Καπιτώλιο και ευρύτερα στην ίδια τη Δημοκρατία. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης σε όλο τον κόσμο αποκαλύπτουν αυξανόμενες τάσεις ανοχής στη βία και ετοιμότητας για βία. Ωστόσο, ενώ όλες αυτές οι απειλές είναι πραγματικές, είμαι σχεδόν βέβαιος ότι η σημερινή παρακμή της Δημοκρατίας σε ολόκληρο τον κόσμο είναι ένα προσωρινό φαινόμενο.