Το τελευταίο διάστημα, έπειτα από δολοφονικές επιθέσεις που εκ πρώτης όψεως μοιάζουν τρομοκρατικές, παρατηρούμε έναν δισταγμό στις αρχές ασφαλείας αλλά και στα ΜΜΕ να τις χαρακτηρίσουν τρομοκρατικές. Αρχικά να σημειώσουμε πως αυτό δεν είναι κακό. Σε μια περίοδο που οι βίαιες επιθέσεις έχουν πολλαπλασιαστεί και ο τρόμος, λόγω και των σημαντικών αλλαγών στην επικοινωνία, έχει κυριαρχήσει, η διασταυρωμένη και τεκμηριωμένη ενημέρωση των πολιτών είναι συστατικό στοιχείο της ανθεκτικότητάς τους έναντι κρίσεων ή επιθέσεων. Δεν είναι όμως μόνο η ανάγκη για υπεύθυνη ενημέρωση και επικοινωνιακή διαχείριση των επιθέσεων που εξηγεί αυτή την τάση. Η τρομοκρατία και ο βίαιος εξτρεμισμός έχουν αλλάξει. Τα τελευταία χρόνια ζούμε στην περίοδο των λεγόμενων «μοναχικών δρώντων» (lone actors). Αυτή η περίοδος της τρομοκρατίας έχει αρχίσει να αποκαλείται «ατομική τρομοκρατία» (do it yourself terrorism). Είναι χαρακτηριστικό πως η ISIS είχε αρκετές φορές κυκλοφορήσει μέσω του Twitter και άλλων μέσων κοινωνικής δικτύωσης εγχειρίδια, τα οποία καλούσαν ριζοσπαστικοποιημένους να πραγματοποιήσουν επιθέσεις εναντίον οποιουδήποτε μπορεί να χαρακτηριστεί «άπιστος» και με οποιοδήποτε μέσο. Ο «Τσελεμεντές του Αναρχικού» που εκδόθηκε το 1982 θα είχε πολλαπλάσιους αποδέκτες στην εποχή των μέσων κοινωνικής δικτύωσης.
Το Διαδίκτυο και κυρίως τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης λοιπόν είναι μια σημαντική παράμετρος που άλλαξε, προς το χειρότερο δυστυχώς, την τρομοκρατία και τη διαδικασία ριζοσπαστικοποίησης. Δεν είναι τυχαίο πως τη μεγαλύτερη απήχηση και κινητοποίηση ριζοσπαστικοποιημένων ισλαμιστών την πέτυχε η ISIS, η οποία είχε μια εξαιρετική επικοινωνιακή στρατηγική, αξιοποιώντας πλήρως τις σύγχρονες μορφές επικοινωνίας. Σύγχρονη, οπτικοποιημένη και θελκτική στους νέους προπαγάνδα και δυνατότητα προσέγγισης και κινητοποίησης εκατομμυρίων ανθρώπων. Τόσο απλά, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης διαμόρφωσαν τη σύγχρονη μορφή της τρομοκρατίας. Κάτι που έγινε ιδιαιτέρως εμφανές στην πρώτη περίοδο της πανδημίας και των αυστηρών περιοριστικών μέτρων, όταν οι βίαιες εξτρεμιστικές ομάδες μετέφεραν πλήρως τη δραστηριότητά τους στο Διαδίκτυο.
Εχουμε αφήσει προ πολλού πίσω μας την τρομοκρατία με τις μικρές, σφιχτές δομές και τη συνωμοτική επικοινωνία. Οι περισσότεροι ριζοσπαστικοποιημένοι τρομοκράτες της εποχής μας δεν ξέρουν καν ακριβώς στο όνομα ποιας εξτρεμιστικής ιδέας σκοτώνουν. Είναι χαρακτηριστικά τα βιβλία «Ισλάμ για αρχάριους», που έχουν εντοπίσει σε συλλήψεις ισλαμιστών τρομοκρατών οι αρχές ασφαλείας στην Ευρώπη. Το ίδιο συμβαίνει με διάφορες κακεκτυπικές αναφορές στην αναρχία ή σε αριστερές ιδέες. Οι τρομοκράτες του 21ου αιώνα έχουν ως βασικό χαρακτηριστικό τους μια νιχιλιστική και θανατολαγνική κουλτούρα. Η καταφυγή στη βία λειτουργεί για αυτούς ως μηχανισμός ταυτότητας.
Η μετεξέλιξη και ο ρόλος του Δια- δικτύου και κυρίως των μέσων κοινωνικής δικτύωσης.
Σε ένα πλαίσιο ατομικής τρομοκρατίας, η φάση περάσματος από τη ριζοσπαστικοποίηση στη δράση είναι εξαιρετικά σύντομη. Πριν από περίπου ένα χρόνο δολοφονήθηκε βάναυσα ο καθηγητής Σαμουέλ Πατί. Η στοχοποίησή του στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης οδήγησε τον τρομοκράτη να αποφασίσει να τον σκοτώσει. Δεν χρειάζεται πλέον ένας ισλαμιστής τρομοκράτης να είναι ενταγμένος σε μια ομάδα για να πραγματοποιήσει μια επίθεση. Είδαμε πρόσφατα την περίπτωση στη Νορβηγία που με ένα τόξο ο τρομοκράτης σκότωσε περαστικούς κάτω από το μπαλκόνι του. Μοναχικός δρώντας φαίνεται πως ήταν και ο δολοφόνος του βουλευτή Σερ Ντέιβιντ Αμες.
Η ανησυχία όμως για αυτές τις μορφές επιθέσεων δεν περιορίζεται στην ισλαμιστική σκηνή. Οι μοναχικοί δρώντες είναι ένα βασικό χαρακτηριστικό της ακροδεξιάς τρομοκρατίας, με χαρακτηριστική περίπτωση τον Αντρες Μπρέιβικ. Ο καταλυτικός ρόλος που διαδραματίζουν οι θεωρίες συνωμοσίας στην ακροδεξιά ριζοσπαστικοποίηση έχει δημιουργήσει σημαντικούς προβληματισμούς στις αρχές ασφαλείας χωρών της Ευρώπης. Η πανδημία προκάλεσε μια νέα αύξηση θεωριών συνωμοσίας και παράλληλα αντιδραστικής κινητοποίησης και βίας. Αν είναι μία φορά δύσκολο να εντοπιστεί έγκαιρα και να αποτραπεί ένας μοναχικός δρώντας της ισλαμιστικής εξτρεμιστικής σκηνής, ας φανταστούμε τι δυσκολότερο είναι όταν πρέπει αυτό να γίνει για κάποιον που πιστεύει σε θεωρίες συνωμοσίας.
* Ο κ. Τριαντάφυλλος Καρατράντος είναι δρ Ευρωπαϊκής Ασφάλειας και Νέων Απειλών, επιστημονικός συνεργάτης ΕΛΙΑΜΕΠ.