Είναι περίπου έξι το πρωί, αλλά η κίνηση στην κουζίνα της μονοκατοικίας στα Μελίσσια, που ανήκει στο «Χαμόγελο του Παιδιού», είναι έντονη. Οι υπεύθυνοι της βραδινής βάρδιας προετοιμάζουν το πρωινό για τα 26 παιδιά που ζουν στο σπίτι, όπως και το κολατσιό τους για το σχολείο. Το εγχείρημα δεν είναι τόσο εύκολο, καθώς το καθένα έχει τις δικές του προτιμήσεις: σε άλλα αρέσουν τα δημητριακά με μέλι, πολλά τρώνε αποκλειστικά τοστ, άλλα θέλουν ψωμί με μαρμελάδα· και οι φροντιστές τους είναι διατεθειμένοι να σεβαστούν τις επιθυμίες τους.
«Εμείς προσπαθούμε να παρέχουμε εξατομικευμένη προσέγγιση στα παιδιά, στις ανάγκες και στις επιθυμίες τους, καθένα τους είναι μοναδικό», εξηγεί στην «Κ» ο Κώστας Γιαννόπουλος, πρόεδρος του «Χαμόγελου», που προ ημερών έκλεισε τα 25 χρόνια λειτουργίας του. «Στόχος μας είναι η ζωή στο σπίτι να θυμίζει εκείνη μιας πολυμελούς οικογένειας», προσθέτει ο ίδιος καθώς ξεναγεί την «Κ» στον περιβάλλοντα χώρο του σπιτιού. «Επιλέγουμε σπίτια που βρίσκονται εντός του αστικού ιστού, τα παιδιά μεγαλώνουν μέσα σε μια γειτονιά». Συνολικά ο οργανισμός διαθέτει έντεκα σπίτια σε όλη τη χώρα, όπου μεγαλώνουν 283 παιδιά, από ημερών έως 18 ετών. Τα παιδιά έχουν φτάσει εδώ καθώς έπειτα από εισαγγελική παρέμβαση έχουν απομακρυνθεί από το σπίτι τους επειδή έχει διαπιστωθεί ακραία παραμέληση, κακοποίηση ή έχει συμβεί κάποιο γεγονός (θάνατος, φυλάκιση ή νοσηλεία γονέα). Προτού το παιδί περάσει το κατώφλι του «Χαμόγελου», έχει μεσολαβήσει ένα χρονικό διάστημα κατά το οποίο γίνεται η διερεύνηση της υπόθεσης από τους ιθύνοντες.
Η μέρα ξεκινά και το σπίτι αδειάζει, καθώς τα παιδιά πάνε σχολείο, με εξαίρεση το πιο μικρό, μόλις ενός έτους, που μεγαλώνει μαζί τους ήδη από τριάντα ημερών. «Φοιτούν σε δημόσια και ιδιωτικά σχολεία της ευρύτερης περιοχής», εξηγεί στην «Κ» η κοινωνική λειτουργός Βαλέρια Λινάρδου. «Στην αρχή κάθε σχολικής χρονιάς επισκεπτόμαστε τα σχολεία και μιλάμε με τους εκπαιδευτικούς». Ζητούμενο είναι τα παιδιά να διατηρούν την προσωπική τους ταυτότητα, χωρίς όμως να αποκρύπτουν ότι μεγαλώνουν στο σπίτι του «Χαμόγελου». Γι’ αυτό, εξάλλου, το σπίτι είναι ανοικτό σε όλους. «Υποδεχόμαστε εδώ τους συμμαθητές τους το απόγευμα, έρχονται να παίξουν ή να διαβάσουν μαζί, ανάλογα με την ηλικία», περιγράφει η Ηλιάνα Ζόνγκα, υπεύθυνη του σπιτιού. «Φυσικά, γιορτάζουμε εδώ τις γιορτές και τα γενέθλιά τους, ενώ και εμείς τα συνοδεύουμε στα πάρτι των συμμαθητών τους». Τα μεγαλύτερα παιδιά πραγματοποιούν εξόδους στα πέριξ, «βόλτα, σινεμά, παγωτό», «εμείς τα περιμένουμε να γυρίσουν την προσυμφωνημένη ώρα».
«Πολλοί συμμαθητές εκπλήσσονται ερχόμενοι εδώ, καθώς διαπιστώνουν ότι πρόκειται για ένα σπίτι όπως το δικό τους». Και έτσι είναι· στον χώρο ακούγονται παιδικά γέλια, χαμηλόφωνες συζητήσεις, ένα ράδιο να παίζει και στο βάθος ο… απορροφητήρας. Σε ένα τέτοιο περιβάλλον τα παιδιά μέρα με τη μέρα ανθίζουν και το τραύμα που κουβαλούν επουλώνεται. Ανακαλύπτουν τα ταλέντα τους, εξελίσσουν τις δεξιότητές τους. Το απόγευμα στο σπίτι βρίσκεται παιδαγωγός, που βοηθά στο καθημερινό διάβασμα, όπως και δεκάδες εθελοντές. Τα παιδιά, ανάλογα με τα ενδιαφέροντά τους, μαθαίνουν ξένες γλώσσες, εξασκούνται σε αθλήματα ή αρχίζουν να διδάσκονται κάποιο μουσικό όργανο. «Δεν είναι λίγες οι φορές που χρειάζονται ενισχυτική διδασκαλία, καθώς έχουν πολλά κενά από τα προηγούμενα σχολικά χρόνια», διευκρινίζει ο κ. Γιαννόπουλος.
Πρωινό, σχολείο, διάβασμα, παιχνίδι, γιορτές στα γενέθλια, έξοδοι με «σινεμά και παγωτό» για τα μεγαλύτερα. Ολα θυμίζουν τη ζωή μιας πολυμελούς οικογένειας.
Αναδοχές, υιοθεσίες
Η επικοινωνία με τον γονέα –σε οποιαδήποτε μορφή– ως επί το πλείστον διατηρείται εφόσον και τα παιδιά το επιθυμούν. Ταυτόχρονα, ο οργανισμός υποστηρίζει τον θεσμό της αναδοχής και υιοθεσίας, δηλώνοντας στη σχετική πλατφόρμα όσα παιδιά έχουν τη νομική αυτή δυνατότητα. Τα αποτελέσματα έως τώρα είναι ενθαρρυντικά. «Τη δεδομένη στιγμή βρίσκονται σε εξέλιξη τρεις αναδοχές και μία υιοθεσία», απαντά στην «Κ» η κ. Λινάρδου. «Πραγματοποιούμε πολλές συναντήσεις με τους υποψήφιους αναδόχους, στα παιδιά μικρότερης ηλικίας βγαίνει πηγαία η πρόθεσή τους να συνδεθούν μαζί τους», περιγράφει η ίδια, «με τα μεγαλύτερα παιδιά είναι διαφορετικά». Επισημαίνεται ότι κατά κανόνα οι υποψήφιοι ανάδοχοι προτιμούν παιδιά έως πέντε ετών, ωστόσο και τα μεγαλύτερα παιδιά είναι επιφυλακτικά σε μια εκ νέου αλλαγή περιβάλλοντος. «Εμείς τους αναλύουμε με ειλικρίνεια όλες τις εκδοχές», υπογραμμίζει. «Εχει τύχει ακόμα και παιδί λίγο πριν από την ενηλικίωση, στα δεκαέξι, να δηλώσει πρόθυμο να πάει σε αναδόχους».
Για τα παιδιά που θα ξεκινήσουν μια νέα ζωή ετοιμάζεται μια μεγάλη αποχαιρετιστήρια γιορτή, ιδιαίτερα φορτισμένη συναισθηματικά. «Του φτιάχνουμε το αγαπημένο του γλυκό, του κάνουμε ένα μεγάλο δώρο, αναπολούμε τις πιο χαρούμενες κοινές μας στιγμές», λέει η κ. Ζόνγκα. Θέλοντας να αμβλύνει τον πόνο του αποχωρισμού, ένας πιτσιρικάς κάποτε, προτού της πει αντίο, της έδωσε μια υπόσχεση: «Ξέρεις ότι εγώ είμαι ο Σπάιντερμαν, οπότε θα πετώ και θα έρχομαι να σας βλέπω».
Αντίστοιχα δύσκολοι είναι και οι αποχωρισμοί με τα παιδιά που φεύγουν από το σπίτι λόγω ενηλικίωσης. «Παραμένουν, ωστόσο, υπό την προστασία μας, μένουν σε αυτόνομα διαμερίσματα του “Χαμόγελου” και λαμβάνουν μηνιαίως χαρτζιλίκι και τις απαραίτητες προμήθειες», διευκρινίζει η κ. Λινάρδου. Και μόνο από τη χροιά της φωνής της Λ.Σ. η κ. Ζόνγκα, η οποία έζησε μαζί της πάνω από πέντε χρόνια, μπορεί να καταλάβει αν κάτι της συμβαίνει. «Με παίρνει τηλέφωνο συνήθως για κάτι άσχετο, πρακτικό, αλλά το πιάνω στον αέρα», διηγείται. «Δεν είναι όμως λίγες οι φορές που εκπλήσσομαι με το πόσο αυτόνομη έχει γίνει, πόσο καλά τα καταφέρνει μόνη της, ακόμα και στη διεκπεραίωση πολύπλοκων γραφειοκρατικών διαδικασιών».
25 χρόνια έργο
Την εικόνα του «Χαμόγελου του Παιδιού» ως της πλέον αναγνωρίσιμης ΜΚΟ της Ελλάδας επιβεβαιώνει έρευνα της Focus Bari για την επέτειο των 25 ετών. Ετσι, εννέα στους δέκα πολίτες γνωρίζουν την ύπαρξη του «Χαμόγελου». Μεταξύ των δράσεων του οργανισμού, περισσότερο γνωστό είναι το Amber Alert για τα εξαφανισμένα παιδιά (83%), ακολουθούν το Missing Alert για τους ενηλίκους (62%), η γραμμή SOS 1056 (61%), τα 11 Σπίτια (56%) και οι τηλεφωνικές συμβουλευτικές υπηρεσίες (54%). Οι συμμετέχοντες δήλωσαν ότι το «Χαμόγελο» προσφέρει ουσιαστικό έργο στην ελληνική κοινωνία (85%) και έχει τη δύναμη να κινητοποιήσει τις αρχές και τον κόσμο (80%). Ενδεικτικά, από το 1997 έως τον Ιούνιο του 2021 έχουν πραγματοποιηθεί 4.356.878 κλήσεις στο 1056 και έχει γίνει διαχείριση σοβαρών θεμάτων για λογαριασμό 781.418 παιδιών. Στο ίδιο χρονικό διάστημα έχει γίνει λήψη και διαχείριση 11.380 αναφορών για κακοποίηση συνολικά 24.390 παιδιών. Από το 1996 έως το 2021 έχουν πραγματοποιηθεί 27.553 διακομιδές παιδιών και νεογνών με ασθενοφόρα του φορέα, ενώ από το 1997 έχουν υποστηριχθεί 13.488 παιδιά με προβλήματα υγείας. Από το 2017 το «Χαμόγελο» έχει επίσης προσφέρει κατ’ οίκον παιδιατρική νοσηλεία σε 1.702 παιδιά.