Ο Γιάννης Λέφας βρισκόταν την περασμένη εβδομάδα στη Μέση Ανατολή για δουλειά, αλλά το μυαλό του ήταν στο Λονδίνο και στις διεργασίες που είχαν ξεκινήσει για τα Γλυπτά του Παρθενώνα μετά τη συνάντηση του Ελληνα πρωθυπουργού με τον ομόλογό του Μπόρις Τζόνσον. Βιομήχανος στο επάγγελμα, με εργοστάσια πλαστικών και χημικών, έχει βρεθεί τα τελευταία δυόμισι χρόνια να ασχολείται ενεργά, αλλά αθόρυβα με τη διεκδίκηση.
«Πώς προέκυψε αυτή η ενασχόληση;», τον ρωτάμε. «Κυρίως από την αγάπη μου για την Ελλάδα, την τέχνη και το ότι ως άνθρωπος δεν αντέχω το άδικο. Και αυτό που έχει γίνει με τα Γλυπτά είναι μια μεγάλη αδικία. Εχουν ειπωθεί πολλά ψέματα», απαντάει. Η συνομιλία μας, η πρώτη για το θέμα αυτό, έγινε στα ελληνικά και πολλές φορές έψαχνε να βρει τις σωστές λέξεις. «Με συγχωρείτε. Είναι ευαίσθητο το θέμα, αλλά είναι και πολλά τα χρόνια που ζω στο εξωτερικό», μας είπε.
Το χρονικό
Ο κ. Λέφας γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη. Ανήκε στη γενιά του Πολυτεχνείου –αποφοίτησε το 1975– και αμέσως μετά έφυγε για μεταπτυχιακές σπουδές στο Τορόντο. Εκεί με την Ελληνίδα σύζυγό του ίδρυσαν την επιχείρησή τους, στη συνέχεια μετακόμισαν στην Αμερική, αργότερα στην Αγγλία. Στο Λονδίνο πριν από περίπου τρία χρόνια χάζευε τα νέα όταν έπεσε πάνω σε μια είδηση που του τράβηξε την προσοχή. Η τότε κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ ανακοίνωνε πως δεν θα αξιοποιούσε την εργασία των Ρόμπερτσον, Πάλμερ και Κλούνεϊ – των τριών δικηγόρων που επί πρωθυπουργίας Αντώνη Σαμαρά είχαν διερευνήσει και συντάξει μια ολοκληρωμένη νομική πρόταση για τη διεκδίκηση των Γλυπτών.
Το ίδιο βράδυ βρήκε στο Διαδίκτυο μια περίληψη της πρότασής τους. Τη διάβασε και πριν πέσει για ύπνο έστειλε email σε έναν από τους τρεις δικηγόρους, τον Τζέφρεϊ Ρόμπερτσον. «Θα μπορούσα άραγε εγώ ως Ελληνας πολίτης να κινηθώ δικαστικά και να διεκδικήσω την επιστροφή;», τον ρωτούσε. Η αλήθεια είναι πως ξαφνιάστηκε από την άμεση ανταπόκριση του κορυφαίου δικηγόρου. «Μου έγραψε ευγενικά πως ήταν μια μάλλον κακή ιδέα, αλλά δέχτηκε να βρεθούμε για να συζητήσουμε».
Η πρώτη συνάντηση έγινε στο Βρετανικό Μουσείο. Hπιαν τσάι και περιηγήθηκαν μέχρι την αίθουσα των Γλυπτών του Παρθενώνα. «Παρότι τα είχα δει πολλές φορές, αισθάνθηκα ξανά το ίδιο σφίξιμο μπαίνοντας σε αυτό το δωμάτιο-κουτί χωρίς παράθυρα. Είναι σαν να τα έχουν κλεισμένα σε έναν τάφο», θυμάται.
«Εχουμε φτιάξει ένα μηχανισμό και είμαστε έτοιμοι να τον θέσουμε σε λειτουργία όποτε μας ζητηθεί», λέει ο κ. Λέφας για τον συντονισμό των ενεργειών του με τις κινήσεις της ελληνικής κυβέρνησης.
Οι δύο άνδρες συναντήθηκαν και άλλες φορές στο ίδιο σημείο. Και εκεί ο κ. Λέφας του έκανε την πρόταση: «Θέλω να σε βοηθήσω ώστε αυτή η δουλειά που είχατε κάνει να μην πάει χαμένη». «Τι σκέφτεσαι;», τον ρώτησε ο Ρόμπερτσον. «Να γράψεις ένα βιβλίο», απάντησε. Θα το χρηματοδοτούσε εκείνος και θα αναλάμβανε την προώθησή του. Ετσι και έγινε. Το «Σε ποιον ανήκει η Ιστορία;» κυκλοφόρησε στα τέλη του 2019 και ο κ. Λέφας με την ομάδα του έπιασαν δουλειά. «Στείλαμε 5.000 αντίτυπα σε πανεπιστήμια, μέλη της Αγγλικανικής Εκκλησίας, Βρετανούς βουλευτές αλλά και ευρωβουλευτές, ελπίζοντας πως θα συμπεριελάμβαναν το ζήτημα αυτό στη συμφωνία ενόψει Brexit», εξηγεί.
To βιβλίο έφτασε και στο γραφείο του Eλληνα πρωθυπουργού με αφιέρωση του Ρόμπερτσον, «Τα Γλυπτά να επιστραφούν κατά τη διάρκεια της πρωθυπουργίας του». Η σύζυγος του πρωθυπουργού λίγους μήνες αργότερα όταν ρωτήθηκε από τους Financial Τimes για το καλύτερο βιβλίο που έχει διαβάσει τελευταία μίλησε για το συγκεκριμένο: «Προβάλλει ένα πολύ πειστικό, ηθικό και νομικό επιχείρημα στο γιατί τα Γλυπτά του Παρθενώνα πρέπει να επιστραφούν μόνιμα στο νέο Μουσείο της Ακρόπολης».
Το σχέδιο
Eνας από τους πρώτους στόχους ήταν η επαναφορά του θέματος στο βρετανικό Κοινοβούλιο. Θεωρούσαν πως θα το πετύχουν μέσω της Σκωτσέζας βουλευτού Μάργκαρετ Φεριέρ. Στάθηκαν όμως άτυχοι. Ενώ εκείνη ήταν έτοιμη να θέσει το ερώτημα, ενημερώθηκε πως βρέθηκε θετική στον κορωνοϊό. Πήρε το τρένο για να επιστρέψει στη Σκωτία και όταν έγινε γνωστό πως το έκανε ενώ γνώριζε πως έχει νοσήσει, αναγκάστηκε να παραιτηθεί. Η ομάδα του κ. Λέφα έχασε έναν σύμμαχο, αλλά δεν πτοήθηκε.
Οργάνωναν ήδη μια άλλη, φιλόδοξη ιδέα. Μια εκδήλωση στο Μουσείο της Ακρόπολης με αφορμή την παρουσίαση του βιβλίου. Παρουσιαστές θα ήταν ο Ρόμπερτσον και ο ιδιαίτερα δημοφιλής Βρετανός συγγραφέας και ηθοποιός Στίβεν Φράι. Προσκεκλημένοι θα ήταν κυρίως Βρετανοί βουλευτές αλλά και άνθρωποι που θα μπορούσαν να επηρεάσουν την κοινή γνώμη για την ανάγκη της επανένωσης, όπως η Αμάλ Κλούνεϊ και ο σύζυγός της Τζορτζ.
Ο κ. Λέφας ταξίδεψε στην Ελλάδα και παρουσίασε σε μέλη της κυβέρνησης την ιδέα τους. Η εκδήλωση –τα έξοδα για την οποία θα τα κάλυπτε αποκλειστικά ο ίδιος– είχε προγραμματιστεί αρχικά για τον Απρίλιο, όμως λόγω κορωνοϊού αναβλήθηκε για τον Οκτώβριο. Και ενώ ήταν όλα έτοιμα, ενημερώθηκαν για το επικείμενο ταξίδι του πρωθυπουργού στην Αγγλία και την πρόθεσή του να θέσει το θέμα ευθέως στον Βρετανό πρωθυπουργό. «Αποφασίσαμε να γίνει η εκδήλωση όταν θα είναι ξεκάθαρες οι επόμενες κινήσεις της κυβέρνησης. Εμείς έχουμε φτιάξει ένα μηχανισμό και είμαστε έτοιμοι να τον θέσουμε σε λειτουργία όποτε μας ζητηθεί», καταλήγει ο κ. Λέφας.
«Απογοητευτική απάντηση»
Ο δικηγόρος Τζέφρεϊ Ρόμπερτσον δήλωσε στην «Κ» απογοητευμένος από την απάντηση του Μπόρις Τζόνσον στον Ελληνα πρωθυπουργό: «Ηταν ανέντιμη, γιατί του είπε πως είναι ζήτημα του Μουσείου, ενώ ξέρει πολύ καλά πως υπάρχει ο νόμος του 1963 που απαγορεύει στους εφόρους (trustees) του Mουσείου να αποφασίζουν για την τύχη των εκθεμάτων και να τα “δίνουν” κάπου αλλού. Θα πρέπει δηλαδή πρώτα η κυβέρνησή του να αλλάξει τον συγκεκριμένο νόμο στη Βουλή. Δεν είναι όμως η πρώτη φορά που λένε ψέματα. Το ίδιο κάνουν κάθε φορά που δηλώνουν πως ο λόρδος Ελγιν απέκτησε τα γλυπτά με νόμιμο τρόπο». Ο ίδιος στο βιβλίο του, με συγκεκριμένες αναφορές σε ντοκουμέντα, καταρρίπτει τόσο τους ισχυρισμούς του Ελγιν όσο και του Βρετανικού Μουσείου, το οποίο επίσης κατηγορεί για «μια σειρά από προσεκτικά κατασκευασμένα ψέματα και μισές αλήθειες». Επιμένει πως μια δικαστική διεκδίκηση –στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης– είναι το μόνο που θα τους ταρακουνήσει για να επιστρέψουν τα Γλυπτά. «Τα οποία παρεμπιπτόντως βρίσκονται κλειδωμένα εδώ και ένα χρόνο, γιατί η αίθουσα του Μουσείου που εκτίθενται είχε σοβαρό πρόβλημα από μια διαρροή νερού», σημειώνει.