Μέσα στον μικρόκοσμο του σχολείου είναι φορές που παρουσιάζονται περιστατικά τραμπουκισμού, επιθετικότητας, παρενόχλησης, βίας. Συνολικά δεν θεωρώ ότι είναι πολλά – ωστόσο αρκεί ένα και μόνο για να σε κάνει να ανησυχήσεις και να αναρωτηθείς τι κάνουμε λάθος ως παιδαγωγοί και τι μπορούμε να διορθώσουμε.
Ισως κάποιοι να υποστηρίξουν ότι τα φαινόμενα βίας έχουν αυξηθεί πολύ τον τελευταίο καιρό, άλλοι πάλι να σταθούν σε χρονοβόρες και αδιέξοδες αναλύσεις για το ποιος φταίει. Επειτα από 26 χρόνια υπηρέτησης σε Γυμνάσια και Λύκεια, αλλά και ως διευθύντρια του Γυμνασίου Διαπολιτισμικής Εκπαίδευσης Αθήνας, επιδιώκω να προτείνω εφικτές και αποτελεσματικές λύσεις.
Τα άμεσα αντανακλαστικά της σχολικής κοινότητας σε κάθε μορφή βίας, κατά τη γνώμη μου, οφείλουν να είναι η μηδενική ανοχή, καθώς και η ενδυνάμωση όσων απειλούνται – μαθητών ή καθηγητών. Η κάθε σχολική κοινότητα είναι μια κοινωνία που μπορεί να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά με αγάπη αλλά και με στιβαρότητα φαινόμενα εκφοβισμού. Ενα κλίμα ενσυναίσθησης, συμπερίληψης και αποδοχής που θα καλλιεργηθεί στο σχολείο, καθώς και μια ατμόσφαιρα δικαιοσύνης όπου οι πράξεις όλων –καλές ή κακές– έχουν συνέπειες, θα καθορίσουν το γενικότερο πλαίσιο. Ειδικές δραστηριότητες, από τη μια πλευρά, θα δώσουν στα παιδιά την ευκαιρία να αναπτύξουν έμπρακτα τη φιλία και την αλληλεγγύη, αλλά και η αυστηρή οριοθέτηση των δικαιωμάτων και των υποχρεώσεων όλων, από την άλλη, θα δώσει με σαφήνεια το μήνυμα σε κάθε μέλος της σχολικής κοινότητας για τον ρόλο που οφείλει να διαδραματίσει για το κοινό καλό μέσα στο σχολικό πλαίσιο.
Κάθε μέρα θυμίζουμε εμπράκτως στα παιδιά ότι το σχολείο είναι ίσως περισσότερο από μια οικογένεια, καθώς περνάμε τις περισσότερες ώρες όλοι μαζί. Επενδύουμε στην καλλιέργεια κλίματος εμπιστοσύνης και σεβασμού και χρησιμοποιούμε κυρίως το προσωπικό παράδειγμα. Ενα συνηθισμένο παιχνίδι είναι ο «μυστικός φίλος» που παίζεται μεταξύ των τάξεων, ώστε οι μεγαλύτεροι να έχουν την ευκαιρία να προσέχουν και να φροντίζουν τους μικρότερους. Ο/η σύμβουλος σχολικής ζωής, αλλά και οι υπεύθυνοι καθηγητές των τμημάτων παρακολουθούν συστηματικά το σύνολο των παιδιών και φροντίζουν εξατομικευμένα εκείνα τα παιδιά που χρειάζονται περισσότερο την προσοχή μας. Τα παιδιά, περισσότερο από όλα, χρειάζονται τον χρόνο και τη φροντίδα μας μέσα στο σχολείο.
Ακούμε συναδέλφους να παραπονιούνται ότι τα παιδιά δεν ακούν και είναι αδιάφορα. Απαντά́με ότι το προσωπικό παράδειγμα και το ειλικρινές ενδιαφέρον αποτυπώνονται μέσα στο μυαλό και στην ψυχή τους.
Ακούμε συχνά συναδέλφους να παραπονιούνται ότι τα παιδιά δεν ακούν και είναι αδιάφορα. Εμείς απαντάμε ότι το προσωπικό παράδειγμα και το ειλικρινές ενδιαφέρον αποτυπώνονται μέσα στο μυαλό και την ψυχή τους.
Ωστόσο, πάνω απ’ όλα –κατά τη γνώμη μου– το ισχυρότερο εργαλείο για ένα χαρούμενο και ευτυχισμένο σχολείο είναι η δημιουργία ζωντανής σχολικής ζωής.
Ιδιαίτερα λόγω της τρέχουσας συγκυρίας του εγκλεισμού και των απαγορεύσεων, ένα παιδί έχει πολύ μεγάλη ανάγκη –και το επιδιώκουμε– να βγει έξω από την τάξη, κοντά στη φύση, στο ύπαιθρο, στο πάρκο, να αλληλεπιδράσει με τους φίλους και συμμαθητές, να εξερευνήσει τη γειτονιά, να κάνει μια εθελοντική δράση μέσα στην τοπική κοινωνία. Για το Δημοτικό και το Γυμνάσιο εξαιρετικό εργαλείο είναι, από τη φετινή χρονιά, τα εργαστήρια δεξιοτήτων που προσφέρουν ευκαιρίες για βιωματική, ανακαλυπτική μάθηση και απόκτηση θετικών εμπειριών. Το αντίστοιχο για τα Λύκεια είναι διάφορες καινοτόμες δράσεις που μπορούν να οργανωθούν καθόλη τη διάρκεια της χρονιάς.
Αξιοποιούμε τα πολύτιμα Κέντρα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης και τα προγράμματα σχολικών δραστηριοτήτων και δίνουμε κίνητρα για ανάπτυξη, αυτομόρφωση, υπευθυνότητα, κριτική σκέψη και επικοινωνία. Το σχολείο δεν είναι πια βαρετό και επιβεβλημένο. Είναι επιλογή ζωής! Σχεδιάζουμε μαζί με τα παιδιά τον κόσμο που θέλουμε να ζούμε, χτίζοντας τον σεβασμό στις δημοκρατικές αξίες, την ανεκτικότητα, τα ανθρώπινα δικαιώματα και τον αλληλοσεβασμό στην πράξη. Είναι αυτονόητο ότι επιδιώκουμε να προλαμβάνουμε, ωστόσο δεν φοβόμαστε να επιβάλουμε αυστηρές ποινές. Ως παιδαγωγοί καλούμαστε συχνά να λάβουμε κάποιες δύσκολες αποφάσεις έγκαιρα και αποτελεσματικά. Τα παιδαγωγικά εργαλεία είναι στη διάθεσή μας για να τα χρησιμοποιήσουμε. Ποιος είπε ότι η δουλειά του εκπαιδευτικού είναι «παιχνιδάκι»; Το δυσκολότερο μέρος της δουλειάς μας, ίσως, είναι να κατανοήσει ένας έφηβος ότι κάθε πράξη του έχει συνέπεια –καλή ή κακή– για την οποία οφείλει να αναλάβει την ευθύνη. Ισως τελικά αυτή είναι η αληθινή πρόκληση στο σχολείο σήμερα και στο σημείο αυτό διαφέρει και αξιολογείται το κάθε σχολείο από το άλλο.
* Η κ. Δάφνη Γαβρίλη είναι διευθύντρια του Γυμνασίου Διαπολιτισμικής Εκπαίδευσης Αθήνας, πρόεδρος της Σχολικής Επιτροπής Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης 7ης Κοινότητας Δήμου Αθηναίων.