Πώς θα μετασχηματίσει το τοπίο στην υγεία η χρήση της τεχνητής νοημοσύνης; Μπορεί η γενετική, σε συνδυασμό με την εις βάθος γνώση των χαρακτηριστικών του κάθε ασθενούς, να οδηγήσει σε πραγματικά εξατομικευμένες θεραπείες; Μπορούν οι νέες τεχνολογίες να πετύχουν θεαματική παράταση του προσδόκιμου ζωής;
Αυτά και άλλα συναρπαστικά –και ενίοτε τρομακτικά– συζητήσαμε την Πέμπτη (παραμονές του Thanksgiving) στο Athens Health Summit με τρεις κορυφαίους Ελληνοαμερικανούς επιστήμονες και επιχειρηματίες του χώρου της υγείας: τον Τζορτζ Γιανκόπουλο, συνιδρυτή, πρόεδρο και chief scientific officer της Regeneron, που έγινε παγκοσμίως γνωστή για τη θεραπεία μονοκλωνικών αντισωμάτων που ανέπτυξε κατά της COVID-19· τον Στέλιο Παπαδόπουλο, πρόεδρο Δ.Σ. της Biogen, της Exelixis και της Regulus Therapeutics· και τον Βαγγέλη Βεργέτη, συνιδρυτή της Intelligencia, μιας εταιρείας που εστιάζει στην εφαρμογή της τεχνητής νοημοσύνης στη φαρμακευτική έρευνα και ανάπτυξη.
Κοινή θεματική των τριών ομιλητών ήταν ότι οι νέες τεχνολογίες είναι ισχυρά μεν εργαλεία, αλλά οι αλλαγές που θα επιφέρουν στην παραγωγή θεραπειών και τη φροντίδα των ασθενών θα είναι σταδιακές και ότι ορισμένες προσδοκίες που έχουν καλλιεργηθεί είναι εκτός πραγματικότητας.
«Δεν άλλαξε η φαρμακοβιομηχανία σε μια βραδιά και επινόησε εκ του μηδενός νέους τρόπους να παράγει εμβόλια ή –όπως η δική μας εταιρεία– θεραπείες βασισμένες στα μονοκλωνικά αντισώματα», είπε ο δρ Γιανκόπουλος, μεγάλη μορφή της βιοτεχνολογίας, με περισσότερες από 100 πατέντες στο όνομά του, προσωπική περιουσία άνω του 1 δισ. δολαρίων – τη δεκαετία του ’90 ήταν ο 11ος επιστήμονας παγκοσμίως σε αριθμό παραπομπών. «Ολα βασίστηκαν σε δεκαετίες επενδύσεων σε αυτές τις τεχνολογίες».
Σχετικά με την τεχνητή νοημοσύνη, την οποία συνόψισε ως «δυνατότητα αναγνώρισης μοτίβων από την επεξεργασία δεδομένων», τόνισε ότι «δεν έχουμε το είδος των δεδομένων –εις βάθος, καλά δομημένων– που χρειαζόμαστε για να κάνουμε την καλύτερη δυνατή ανάλυση. Για να γίνει πιο αποτελεσματική αυτή η αναγνώριση μοτίβων, συνεπώς, να εντοπίζει πρώιμες ενδείξεις νόσησης ή ενδείξεις ότι ένας ασθενής θα ανταποκριθεί καλά ή όχι σε μία θεραπεία, χρειαζόμαστε καλύτερα δεδομένα».
Eκανε ειδική αναφορά στα δεδομένα για το DNA ασθενών, σε συνδυασμό «με τους πιο αναλυτικούς δυνατούς ηλεκτρονικούς φακέλους» του ιστορικού τους. «Πολλοί άνθρωποι σήμερα παίρνουν φάρμακα που δεν τους βοηθούν, ή μπορεί και να τους βλάπτουν», υπογράμμισε ο συνιδρυτής της Regeneron. «Επί του παρόντος δεν το παρακολουθούμε αυτό και δεν καταλαβαίνουμε τα γενετικά δεδομένα που το εξηγούν». Χωρίς την αναβάθμιση στον όγκο και την ποιότητα των διαθέσιμων δεδομένων, η εξατομικευμένη Ιατρική θα παραμείνει άπιαστο όνειρο, κατέληξε.
«Είναι σαφές εδώ και κάποιον καιρό ότι η επιστήμη των δεδομένων [data science] αναδιαμορφώνει τον τρόπο με τον οποίο κάνουμε τη δουλειά μας – δηλαδή την ανακάλυψη, ανάπτυξη, παρασκευή και πώληση φαρμάκων και θεραπειών», υπερθεμάτισε ο Στέλιος Παπαδόπουλος. Ο μετασχηματισμός αυτός, όπως σημείωσε, έχει επιταχυνθεί από την εμπειρία της πανδημίας και της «απομόνωσης, εξ αποστάσεως εργασίας και εξ αποστάσεως παροχής ιατρικής φροντίδας» που τη χαρακτηρίζει.
Οσα είπαν τρεις κορυφαίοι Ελληνοαμερικανοί επιστήμονες και επιχειρηματίες στο Athens Health Summit, που διοργάνωσε η «Κ».
Σχετικά με τις εξατομικευμένες θεραπείες, χαρακτήρισε «εντελώς ουτοπική» την ακραία εκδοχή της ιδέας: «Ακόμα κι αν είχαμε τα δεδομένα, από απόψεως οικονομιών κλίμακας δεν θα είχε καμία λογική η παραγωγή τους». Η ρεαλιστική ελπίδα, όπως εξήγησε, είναι η κατηγοριοποίηση του πληθυσμού σε διαφορετικές ομάδες με βάση τη γενετική και την επιγενετική και τη χορήγηση διαφορετικών σκευασμάτων σε κάθε ομάδα – όπως ήδη συμβαίνει σε κάποιον βαθμό με τον καρκίνο.
«Υπάρχει μια αλλαγή νοοτροπίας» χάρη σε τεχνολογίες όπως η τεχνητή νοημοσύνη, τόνισε από την πλευρά του ο Βαγγέλης Βεργέτης. «Εως τώρα εστιάζαμε στο να βρούμε ποιοι νοσούν και να τους θεραπεύσουμε. Τώρα ολοένα και περισσότερο η έμφαση είναι στον πρώιμο εντοπισμό, στην πρόληψη, στην καθυστέρηση, ίσως και την εξάλειψη κάποιων ασθενειών». Ο δρ Βεργέτης έκανε ειδική αναφορά στο Ηνωμένο Βασίλειο και το Ισραήλ ως χώρες με λεπτομερή δεδομένα σε βάθος δεκαετιών για το ιστορικό ασθενών (από τι έπασχαν, σε τι αγωγές ανταποκρίθηκαν), που χρησιμοποιούν τα δεδομένα αυτά για την έρευνα και την ανάπτυξη νέων φαρμάκων.
Ανισότητα και αθανασία
Οι νέες τεχνολογίες –και οι ακριβές θεραπείες που βασίζονται σε αυτές– θέτουν επιτακτικά το ζήτημα της ισότητας, τόσο σε ατομικό επίπεδο όσο και σε επίπεδο περισσότερο ή λιγότερο προνομιούχων ομάδων του πληθυσμού. Ο Τζ. Γιανκόπουλος ανέφερε ότι στο πλαίσιο της συνεργασίας της Regeneron με άλλες μεγάλες φαρμακευτικές εταιρείες για τη δημιουργία μιας μεγάλης κοινής βάσης γενετικών δεδομένων, «συζητάμε ένα νέο εγχείρημα για ευρείας κλίμακας γενετική αλληλούχιση στον αφροαμερικανικό πληθυσμό, που ιστορικά έχει υποεκπροσωπηθεί σε αυτές τις έρευνες».
Η τεχνολογική κοσμογονία των τελευταίων ετών, τέλος, έχει δημιουργήσει μεγάλες προσδοκίες στο πεδίο της μακροβιότητας. «Είναι ένα πολύ ενδιαφέρον ερώτημα», σχολίασε ο Στέλιος Παπαδόπουλος. «Σκεφτείτε ένα αεροπλάνο: είναι κατασκευασμένο για 20.000 πτήσεις, αλλά με τη σωστή συντήρηση η ζωή του μπορεί να παραταθεί. Μπορούμε να κάνουμε αντίστοιχη συντήρηση στα κύτταρα, ώστε να παρατείνουμε τη διαδικασία της κυτταρικής διαίρεσης και να αναβάλουμε τις βλάβες που την πλήττουν; Υπάρχει ένα εγγενές, απόλυτο όριο στο πόσο μπορεί να διαρκέσει η ζωή; Ή μπορούμε με την κατάλληλη συντήρηση –τη σωστή φαρμακευτική αγωγή– να το παρατείνουμε;». Ο έμπειρος Θεσσαλονικιός επιχειρηματίας απογοήτευσε το κοινό απαντώντας ο ίδιος στην ερώτησή του: «Δεν έχω ιδέα ποια είναι η απάντηση».
Ο δρ Γιανκόπουλος εξέφρασε τη βαθιά του πίστη στην ανθρώπινη εφευρετικότητα και άφησε ανοιχτό ένα παραθυράκι επίλυσης του αινίγματος της μακροζωίας στο απώτερο μέλλον. Αλλά για μια ακόμα φορά προσγείωσε το ακροατήριο του συνεδρίου: «Απέχουμε πολύ από το σημείο αυτό. Ολα αυτά τα όνειρα έχουν την αξία τους· αλλά στο παρόν, πρέπει να εστιάζουμε στις υπάρχουσες “στενωπούς”, αυτά που μας αποτρέπουν από το να κάνουμε τα αναγκαία επόμενα βήματα».