Ο πιο σκληρός δείκτης των συνεπειών της πανδημίας είναι οι καταγεγραμμένοι θάνατοι. Οχι μόνο γιατί κάθε θάνατος σημαίνει απώλεια και θλίψη, αλλά και γιατί ο συνολικός αριθμός τους δεν μπορεί να αποκρυφτεί ή να μακιγιαριστεί από την πολιτική διαχείριση. Ειδικά εάν ληφθεί υπ’ όψιν το σύνολο των θανάτων και όχι μόνον όσοι έχουν δηλωθεί ως θάνατοι λόγω COVID-19. Αυτό ακριβώς έκανε ο μεταδιδακτορικός ερευνητής στα Πανεπιστήμια του Κάρντιφ και του Αιγαίου (Μυτιλήνη) Νίκος Καπιτσίνης, ο οποίος συνέκρινε τον αριθμό του συνόλου των θανάτων του 2020 με τον μέσο όρο των πέντε προηγούμενων ετών (2015-2019) για να εντοπιστεί η υπερβάλλουσα θνησιμότητα, δηλαδή ο αριθμός των επιπλέον θανάτων σε μία χρονιά. «Πρόκειται για θανάτους από SARS-COV-2, που είτε είχαν δηλωθεί ως τέτοιοι είτε όχι, και για θανάτους από άλλες αιτίες που πιθανόν να είχαν αποφευχθεί εάν τα υγειονομικά συστήματα δεν είχαν γονατίσει λόγω πανδημίας», λέει στην «Κ» ο κ Καπιτσίνης.
Το ενδιαφέρον όμως είναι πως στην έρευνά του, η οποία δημοσιεύθηκε πρόσφατα στο ακαδημαϊκό περιοδικό BMC Health Services Research, όχι μόνον εξετάζει 79 χώρες από όλο τον κόσμο (με υψηλό, μέσο ή χαμηλό ΑΕΠ), αλλά συσχετίζει ένα πλήθος παραμέτρων: από την κατάσταση του συστήματος υγείας και την ετοιμότητα κινητοποίησης για την πανδημία μέχρι τη γεωγραφία και τη συχνότητα επισκέψεων στους χώρους θρησκευτικής λατρείας. Τα συμπεράσματα είναι εντυπωσιακά, αφορούν βεβαίως το 2020, αλλά φωτίζουν ενδιαφέρουσες πλευρές για τις αναγκαίες πολιτικές αντιμετώπισης μιας πανδημίας που συνεχίζει να θερίζει και το 2021, παρά το όπλο των εμβολίων. Μόνο στην Ελλάδα έχουν σημειωθεί ήδη περίπου 13.000 θάνατοι εντός του 2021.
«Η υπερβάλλουσα θνησιμότητα στις 79 χώρες που εξετάστηκαν έφτασε το 13% το 2020, δηλαδή 3,7 εκατομμύρια περισσότεροι θάνατοι από τον μέσο όρο των ετών 2015-2019. Ο αριθμός αυτός είναι υπερδιπλάσιος των επίσημα καταγεγραμμένων θανάτων από COVID-19, που ήταν περίπου 1,5 εκατ. Προφανώς, οι επιπλέον θάνατοι αφορούν είτε θανάτους από κορωνοϊό που δεν δηλώθηκαν, αναδεικνύοντας ένα σοβαρό πρόβλημα υποκαταγραφής, είτε θανάτους από άλλες αιτίες που δεν αντιμετωπίστηκαν από τα υπερφορτωμένα συστήματα υγείας. Και αυτό παρότι ο αριθμός θανάτων από άλλες αιτίες, όπως η γρίπη ή τα τροχαία, ήταν μικρότερος», σημειώνει ο κ. Καπιτσίνης. Στην Ελλάδα, σύμφωνα με τη δημοσίευση, σημειώθηκαν το 2020 132.966 θάνατοι, 7,4% περισσότεροι από τον μέσο όρο της πενταετίας (123.827). Από τους 9.139 επιπλέον θανάτους, ως οφειλόμενοι στον κορωνοϊό δηλώθηκαν 4.838.
Τα συμπεράσματα της έρευνας του μεταδιδακτορικού ερευνητή στα Πανεπιστήμια Κάρντιφ και Αιγαίου (Μυτιλήνη) Νίκου Καπιτσίνη.
Οι πέντε χώρες με την υψηλότερη υπερβάλλουσα θνησιμότητα είναι το Μεξικό (50,4%), η Νικαράγουα (50,1%), ο Ισημερινός (49,3%), η Βολιβία (48,8%) και το Αζερμπαϊτζάν (32,6%). Αν και στην αρχή έγινε πολύς λόγος για πανδημία των πλούσιων χωρών με τις πυκνές διεθνείς διασυνδέσεις, «στην πορεία αποδείχθηκε πολύ πιο σαρωτικός και θανατηφόρος στις πιο φτωχές χώρες ή στις φτωχότερες κοινωνικές κατηγορίες που δεν είχαν πρόσβαση σε υπηρεσίες υγείας, αλλά και στους εργαζομένους, ιδίως όσους δεν μπορούσαν να κάνουν τηλεργασία και εργάζονται σε μη ασφαλείς χώρους», τονίζει ο ερευνητής. «Πρόκειται σαφώς πλέον για μια πανδημία των φτωχών, που τους πλήττει και εντός ισχυρών οικονομιών. Για παράδειγμα οι ΗΠΑ δήλωσαν το 2020 351.932 θανάτους COVID, αλλά είχαν 625.096 παραπάνω θανάτους (22,74%), από τις υψηλότερες υπερβάλλουσες θνησιμότητες».
Τα συστήματα υγείας
Η συγκριτική μελέτη αναδεικνύει ως βασικό ανασχετικό παράγοντα των συνεπειών της πανδημίας την… υγεία του συστήματος υγείας. «Χώρες με υψηλό ποσοστό δημόσιας χρηματοδότησης της περίθαλψης, όπως η Ιαπωνία, η Γερμανία, η Νορβηγία, είχαν πολύ καλύτερα αποτελέσματα. Ιδιαίτερα όσες χώρες είχαν ενισχυμένο προσανατολισμό στην πρωτοβάθμια φροντίδα έδειξαν αυξημένες δυνατότητες στον έλεγχο της πανδημίας, όπως η Νότια Κορέα, η Ιαπωνία, ο Καναδάς. Από την άλλη, χώρες με υψηλό βαθμό ιδιωτικοποίησης και ιδιωτικών δαπανών υγείας είχαν αυξημένες πιθανότητες για απώλειες, όπως το Αζερμπαϊτζάν, η Αίγυπτος, η Βραζιλία, σε αντίθεση με Ιαπωνία, Δανία, Ισλανδία. Ευάλωτες εμφανίστηκαν και χώρες που υποχρεώθηκαν σε μεγάλες περικοπές μετά το 2008, κι εδώ ο ευρωπαϊκός Νότος και η Ελλάδα έχουν πικρή εμπειρία», αναφέρει ο κ. Καπιτσίνης. Στην έρευνα αξιολογήθηκαν και άλλα στοιχεία, όπως για παράδειγμα το ποσοστό κάλυψης της κοινωνικής ασφάλισης (Αζερμπαϊτζάν 3%, Νικαράγουα 12%), αλλά και οι νοσοκομειακές κλίνες ανά 1.000 κατοίκους, με την Ιαπωνία να έχει 13, η Ν. Κορέα 12,2, η Γερμανία 8, η Ελλάδα 4,2 και στον αντίποδα η Γουατεμάλα 0,4 και η Παραγουάη 0,8. «Η Ιαπωνία φτιάχνει νέα νοσοκομεία για το επόμενο κύμα πανδημίας. Αυτό είναι το μήνυμα», τονίζει ο κ. Καπιτσίνης.
Τα lockdowns
«Θετικό ρόλο παίζει η δια-δικασία εντοπισμού, ιχνηλάτησης και απομόνωσης του θετικού κρούσματος, με όπλο τα πολλά τεστ και τον αντίστοιχο μηχανισμό. Δεν αρκεί το πλήθος των τεστ, όπως αυτά που κάνουμε στην Ελλάδα, αλλά για ποιοτικό έλεγχο, με στοχευμένα δείγματα σε χώρους εργασίας, μέσα μεταφοράς, οίκους ευγηρίας κ.λπ.», λέει ο κ. Καπιτσίνης. «Τα lockdowns δεν αποτελούν συνταγή επιτυχίας. Οι χώρες που επικεντρώθηκαν σε αυτήν τη στρατηγική απέτυχαν. Ειδικά όσες τα είδαν μονοδιάστατα και δεν αξιοποίησαν τον χρόνο για να προετοιμαστούν. Το 2020 το Περού έκανε 299 ημέρες lockdown, η Παραγουάη 286, η Χιλή 282, το Μεξικό 272, παντού με χαμηλά αποτελέσματα. Από την άλλη, στη Ν. Κορέα το lockdown κράτησε 28 ημέρες, στη Ν. Ζηλανδία 71, στη Γερμανία 73», εξηγεί ο Ελληνας ερευνητής. «Πιο σημαντικό ρόλο έπαιξε η έγκαιρη λήψη των μέτρων, όπως στη Ν. Ζηλανδία, ενώ βοήθησε η γεωγραφική απομόνωση μιας χώρας, η νησιωτικότητα, το να είναι αραιοκατοικημένη». Πιθανότητα ενίσχυσης των τάσεων μετάδοσης του ιού καταγράφηκε σε χώρες με υψηλό βαθμό θρησκευτικότητας (π.χ. Λατινική Αμερική, Αίγυπτος), λόγω συγκέντρωσης στους χώρους λατρείας, αλλά και θρησκευτικών ηγετών που αντιδρούσαν στα μέτρα προφύλαξης.