Το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, το αρχαιότερο πανεπιστήμιο των Βαλκανίων και της Νοτιοανατολικής Μεσογείου, δημιούργησε, με τη χορηγία της «Επιτροπής Ελλάδα 2021», μια νέα ψηφιακή πλατφόρμα –eΕΚΠΑstories– η οποία φιλοδοξεί να αποτελέσει πύλη για την πολιτιστική κληρονομιά του διαμέσου των 184 ετών της ιστορίας του. Η ίδρυσή του, η ταυτότητά του, η κληρονομιά του, η ιστορία των σπουδών και της έρευνας που ανέπτυξε, το φοιτητικό κίνημα που γεννήθηκε στους κόλπους του, η σύνδεσή του με τους πρωταγωνιστές της επιστήμης, της τέχνης και των σημαντικότερων γεγονότων της ελληνικής Ιστορίας, θα γίνονται προσιτά στον καθένα σε κάθε σημείο του πλανήτη. Ψηφιοποιούνται η αρχιτεκτονική κληρονομιά του και τα 18 μουσεία του, πολύτιμα πειστήρια για την ιστορία της πανεπιστημιακής εκπαίδευσης στην Ελλάδα και την εντυπωσιακή ποικιλότητα των πανεπιστημιακών συλλογών. Αναβαθμίζεται το ψηφιακό Ιδρυματικό του Αποθετήριο «Πέργαμος». Η βέλτιστη αξιοποίηση του πολιτιστικού αποθέματος του ΕΚΠΑ επιτυγχάνεται με την εξασφάλιση ανοιχτών δεδομένων, τα οποία αποτελούν την «ψηφιακή» πρώτη ύλη. Σε αντίθεση με τις «υλικές» πρώτες ύλες, για τις οποίες η δημιουργία αξίας συναρτάται με περιορισμούς στην πρόσβαση, η αξία των δεδομένων αυξάνεται με την ελεύθερη χρήση τους και την ανοιχτή πρόσβαση.
Η συμβολή των Τεχνολογιών Πληροφορικής και Επικοινωνιών στη διαμόρφωση του πολιτισμού είναι καθοριστική. Καταργώντας αποστάσεις και σύνορα, κοινωνικούς και πολιτιστικούς διαχωρισμούς, το Διαδίκτυο δημιούργησε νέους δρόμους επικοινωνίας, έκφρασης και πληροφόρησης, απόκτησης γνώσης και εμπειριών με τρόπο διαδραστικό, άμεσο και εν δυνάμει δημοκρατικό. Τα γραφικά με υπολογιστή, η μηχανική μάθηση, η εξόρυξη δεδομένων και η τεχνητή νοημοσύνη, διαμορφώνουν συνεχώς τον ψηφιακό κόσμο και ανατρέπουν ό,τι θεωρείται σταθερό. Στους ψηφιακούς τόπους και τα κοινωνικά δίκτυα, ο καθένας μπορεί να πλοηγείται, να αλληλεπιδρά και να δημιουργεί.
Ψηφιοποιώντας ένα αντικείμενο, ίσως να χάνεται κάτι, όπως όταν μεταβαίνουμε από το βινύλιο στον ψηφιακό ήχο. Με ανάλογο τρόπο, ωστόσο, η ψηφιακή υπόσταση είναι και κάτι περισσότερο. Κατά την ψηφιοποίηση, τα αντικείμενα του φυσικού κόσμου, της τέχνης και της γνώσης μεταβαίνουν στην ψηφιακή διάσταση, η οποία δεν αφορά και δεν αναπαριστά τα ίδια τα αντικείμενα, αλλά τις ιδιότητες και τις διαδικασίες που τα συγκροτούν, καταλύοντας τα όρια μιας δεδομένης πραγματικότητας. Η μετάβαση στην ψηφιακή διάσταση μας προσφέρει τη δυνατότητα να διερευνήσουμε τον χώρο του δυνητικού και να δοκιμάσουμε τα όρια του υπαρκτού. Τα ψηφιακά παιχνίδια, υπ’ αυτή την έννοια, έχουν περισσότερη και όχι λιγότερη πραγματικότητα.
Η κοινή αντίληψη για την ψηφιακότητα, ωστόσο, είναι ότι ένα σύνολο τεχνολογικών μέσων μάς επιτρέπουν να διαχειριστούμε με μεγαλύτερη πληρότητα και αποτελεσματικότητα τα προβλήματα. Η αντίληψη αυτή στέκει εμπόδιο στην προσέγγιση της ψηφιακότητας με στόχο τη διεύρυνση της γνώσης και τον επαναπροσδιορισμό του δυνατού, γεγονός που θα προκαλέσει σοβαρά διλήμματα, ιδιαίτερα στον χώρο της εκπαίδευσης. Ανάπτυξη δεξιοτήτων για την ευκολότερη ενσωμάτωση στην ψηφιακή οργάνωση της κοινωνίας και της εργασίας ή ψηφιακή διεπιστημονική παιδεία που συνδυάζει τον ανθρωπισμό με την επιστημονική – τεχνολογική γνώση, η οποία θα μας επιτρέπει να αναστοχαστούμε τον κόσμο;
Το ΕΚΠΑ, αντιλαμβανόμενο το παραπάνω διακύβευμα, αναπτύσσει τον ψηφιακό μετασχηματισμό του δημιουργώντας, ταυτόχρονα, σχετικές με την ψηφιακότητα διεπιστημονικές δομές έρευνας και κοινωνικής παρέμβασης, όπως τα κέντρα αριστείας «Ψηφιακής κληρονομιάς», «Ψηφιακός μετασχηματισμός, ανθρωπιστικές και κοινωνικές επιστήμες» και «Ψηφιακές ανθρωπιστικές σπουδές». Ιδρυσε, επίσης, το τμήμα «Ψηφιακών τεχνών και κινηματογράφου», στο εστιασμένο στη βιώσιμη ανάπτυξη και την 4η βιομηχανική επανάσταση δορυφορικό του συγκρότημα Ευρίπου. Απομένει η προστιθέμενη αξία των πρωτοβουλιών αυτών να γίνει κατανοητή από την Πολιτεία και την κοινωνία, ώστε να αποδώσουν τους αναμενόμενους καρπούς.
* Ο κ. Θωμάς Σφηκόπουλος είναι ομότιμος καθηγητής της Σχολής Θετικών Επιστημών και τ. αντιπρύτανης του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών.
** Ο κ. Θάνος Δημόπουλος είναι καθηγητής της Ιατρικής Σχολής και πρύτανης του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών.