Υπάρχουν πόλεις που αντλούν την αυτοπεποίθησή τους από την πρόσδεση στο μέλλον. Υιοθετούν νέες τεχνολογίες και κλείνουν το μάτι στον 21ο αιώνα με τη σιγουριά του πρωταγωνιστή. Και άλλες που έχουν ρίξει την άγκυρά τους στο παρελθόν και γνωρίζουν πώς να το αξιοποιούν επ’ ωφελεία τους. Η Θεσσαλονίκη είναι ίσως ένα σπάνιο παράδειγμα που συνδυάζει και τα δύο. Εχοντας πίσω της ένα μοναδικό ιστορικό παρελθόν, είναι σήμερα μια πόλη νεανική που σφύζει από ζωή. Δεν είναι λοιπόν καθόλου τυχαίο το ότι κορυφαίες προσωπικότητες της Ευρώπης την επέλεξαν για να αποτελέσει την έδρα ενός νέου, σημαντικού, πανευρωπαϊκού θεσμού.
Το ετήσιο βραβείο «Αυτοκράτειρα Θεοφανώ», θεσμοθετημένο το 2020 με έδρα τη Θεσσαλονίκη, έχει δύο σκοπούς: αφενός να συσπειρώσει τους Ευρωπαίους γύρω από τις κοινές αξίες που σφυρηλατήθηκαν με τη γέννηση και την ενηλικίωση του δυτικού πολιτισμού, και αφετέρου να αναδείξει τη σημασία της ώσμωσης διαφορετικών πολιτισμικών στοιχείων ως την πλέον ισχυρή ταυτότητα της Γηραιάς Ηπείρου. Ερχεται μετά 70 ολόκληρα χρόνια να προστεθεί στο άλλο μεγάλο βραβείο «Καρλομάγνος», το οποίο απονέμεται από τη δεκαετία του 1950 στο Ααχεν της Γερμανίας. Αιτία της δημιουργίας του είναι η ολοένα και αυξανόμενη αίσθηση που υπάρχει σε πολλούς κορυφαίους Ευρωπαίους του πνεύματος, της πολιτικής και της τέχνης ότι η κοινή πολιτισμική συνείδηση και η αίσθηση μιας ενιαίας ευρωπαϊκής ταυτότητας πρέπει να ενισχυθούν ιδιαίτερα ανάμεσα στους νέους.
Ετσι, ο επίτιμος πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, Χέρμαν βαν Ρομπέι, μαζί με άλλες προσωπικότητες οδηγήθηκαν στην ιδέα της δημιουργίας ενός θεσμού με φιλοδοξία παγκόσμιας εμβέλειας, επιλέγοντας τη Θεσσαλονίκη. Ποια όμως ήταν η γυναίκα που έδωσε το όνομά της στο βραβείο; Η Βυζαντινή πριγκίπισσα Θεοφανώ Σκλήραινα (960-991 μ.Χ.), ανιψιά του αυτοκράτορα Ιωάννη Τσιμισκή, νυμφεύθηκε τον Οθωνα Α΄ και στέφθηκαν Αυτοκράτορες της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Χαρισματική και δραστήρια, έφερε στη Δυτική Ευρώπη τις τέχνες και τα γράμματα του Βυζαντίου, δημιουργώντας αυτό το πολιτισμικό υβρίδιο που σήμερα χαρακτηρίζει τη Γηραιά Ηπειρο. Ηταν η πρώτη γυναίκα που πήρε και διατήρησε μετά τον θάνατο του συζύγου της τον τίτλο της Αυτοκράτειρας. Ως χώρος απονομής του βραβείου επιλέχθηκε η Ροτόντα, ένα μοναδικό μνημείο της Θεσσαλονίκης που ανεγέρθη τον 4ο αιώνα μ.Χ. και μπορεί να συγκριθεί αρχιτεκτονικά και ιστορικά με το Πάνθεον στη Ρώμη.
Πήρε το όνομά του από την πριγκίπισσα Θεοφανώ Σκλήραινα (960-991 μ.Χ.), ανιψιά του αυτοκράτορα Ιωάννη Τσιμισκή, που έφερε στη Δυτική Ευρώπη τις τέχνες και τα γράμματα του Βυζαντίου.
Προϋπόθεση
Είναι φανερό ότι η επιτυχία ενός τέτοιου φιλόδοξου εγχειρήματος θα χρειαζόταν την ενεργή συμμετοχή των ίδιων των Θεσσαλονικέων για να μη μείνει μια ξενόφερτη, «φαεινή» ιδέα. Πολλές φορές λαμπρά σχέδια απορρίπτονται ως μοσχεύματα αν δεν βρουν στήριξη και δεν αγκαλιασθούν. «Ομολογώ ότι μείναμε έκπληκτοι όταν ακούσαμε για πρώτη φορά αυτή την πρόταση, που ήταν τόσο τιμητική για την πόλη μας αλλά και για την Ελλάδα ολόκληρη», μας λέει ο Σταύρος Ανδρεάδης, ο οποίος εξελέγη πρόεδρος της Διοικούσας Επιτροπής του Ιδρύματος Θεοφανώ. «Μαζευτήκαμε επτά Θεσσαλονικείς, ο Βαγγέλης Γεροβασιλείου, ο Κώστας Γλεούδης, ο Νίκος Ευθυμιάδης, ο Βάσος Κωνσταντινίδης, ο Γιώργος Μυλωνάς, ο Θόδωρος Οικονόμου και εγώ, και αναλάβαμε το οργανωτικό και το οικονομικό βάρος του εγχειρήματος. Δική μας θα είναι κάθε χρονιά η απόφαση για τη βράβευση, ανάμεσα σε τρεις προτάσεις που θα μας υποβάλλει η Συμβουλευτική Επιτροπή του Ιδρύματός μας, που τη στελεχώνουν 17 λαμπρές προσωπικότητες από κάθε γωνιά της Ευρώπης. Ανάμεσά τους ο Βαν Ρομπέι, η πρώην πρόεδρος της Ιρλανδίας Μέρι Μακ Αλις, η τέως πρόεδρος της Φινλανδίας Τάρια Χάλονεν, η πρώην πρόεδρος της γερμανικής Βουλής Ρίτα Σίσμουτ και ιδιαίτερα διακεκριμένοι άνθρωποι της επιστήμης, των τεχνών και των γραμμάτων. Μια πραγματικά κορυφαία πανευρωπαϊκή ομάδα. Ανάμεσά τους και τέσσερις Ελληνες, ο Νικηφόρος Διαμαντούρος, ο Γιώργος Πρεβελάκης, ο Βασίλης Σκουρής και ο Πάνος Τζώνος. Ομολογώ ότι αισθανθήκαμε τιμή και συγκίνηση όταν μας είπαν ότι στην πόλη μας αντικρίζουν τη βυζαντινή κοιτίδα που αποτέλεσε έναν από τους πυλώνες της σημερινής Ευρώπης και τη γέφυρα Ανατολής και Δύσης. Η απονομή στη Ροτόντα, ένα μνημείο ταυτισμένο με την Ιστορία της ηπείρου μας, επίσης ανεδείκνυε τον συμβολισμό αυτόν. Ενεργοποιηθήκαμε από την πρώτη στιγμή με ενθουσιασμό και οργανώσαμε τις δύο πρώτες βραβεύσεις, που με μεγάλη ικανοποίησή μου μπορώ να πω ότι πήγαν εξαιρετικά. Η παρουσία τόσο της Προέδρου της Δημοκρατίας όσο και του πρωθυπουργού, που από την πρώτη στιγμή στήριξε αποφασιστικά αυτή την πρωτοβουλία, υπήρξαν καθοριστικές. Το πρώτο βραβείο δόθηκε στο πρόγραμμα φοιτητικών ανταλλαγών “Erasmus” και αποδέχθηκε να το παραλάβει η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, που την τελευταία στιγμή δεν κατέστη δυνατό να παραβρεθεί λόγω κρούσματος κορωνοϊού. Η απονομή είχε διεθνή κάλυψη στα ΜΜΕ και αποτέλεσε το καλύτερο εναρκτήριο λάκτισμα για τον θεσμό. Το δεύτερο βραβείο “Αυτοκράτειρα Θεοφανώ” δόθηκε φέτος σε δύο κορυφαίους επιστήμονες που βρίσκονται πίσω από το πρώτο εμβόλιο για τον κορωνοϊό, τον δρα Ουγκούρ Σαχίν και τη δρα Οζλέμ Τουρετσί. Εντυπωσιαστήκαμε από την ταπεινότητα και την προσήνειά τους και θεωρούμε πως αποτελούν το πρότυπο που θέλουμε να προβάλουμε. Στόχος του βραβείου μας είναι να κοιτάει προς το μέλλον, το μέλλον της Ευρώπης αλλά και της οικουμένης ολόκληρης, βραβεύοντας πρόσωπα ή οργανισμούς που πρωτοστατούν στον χώρο αυτόν. Θέλουμε να απευθυνθούμε κυρίως στους νέους εστιάζοντας σε θέματα όπως είναι η κλιματική αλλαγή, η μετανάστευση, η τεχνητή νοημοσύνη, η καταπολέμηση της μισαλλοδοξίας, η κρίσιμη ευθύνη της επιστήμης για την ανθρωπότητα», λέει ο κορυφαίος επιχειρηματίας, πρόεδρος του ομίλου Sani/Ikos και επίτιμος πρόεδρος του ΣΕΤΕ.
Συνεχίζει: «Σε όλα αυτά τα ζητήματα η Ευρώπη οφείλει να πάρει θέση. Σκεπτόμαστε το βραβείο αυτό να πλαισιώνεται με μια σειρά εκδηλώσεων και διαλόγου πάνω στο θέμα της εκάστοτε βράβευσης. Θέλουμε κάθε Οκτώβριο που θα γίνεται η τελετή η καρδιά της Ευρώπης να χτυπάει για λίγες μέρες στη Θεσσαλονίκη και χαιρόμαστε που στα δύο αυτά χρόνια είδαμε έμπρακτα τον θεσμό να αποκτά ρίζες. Θα κάνουμε ό,τι μπορούμε για να μεγαλώσει και να καταξιωθεί ως μια στιβαρή, έγκυρη και αξιόπιστη ευρωπαϊκή πρωτοβουλία».