Από την αρχή της πανδημίας, πέρα από την αγωνιώδη αναζήτηση εμβολίων, φαρμάκων και θεραπειών για την αντιμετώπιση του κορωνοιού και των εν δυνάμει μεταλλάξεων του, ξεχωριστή θέση κατέχουν τα ηθικά ερωτήματα που έχουν κληθεί να απαντήσουν κυβερνήσεις και πολιτικοί σε όλο τον κόσμο.
Ερωτήματα αδυσώπητα και δισεπίλυτα που αφορούν και αναφέρονται στην διανομή των εμβολίων και τον υποχρεωτικό ή μη χαρακτήρα του εμβολιασμού, στα δικαιώματα που πρέπει να αντλούνται από τα πιστοποιητικά ανοσίας ή στα όρια που θα έπρεπε να επιβληθούν στην χρήση αλγοριθμικών συστημάτων και της τεχνητής νοημοσύνης για την επιτήρηση της εξέλιξης του φαινομένου.
Πώς θα μπορούσαμε να επιλύσουμε την σύγκρουση ατομικών δικαιωμάτων με πολιτικές δημόσιας υγείας που αποσκοπούν στη μεγιστοποίηση του οφέλους για τον μεγαλύτερο αριθμό ασθενών;
Τα αμείλικτα αυτά ερωτήματα απαιτούν άμεσες και σαφείς απαντήσεις και κυρίως την προσεκτική στάθμιση ιδιωτικού και δημόσιου συμφέροντος.
Η στάθμιση αυτή αποτελεί μια ιδιαίτερα δύσκολη πολιτική άσκηση λόγω του ιδιαίτερα δυναμικού χαρακτήρα του φαινομένου, της συναφούς επιστημονικής αβεβαιότητας καθώς επίσης των καταλυτικών επιδράσεων του στην δημόσια υγεία, στην οικονομία και στην κοινωνία.
Αυτή η στάθμιση δεν μπορεί και δεν πρέπει να παραμείνει περιορισμένη στα στενά πολλές φορές όρια του υπάρχοντος νομοθετικού πλαισίου και των παραδοσιακών οικονομικών και στατιστικών μοντέλων.
Μόλις πριν από λίγες μέρες μάλιστα, ο Πρωθυπουργός αναφέρθηκε στην ηθική του υποχρέωση να χρησιμοποιήσει όλα τα εργαλεία που έχει στη διάθεσή του για την αντιμετώπιση αυτής της δυστοπικής κατάστασης.
Θα πρέπει να επεκταθεί και να επικεντρωθεί στην ανίχνευση των κοινωνικών εκείνων εντάσεων που τα ίδια τα μέτρα αντιμετώπισης της πανδημίας έχουν εν πολλοίς δημιουργήσει και στην δημιουργία ενός αξιακού οδικού χάρτη για την διαχείριση τους με τρόπο διαφανή και συμμετοχικό.
Στο πλαίσιο αυτό, αρκετές εθνικές επιτροπές βιο/τεχνοηθικής ανά τον κόσμο έχουν κληθεί κατά την διάρκεια της πανδημίας να προσφέρουν την γνώμη τους επί συγκεκριμένων προτεινόμενων κρίσιμων μέτρων και να αποφανθούν για την κοινωνική και ηθική τους διάσταση.
Μάλιστα, στην αρχική φάση της πανδημίας πολλές κυβερνήσεις προσέφυγαν στην κρίση των επιτροπών αυτών σε σχέση με την ηθική ορθότητα των μεθόδων ιχνηλάτησης κρουσμάτων και της υποχρεωτικότητας του εμβολιασμού σε ορισμένες κατηγορίες εργαζομένων.
Στην συνέχεια όμως, οι αρκετές από αυτές τις κυβερνήσεις αποφάσισαν την επέκταση του εμβολιασμού σε άλλες κοινωνικές ή ηλικιακές ομάδες πληθυσμού και την υιοθέτηση ακόμα πιο ‘σκληρών’ μέτρων ερήμην των ίδιων αυτών επιτροπών.
Ως αποτέλεσμα αυτής της αποσπασματικής ενεργοποίησης τους, αρκετές εθνικές επιτροπές ηθικής δεν έχουν καταφέρει –τουλάχιστον τους τελευταίους μήνες- να διαδραματίσουν κάποιο ιδιαίτερα κομβικό ρόλο στην διαμόρφωση των αποφάσεων εκείνων που διακρίνονται από υψηλές ηθικές εντάσεις.
Αυτές αφορούν την επέκταση της υποχρεωτικότητας εμβολιασμού με ηλικιακά κριτήρια που συνοδεύεται από την επιβολή διοικητικών προστίμων αλλά και την διαμόρφωση των κριτηρίων διαλογής για το ποιοι ασθενείς θα εισαχθούν στις ΜΕΘ και ποιοι όχι όταν η ζήτηση για κλίνες εντατικής θεραπείας υπερβαίνει την προσφορά.
Οι περισσότερες επιτροπές τέτοιου είδους δεν έχουν μάλιστα κάνει χρήση του του δικαιώματος τους να εκδώσουν γνωμοδοτήσεις ιδία πρωτοβουλία αλλά και ούτε έχουν κληθεί να εμπλακούν οργανικά στα διάφορα στάδια αντιμετώπισης της πανδημίας, γεγονός που έχει επιτείνει τον πολιτικό και θεσμικό παραγκωνισμό τους.
Οι πρακτικές αυτές αποκλίνουν από τις σχετικές συστάσεις του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας και του Συμβουλίου της Επιτροπής και καταδεικνύουν την απροθυμία της κεντρικής διοίκησης να καταστήσει εξειδικευμένα συμβουλευτικά όργανα τέτοιου είδους –ακόμα και εκείνα που στελεχώνονται απευθείας από την εκάστοτε κυβέρνηση- κομβικά σημεία αναφοράς ειδικά όταν –όπως τώρα- καλείται να λάβει αποφάσεις υπό πίεση χρόνου και να διαχειριστεί μια πληθώρα πολύπλοκων ηθικών διλημμάτων.
Αν και οι επιτροπές αυτές δεν αντιπροσωπεύουν κάποια συγκεκριμένη κοινωνική ομάδα, ο ρόλος τους είναι έντονα κοινωνικός.
Η καθιέρωση της υποχρέωσης γνωμοδότησης για κρίσιμες επιλογές ηθικού και κοινωνικού χαρακτήρα και κυρίως η συστηματική εμπλοκή τους στην διαδικασία διαχείρισης κρίσιμων ηθικών ερωτημάτων που αφορούν την πανδημία θα προσέθετε μια ακόμα εμπεριστατωμένη άποψη στον δημόσιο διάλογο η οποία μάλιστα θα αντανακλούσε την φωνή της κοινωνίας αλλά και θα συνέβαλλε παραγωγικά στον τρόπο με τον οποίο θα μπορούσε να ανταποκριθεί η Ελληνική κοινωνία στις παρούσες προκλήσεις.
Ο διάλογος αυτός πρέπει να παραμείνει όχι μόνο ζωντανός και πολυφωνικός αλλά και να τροφοδοτήσει απευθείας την διαδικασία λήψης πολιτικών αποφάσεων πρέπει να ενσωματώσει οργανικά διαφορετικές ή και αποκλίνουσες επιστημονικές απόψεις και ηθικές προσεγγίσεις όπως αυτές εκφράζονται από τις επιτροπές ηθικής και δεοντολογίας.
Η ενεργή και ισότιμη εμπλοκή των γνωμοδοτικών αυτών επιτροπών θα μπορούσε να εξυπηρετήσει το δημόσιο συμφέρον και να διαφυλάξει την πολλαπλώς πληγείσα κοινωνική συνοχή αλλά και να θέσει τις βάσεις για έναν πιο συνθετικό σχεδιασμό και την ευρύτερη δυνατή αποδοχή των αλλεπάλληλων μέτρων διαχείρισης της πανδημίας.
* Αναλυτής Πολιτικής στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και Ερευνητής στο ΕΛΙΑΜΕΠ