Το 1968 η νεαρή Λυδία Ποταμιάνου φεύγει για το Λονδίνο και αρχίζει να εργάζεται ως δημοσιογράφος στον Observer. Ταυτόχρονα οργανώνεται στην επιτροπή για τον αγώνα κατά της χούντας. Σε μια εκστρατεία χρηματοδότησης δράσεων κατά των συνταγματαρχών γνωρίζει τον Κώστα Καρρά, απόγονο καραβοκυραίων από τη Χίο, μεγαλωμένο στη Βρετανία.
Ο έρωτας δεν αργεί να έρθει, όπως και ο γάμος. Εκείνος, ευαισθητοποιημένος ήδη με το περιβάλλον και την πολιτιστική κληρονομιά, εκείνη οραματίστρια και μαχητική. Ηταν επόμενο πως θα ένωναν τις δυνάμεις τους για κάτι που δεν θα έμοιαζε καθόλου με συμβατική μεγαλοαστική ζωή. Ηδη από τα τέλη του ’60, οι δικτάτορες έχουν δείξει τις προθέσεις τους γκρεμίζοντας ιστορικά μνημεία και τοπόσημα. Ο Παττακός δεν διστάζει μάλιστα να κατεδαφίσει την εκπληκτική καθολική εκκλησία του Σωτήρος στο Ηράκλειο της Κρήτης για να φτιάξει πάρκινγκ. Αυτό το γεγονός ήταν η θρυαλλίδα που ώθησε τον Κώστα και τη Λυδία Καρρά το 1972 να ιδρύσουν την Ελληνική Εταιρεία Περιβάλλοντος και Πολιτισμού (ΕΛΛΕΤ).
Στο πλευρό τους συσπειρώθηκαν δραστήριοι Ελληνες και φιλέλληνες, ώστε να σταματήσουν την τεράστια καταστροφή που επέφερε η χούντα στον φυσικό πλούτο και το αρχιτεκτονικό απόθεμα της χώρας.
Από τότε μέχρι σήμερα έχουν περάσει πέντε δεκαετίες με πλουσιότατα πεπραγμένα, εντός αλλά και εκτός συνόρων. Η ΕΛΛΕΤ πρωτοστάτησε σε κάθε μεγάλη και μικρή μάχη που δόθηκε για τα ζητήματα αυτά στην Ελλάδα, από το σχέδιο του άρθρου 24 του Συντάγματος για την προστασία του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος έως τη μεταμόρφωση της Πλάκας και από την ανάδειξη του Τατοΐου μέχρι τη διατήρηση του δελφικού τοπίου και των αιγαιοπελαγίτικων οικισμών.
Δεν θα ήταν υπερβολή αν έλεγε κανείς ότι της οφείλουμε τη διάσωση, όχι μόνον αξιόλογων αρχιτεκτονημάτων και μνημείων, αλλά συνοικιών και βιότοπων, καθώς και τη συνολικότερη ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης για το περιβάλλον και τον πολιτισμό. Χάρις στην εταιρεία, θεσμοί, κράτος, χορηγοί και πολίτες ευθυγραμμίστηκαν πολλές φορές για το κοινό καλό. Αυτό δεν σημαίνει βέβαια ότι η ΕΛΛΕΤ δεν είχε τα κότσια να στραφεί και απέναντι στην πολιτεία όταν τεκμηριωμένα πίστευε πως διακυβευόταν κάτι σοβαρό. Πολλές υποθέσεις έφτασαν στο ΣτΕ.
Αυτό που εμείς δεν μπορούμε να συνειδητοποιήσουμε σήμερα –σε μια εποχή κατά την οποία η σωτηρία του περιβάλλοντος αποτελεί παγκόσμια προτεραιότητα– είναι πόσο μοναχικός υπήρξε ο αγώνας πριν από 50 χρόνια.
Η έννοια της Οικολογίας ταυτιζόταν διεθνώς με τη γραφικότητα, οι οικολόγοι ήταν «τρελάρες», ιδιόρρυθμοι αποσυνάγωγοι με τις δικές τους «ακραίες ιδέες» στον αντίποδα της ανάπτυξης. Χρειαζόταν πάθος, πείσμα και όντως λίγη τρέλα για να μιλάει κανείς δημόσια για τα θέματα αυτά.
Η ΕΛΛΕΤ ήταν ο πρώτος θεσμός της κοινωνίας των πολιτών στην Ελλάδα, πάντα ακομμάτιστος και μαχητικός, που δραστηριοποιήθηκε, επιμόρφωσε, κινητοποίησε, συγκίνησε και εν τέλει δικαιώθηκε. Αυτή η μεγαλειώδης διαδρομή της αποτυπώνεται σε ένα λεύκωμα με τίτλο «Ευάλωτη Γη. Πενήντα Χρόνια, Πενήντα Εργα», που μόλις κυκλοφόρησε με πρόλογο της Προέδρου της Δημοκρατίας Κατερίνας Σακελλαροπούλου. Δεν είναι τυχαίο πως η ΠτΔ, από την εποχή της δικαστικής της διαδρομής ως πρόεδρος του Συμβουλίου της Επικρατείας ήξερε από αυτό το μετερίζι τον αγώνα της ΕΛΛΕΤ.
«Μπορώ να ανακαλέσω στη μνήμη μου», γράφει στις πρώτες σελίδες του λευκώματος η ΠτΔ, «τις διαφορές σχετικά με την εκτροπή του Αχελώου, υπόθεση που απασχόλησε για δύο περίπου δεκαετίες το Δικαστήριο, την προστασία των διατηρητέων στην οδό Διονυσίου Αρεοπαγίτου κατά την κατασκευή του νέου μουσείου της Ακρόπολης, την προστασία της φυσιογνωμίας του οικισμού της Υδρας, την προστασία των υγροβιότοπων δέλτα Νέστου, λίμνης Βιστωνίδας, λίμνης Ισμαρίδας και της ευρύτερης περιοχής τους», τονίζοντας ότι χάρη στη δράση της ΕΛΛΕΤ αυτά τα 50 χρόνια «δόθηκε το έναυσμα για τη διάπλαση σημαντικών κεφαλαίων της περιβαλλοντικής νομολογίας του Δικαστηρίου».
Φυλλομετρώντας το λεύκωμα μπορεί κανείς να ξεχωρίσει πολλά από τα εμβληματικά έργα της ΕΛΛΕΤ, που ξεκίνησαν ήδη από πολύ νωρίς.
Το ποτήρι ξεχείλισε το 1972, όταν ο Παττακός κατεδάφισε την εκπληκτική καθολική εκκλησία του Σωτήρος στο Ηράκλειο της Κρήτης για να φτιάξει πάρκινγκ.
Η περίπτωση της Πλάκας
Οπως η Πλάκα, η αρχαιότερη συνεχώς κατοικημένη συνοικία της Ευρώπης. Στα χρόνια της χούντας είχε γεμίσει από κακόφημα μπαρ και ντίσκο. Οι κάτοικοι είχαν εγκαταλείψει λόγω ηχορύπανσης τα σπίτια τους και οι «νονοί» της νύχτας, που ήθελαν να αγοράσουν τα κτίρια σε χαμηλές τιμές, τους απειλούσαν ότι θα αναγκαστούν να φύγουν «ζωντανοί ή νεκροί». Η ΕΛΛΕΤ, μαζί με άλλους συλλόγους των Αθηνών, ξεκίνησαν την εκστρατεία «Να ζήσει η Πλάκα» το 1976. Η έλευση του Στέφανου Μάνου στο τότε υφυπουργείο Δημοσίων Εργων έφερε νέο αέρα και άλλαξε τα δεδομένα. Η επέμβαση του κράτους στην Πλάκα αποτέλεσε το σημαντικότερο πραγματοποιημένο επίτευγμα της ελληνικής πολεοδομίας στη μεταπολίτευση με εφαρμογή ενός τεκμηριωμένου φάσματος μελετών, κανονισμών, κυκλοφοριακών ρυθμίσεων, όρων δόμησης, αλλά και άλλες παρεμβάσεις που ολοκλήρωσε ο διάδοχος του Μάνου, Αντώνης Τρίτσης.
Το 2018 ανέκυψε μια νέα υπόθεση, στην οποία η ΕΛΛΕΤ έδωσε νέα μεγάλη μάχη. Κάτοικοι επί της οδού Φαλήρου στου Μακρυγιάννη είδαν να ανεγείρεται ένα ξενοδοχείο, ψηλότερο και από το Μουσείο της Ακρόπολης, με καταστρατήγηση όλων των νόμιμων διαδικασιών. Το ζήτημα ήταν σημαντικό διότι αφορούσε το ύψος των κτιρίων σε αυτή τη συνοικία που βρίσκεται στη σκιά του ιερού βράχου και την οπτική προστασία της Ακρόπολης. Επειτα από κινητοποίηση, το ΚΑΣ γνωμοδοτεί υπέρ της αποκοπής δύο ορόφων του αποπερατωθέντος ξενοδοχείου. Τελικά το ΥΠΕΝ έστειλε στον Δήμο Αθηναίων εγκύκλιο πως το ύψος των κτιρίων στην περιοχή πρέπει να φτάνει τα 21 μέτρα.
Η δράση της ΕΛΛΕΤ εξακτινώθηκε σε όλη την Ελλάδα. Ο ναός του Αγίου Πέτρου του 12ου αιώνα στην Καστανιά της Μάνης, λ.χ., αποτελεί ένα από τα σημαντικά παραδείγματα αποκατάστασης. Η εκκλησία διασώζει σπουδαίο γλυπτό διάκοσμο και εξαιρετικές τοιχογραφίες. Χάρις στην εταιρεία και τους μελετητές της, καθώς και ένα ζευγάρι χορηγών (Θανάσης και Μαρίνα Μαρτίνου) είχε τη φροντίδα που έπρεπε το 2014. Κοντά στα μνημεία και η ανάδειξη των μονοπατιών, μια πρωτοβουλία που έχει στηρίξει ιδιαίτερα η Λυδία Καρρά. Σε πολλά μέρη της Ελλάδας η ΕΛΛΕΤ αναβίωσε δίκτυα για περιπατητές που είχαν ξεχαστεί, ως εργαλείο βιώσιμης ανάπτυξης και τον καλύτερο τρόπο να γνωρίσουμε από κοντά έναν τόπο από την Κορινθία έως τα νησιά του Αιγαίου. Κοιτάζοντας τελικά 50 χρόνια πίσω τι μένει; Τι έχει μεγαλύτερη βαρύτητα; Ο αγώνας που έκαναν μερικοί φωτισμένοι άνθρωποι για την πατρίδα τους, αλλά και ο σπόρος που φύτεψαν. Γιατί το σημαντικότερο ίσως επίτευγμα της ΕΛΛΕΤ είναι να εκπαιδεύσει τις νέες γενιές στη φιλοσοφία της αειφόρου ανάπτυξης.
