Ναυπηγήθηκε το 1952 για να μεταφέρει στα αμπάρια του υγρά καύσιμα, όχι ανθρώπους. Στα τέλη του περασμένου Οκτωβρίου, όμως, το μήκους 35 μέτρων δεξαμενόπλοιο με την ονομασία «VATHA» εντοπίστηκε ακυβέρνητο σε απόσταση επτά ναυτικών μιλίων από τις ανατολικές ακτές της Κρήτης. Στα σπλάχνα του κουβαλούσε 382 επιβάτες. Τα κουλουριασμένα σώματά τους κάλυπταν κάθε σπιθαμή στο δάπεδο. Τα πόδια του ενός ακουμπούσαν στο προσκεφάλι του άλλου. Η οσμή πετρελαιοειδών έμπλεκε με αυτή των περιττωμάτων. Η αναπνοή ήταν σχεδόν αδύνατη.
Οι διακινητές τούς είχαν υποσχεθεί ότι με αυτόν τον τρόπο θα ταξίδευαν απευθείας από την Τουρκία στην Ιταλία. Είχαν κοστολογήσει τη διαδρομή προς 6.500 ευρώ κατά μέσον όρο ανά άτομο. Το πλοίο ρυμουλκήθηκε αρχικά στην Κω, όπου αποβιβάστηκαν οι διακινούμενοι και έπειτα μεταφέρθηκε στη Λέρο, όπου στις 6 Νοεμβρίου αξιωματικοί του Λιμενικού πραγματοποίησαν αυτοψία στα αμπάρια του. Τα ευρήματά τους, που παρουσιάζει σήμερα η «Κ», μαρτυρούν τον κίνδυνο που διέτρεχαν οι επιβαίνοντες. Ηταν θέμα τύχης που είχαν φτάσει τόσο μακριά, χωρίς να βυθιστούν.
Στο εσωτερικό των τοιχωμάτων και του κύτους η διάβρωση ήταν τόσο εκτεταμένη που η ναυσιπλοΐα του «VATHA» ήταν επισφαλής σύμφωνα με τις εθνικές και διεθνείς διατάξεις. Εντοπίστηκαν νωπά κατάλοιπα πετρελαιοειδούς φορτίου σε πισσοειδή μορφή, καθώς και ποσότητα από σεντινόνερα (θαλασσινό νερό αναμεμειγμένο με πετρελαιοειδή κατάλοιπα). Ο χώρος ήταν αποπνικτικός, με περιορισμένη ροή καθαρού αέρα.
Σύμφωνα με τους λιμενικούς, η παρατεταμένη παραμονή εκεί λόγω της περιεκτικότητας σε θείο και άλλα βλαβερά χημικά συστατικά θα μπορούσε να επιφέρει βλάβες στην ανθρώπινη υγεία. Στο δάπεδο βρέθηκαν κονσέρβες, υπολείμματα τροφών, υπνόσακοι και δύο αυτοσχέδιοι ανεμιστήρες. Κάποιες ανορθόδοξες κατασκευαστικές παρεμβάσεις, όπως η διάνοιξη θυρών, παρότι τα αμπάρια πρέπει να είναι στεγανά, ενίσχυαν την πιθανότητα επηρεασμού της ευστάθειας του πλοίου. Μια αυτοσχέδια γραμμή φωτισμού με καλώδια και λαμπτήρες που είχαν κρεμαστεί πρόχειρα πλάι σε εύφλεκτες ύλες θα μπορούσε να προκαλέσει ανάφλεξη.
Η διακίνηση
Αυτή δεν είναι η πρώτη φορά που γερασμένα εμπορικά πλοία αντί να οδηγηθούν στα διαλυτήρια επιλέγονται ως μέσα διακίνησης προσφύγων και μεταναστών. Τον Δεκέμβριο του 2014 το φορτηγό πλοίο «Blue Sky M» αναχώρησε από τα τουρκικά παράλια της Μερσίνης, διέσχισε ανενόχλητο τις ελληνικές θάλασσες και κατέληξε στο λιμάνι της Καλλίπολης στην Ιταλία. Μετέφερε 769 ανθρώπους, ανάμεσά τους 60 παιδιά και ένα νεογέννητο. Σχεδόν αντίστοιχη πορεία ακολούθησε λίγες ημέρες αργότερα και το εμπορικό πλοίο «Ezadeen» που ελλιμενίστηκε στην Καλαβρία. Πλοία-φαντάσματα σαν και αυτά, δεν είναι τα μόνα μέσα που επιστρατεύονται από τα κυκλώματα των διακινητών σε αυτή τη θαλάσσια οδό, η οποία αποκαλείται ως «η διαδρομή της Καλαβρίας».
Μέσα στο 2021 τουλάχιστον 120 σκάφη έχουν κατορθώσει να φτάσουν από την Τουρκία στις ιταλικές ακτές μεταφέροντας 11.826 ανθρώπους – περισσότερους από όσους έχουν φτάσει την ίδια περίοδο στα ελληνικά νησιά. Συνήθως επιλέγονται μικρότερα σκαριά που μπορούν να παραπλανήσουν τις Αρχές και να θεωρηθούν τουριστικά. Στα τρία πρόσφατα διαδοχικά ναυάγια με τουλάχιστον 31 νεκρούς σε Πάρο, Φολέγανδρο και Αντικύθηρα, οι διακινητές είχαν χρησιμοποιήσει ένα καταμαράν, μία θαλαμηγό και ένα ιστιοφόρο. Ενα ακόμη ιστιοφόρο που ακολουθούσε την ίδια διαδρομή προσάραξε παραμονή Χριστουγέννων σε βραχώδη ακτή στην Ανατολική Μάνη.
Το 27% των φετινών θαλάσσιων αφίξεων στην Ιταλία είχε αναχωρήσει από την Τουρκία. Δεν αποκλείεται οι διακινητές να συνεργάζονται με κάποιο τρόπο με την ιταλική μαφία.
Σύμφωνα με στοιχεία της Υπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, το 27% των φετινών θαλάσσιων αφίξεων στην Ιταλία είχε αναχωρήσει από την Τουρκία. Τα περισσότερα δρομολόγια αυτού του είδους καταλήγουν στην Καλαβρία και δεν αποκλείεται τα κυκλώματα των διακινητών να συνεργάζονται με κάποιο τρόπο με την ιταλική μαφία. «Στην Καλαβρία βλέπουμε μέχρι στιγμής μια πιθανή νέα τάση αύξησης των αφίξεων από την Τουρκία. Κυρίως πρόκειται για Αιγύπτιους ή Κούρδους του Ιράκ και του Ιράν», αναφέρει στην «Κ» η Καρλότα Σάμι, εκπρόσωπος της Υπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ στην Ιταλία. Στα μέσα Νοεμβρίου φέτος είχαν φτάσει 9.687 άνθρωποι στην Καλαβρία, ενώ την αντίστοιχη περίοδο το 2020 είχαν μόλις ξεπεράσει τις 2.500.
Το ταξίδι του «VATHA»
Η έρευνα στο ιστορικό του δεξαμενόπλοιου με τους 382 ανθρώπους αποκάλυψε ότι είχε νηολογηθεί στο λιμάνι Κρίμπι του Καμερούν και ότι έφερε τις ονομασίες «SALIM N1» και «MURAT 729», προτού μετονομαστεί σε «VATHA». Το 2017 έπλεε με σημαία Τανζανίας, σύμφωνα με τη ναυτιλιακή βάση δεδομένων Equasis, ενώ δεν έχει διευκρινιστεί ακόμη ποιος ήταν ο τελευταίος ιδιοκτήτης του.
Πέντε από τους επιβάτες του, τρεις Σύροι και δύο Λιβανέζοι, συνελήφθησαν ως διακινητές. Κατά τις απολογίες τους φέρονται να αρνήθηκαν τις πράξεις που τους αποδίδονται. Από τις μαρτυρίες των διασωθέντων προκύπτει ότι το πλοίο ξεκίνησε από τα παράλια της Σμύρνης. Μεταξύ των διακινουμένων βρίσκονταν και Αφγανοί, ανάμεσά τους ένας αστυνομικός και ένας στρατιωτικός, οι οποίοι όπως κατέθεσαν είχαν εγκαταλείψει τη χώρα τους λίγο πριν από την επικράτηση των Ταλιμπάν.
Οι διακινούμενοι έφτασαν στα τέλη Οκτωβρίου στο σημείο συγκέντρωσης, στα τουρκικά παράλια, με διαφορετικά μέσα. Μια ομάδα 70 Αφγανών μεταφέρθηκε με φορτηγό από την Κωνσταντινούπολη. Οι διακινητές ζήτησαν από τους άντρες να μπουν στα αμπάρια, ενώ οδήγησαν γυναίκες και παιδιά σε ξεχωριστό χώρο. Τους απαγόρευσαν να ανέβουν στο κατάστρωμα λέγοντας ότι θα τους εντόπιζαν τα ραντάρ της αστυνομίας. «Στο αμπάρι μύριζε πετρέλαιο και χτυπούσαμε τις πόρτες για να μας ανοίγουν, να παίρνουμε λίγο αέρα», κατέθεσε ένας εκ των επιβατών.
Το «VATHA» σταμάτησε τουλάχιστον δύο φορές προτού εντοπιστεί από τις ελληνικές αρχές. Τη δεύτερη φορά, σύμφωνα με μαρτυρία επιβάτη, πιθανότατα προέκυψε κάποια διαφωνία μεταξύ των διακινητών και του επικεφαλής του κυκλώματος. Τα μέλη του πληρώματος φέρονται να είχαν ζητήσει 200.000 ευρώ για τις υπηρεσίες τους και κατά μία εκδοχή, φοβούμενοι ότι δεν θα λάβουν την αμοιβή τους, απείλησαν ότι θα κατευθύνουν το πλοίο στη Λιβύη. Οταν το νέο έφτασε στα αμπάρια επικράτησε αναστάτωση. Ενας επιβάτης είπε στην κατάθεσή του ότι επικοινώνησε με τη μη κυβερνητική οργάνωση Aegean Boat Report και το βρετανικό τηλεοπτικό δίκτυο BBC, λέγοντας ότι το πλήρωμα ήθελε να τους απαγάγει και να τους οδηγήσει στη Λιβύη.
«Αρχίσαμε αμέσως να φωνάζουμε, βγήκαμε από το αμπάρι, ανεβήκαμε στο κατάστρωμα και απειλώντας ζητήσαμε να μας πάνε στην Ελλάδα», ανέφερε άλλος διακινούμενος. Από την ελληνική πλευρά κατά τη ρυμούλκηση του πλοίου υποβλήθηκαν αιτήματα επιστροφής του στην Τουρκία, τα οποία δεν έγιναν αποδεκτά.