Ποιος μπορούσε να φανταστεί ότι ένα κείμενο για την άγρια πανίδα της χώρας μας, για αγέλες από λύκους, παρέες από αρκούδες, κοπάδια από αγριογούρουνα και ελάφια, θα ξεκινούσε με υπόκρουση Τσιτσάνη;
Ας είναι καλά εκεί που είναι η αρκούδα που είχε πάει να φωλιάσει κοντά στο Τσοτύλι στην Κοζάνη και την οποία οι άνθρωποι της «Καλλιστώ» ονόμασαν Ζαΐρα, από τον στίχο του Βίρβου «Ζαΐρα θα ‘ρθω να σε κλέψω κάποια βραδιά», γιατί όλο προσπαθούσαν να τη μετακινήσουν και όλο εκείνη επέστρεφε στο χωριό. Οχι, δεν είναι μόνο για αναζήτηση τροφής που τα άγρια ζώα πλησιάζουν καμιά φορά τους ανθρώπους, όπως συνέβη πριν από λίγες ημέρες με τον λύκο στην Πάρνηθα.
«Ενίοτε οι θηλυκές αρκούδες προσεγγίζουν οικισμούς για να γεννήσουν», εξηγεί στην «Κ» ο Γιώργος Ηλιόπουλος, βιολόγος και επιστημονικός συνεργάτης της «Καλλιστώ». «Ο κόσμος πιστεύει ότι εξοικειώθηκαν αλλά στην πραγματικότητα είναι ο τρόπος τους να αποφύγουν τα αρσενικά, που καμιά φορά σκοτώνουν τα μικρά, ούτως ώστε να ξαναέρθουν τα θηλυκά σε οίστρο και να ζευγαρώσουν μαζί τους. Μια λύση που βρίσκουν οι θηλυκές αρκούδες είναι να πάνε κοντά στον άνθρωπο για προστασία», λέει. Το φάσμα των θορύβων σε έναν οικισμό λειτουργεί σαν αόρατος φράκτης.
Η αρκούδα όμως παραμένει ένα άγριο ζώο. Οι ειδικοί ήξεραν ότι όσο παρέμενε στο σημείο υπήρχε κίνδυνος κάποιος να την πλησιάσει περισσότερο και εκείνη να βγάλει δόντια, θέλοντας να προστατεύσει τα μικρά της. Η επιχείρηση όμως «να την κλέψουν μια βραδιά» και να τη μεταφέρουν πιο μακριά απέτυχε. Η Ζαΐρα έφυγε μόνο όταν το επέλεξε εκείνη. Λίγο μετά «έφυγε» από τα σκάγια κάποιου κυνηγού.
Τα τελευταία χρόνια η αλληλεπίδραση ανθρώπου και άγριας ζωής μοιάζει να έχει θεριέψει. Οι επισκέπτες της Πάρνηθας ταΐζουν ελάφια σαν να ‘ναι πάπιες στη λίμνη, αγριογούρουνα κόβουν βόλτες στα βόρεια προάστια της Αθήνας, αλεπούδες κατεβαίνουν να πιουν νερό από πισίνες εξοχικών σπιτιών, τσακάλια σεργιανίζουν σε κατοικημένες περιοχές, νεαροί λύκοι ξεθαρρεύουν και ψάχνουν φαΐ στους κάδους σκουπιδιών, αρκουδίτσες κουτρουβαλούν μέχρι τις εισόδους σπιτιών.
Επισκέπτες της Πάρνηθας ταΐζουν ελάφια σαν να ’ναι πάπιες στη λίμνη, αγριογούρουνα κόβουν βόλτες στα βόρεια προάστια, αλεπούδες κατεβαίνουν να πιουν νερό από πισίνες.
Οι άνθρωποι σαστίζουν, άλλοι θορυβούνται, άλλοι οπλίζουν τη φωτογραφική τους μηχανή, όμως αυτά έχει η συνύπαρξη στους ίδιους βιοτόπους, αυτά έχει η επανάκαμψη των πληθυσμών κάποιων ειδών, αυτά έχει σε έναν βαθμό η φύση, άγρια και εξημερωμένη. Η ενημέρωση είναι το κλειδί.
«Πριν από τρία χρόνια, στο Λουτράκι Κορινθίας ένα λυκόπουλο βρέθηκε να βολτάρει στην πλατεία κοντά στην εκκλησία. Προκλήθηκε αναστάτωση, αλλά τελικά βρέθηκε ότι είχε σκοτωθεί η μάνα του και κάποιοι τάιζαν τα μωρά για να τα βοηθήσουν. Η παροχή τροφής όμως οδηγεί στην εξοικείωση, η οποία με τη σειρά της μπορεί να οδηγήσει σε επιθετική συμπεριφορά. Ο λύκος μπορεί να φαίνεται ήρεμος, αλλά δεν είναι ήμερος. Αν δεν βρει αυτό που θα του δώσεις, θα έρθει να το πάρει», λέει ο κ. Ηλιόπουλος.
Αυτό εν πολλοίς συνέβη στην Πάρνηθα. Κάποιοι λύκοι ήταν τόσο μαθημένοι να βρίσκουν εύκολα τροφή κοντά στο καταφύγιο Μπάφι, είτε από τα σκουπίδια των επισκεπτών είτε απευθείας από το χέρι τους, που κάποια στιγμή κάποιος από αυτούς παραξεθάρρεψε με θύμα το άτυχο σκυλάκι.
Οι φωτιές του 2007
Το νήμα της ιστορίας που οδήγησε στο περιστατικό ξεκινάει όμως από πολύ νωρίτερα. Μετά τις φωτιές του 2007 στην Πάρνηθα αυξήθηκαν οι πληθυσμοί των ελαφιών, οδηγώντας και στην αύξηση του πληθυσμού του λύκου. «Την ίδια στιγμή, μετά τις πυρκαγιές του καλοκαιριού στο Τατόι, η κίνηση στο βουνό αυξήθηκε υπερβολικά. Ο κόσμος αναζήτησε μη καμένη περιοχή για αναψυχή. Το ίδιο και οι λύκοι, που έχασαν μέρος του βιότοπού τους. Λύκοι και άνθρωποι κινήθηκαν δυτικά. Οι λύκοι όμως θα αναζητήσουν εύκολη λεία. Το να πιάσουν και να σκοτώσουν ένα ελάφι είναι δύσκολο, το να βρουν φαγητό στα σκουπίδια ή να πιάσουν ένα μικρόσωμο σκυλί είναι πιο απλό».
Μόλις πρόπερσι στην πόλη της Κοζάνης άρχισε να δίνει ραντεβού καθημερινά μεγάλη αγέλη λύκων που είχε βρει εύκολη λεία στα αδέσποτα σκυλιά…
Αρκούδα μπήκε σε καφενείο από τη σκεπή για να φάει μέλι!
Τόσο ο λύκος όσο και η αρκούδα θεωρούνται «οπορτουνιστές», θα πει στην «Κ» ο Γιώργος Μερτζάνης, ιδρυτικό μέλος, εταίρος και επιστημονικός υπεύθυνος της «Καλλιστώς». «Είναι και τα δύο νοήμονα είδη που εθίζονται στην εύκολη παροχή τροφής, από καλλιέργειες και οικόσιτα ζώα μέχρι οικιακά απορρίμματα». Και από πειρασμούς άλλο τίποτα.
Στο σύνολο του βιοτόπου της αρκούδας στην Ελλάδα μετράμε πάνω από χίλια χωριά. Περίπου δύο με τρεις φορές τον μήνα η «Καλλιστώ» ενημερώνεται για «επισκέψεις» αρκούδων σε χωριά με στόχο την εξεύρεση τροφής, περιστατικά που διαταράσσουν τη συνήθως ειρηνική συνύπαρξη των ανθρώπων της υπαίθρου με το ζώο.
«Γι’ αυτό εμείς ενθαρρύνουμε τη λήψη μέτρων, όπως την τακτική αποκομιδή των απορριμμάτων, τη χρήση ηλεκτροφόρων περιφράξεων. Γιατί σε αυτή τη νέα συνθήκη αλληλεπίδρασης, που οφείλεται και στην αύξηση του πληθυσμού της, η αρκούδα πρέπει να ξέρει πού είναι τα όρια». Για την αρκούδα έχει θεσπιστεί από το 2014 και η λειτουργία Ομάδας Αμεσης Επέμβασης, που καλείται να χειριστεί τέτοια περιστατικά. Οι οργανώσεις καλούν σήμερα την Πολιτεία να συστήσει μια αντίστοιχη ομάδα και για τον λύκο ούτως ώστε και αυτός να εκπαιδευτεί σε σχέση με τα όρια. «Να γίνεται απώθησή τους με συγκεκριμένες κινήσεις που να αποτρέπουν από το να τον ξανακάνουν», προσθέτει ο Γιώργος Ηλιόπουλος, επιστημονικός υπεύθυνος της «Καλλιστώς» για τους λύκους.
Βέβαια εκτός από οπορτουνίστρια, η αρκούδα είναι και πανέξυπνη. «Συχνά καταφέρνουν και υπερπηδούν εμπόδια, βρίσκουν τρόπο να χωθούν σε σταύλους ακόμα και από τον φεγγίτη!». Τα πάντα προκειμένου να πάρουν το τρόπαιο! Ο κ. Μερτζάνης μας διηγείται μια απίθανη ιστορία: «Στα Ζαγοροχώρια, μια αρκούδα κατάφερε και εισέβαλε σε κλειστό καφενείο από τη σκεπή, βγάζοντας μία μία τις πλάκες, μόνο και μόνο γιατί δεν μπορούσε να αντισταθεί στη μυρωδιά του μελιού. Ο ιδιοκτήτης είχε αποθηκεύσει στο καφενείο κάποιες άδειες κυψέλες».
Ο άνθρωπος φοβάται περισσότερο τον «κακό τον λύκο» καθότι αμιγώς σαρκοφάγο ζώο, αλλά και οι αρκούδες μπορεί να δείξουν τα δόντια τους στον άνθρωπο εάν βρεθούν στριμωγμένες. Τα τελευταία 17 χρόνια, έχουν καταγραφεί 16 περιστατικά επιθετικής συμπεριφοράς αρκούδας σε άνθρωπο. Ηταν όταν μια αρκούδα εγκλωβίστηκε από κυνηγούς και επιχείρησε να διαφύγει τραυματίζοντας, ευτυχώς με επιπόλαια τραύματα, έναν κυνηγό. Επίσης, μια φορά που κάποιος μάζευε μανιτάρια στο δάσος με σκυλιά, τα οποία κυνήγησαν τα μικρά μιας αρκούδας και εκείνη θύμωσε.
Ο παππούς με την γκλίτσα
Σε άλλο περιστατικό, μια αρκούδα αποκοιμήθηκε στο χωράφι ενός παππού, αφού είχε φάει αρκετό καλαμπόκι, εκείνος την ξύπνησε με την γκλίτσα και εκείνη αντέδρασε από τον φόβο της.
Πάντως, όπως επισημαίνει στην «Κ» ο Πάνος Στεφάνου, υπεύθυνος επικοινωνίας του «Αρκτούρου», όλα αυτά παραμένουν μεμονωμένα περιστατικά. «Συνήθως είναι ο άνθρωπος που μπαίνει στον βιότοπο των άγριων ζώων και όχι το αντίστροφο». Πολύ χαρακτηριστική περίπτωση η διάνοιξη της Εγνατίας που διέσπασε τον βιότοπο της αρκούδας, με αποτέλεσμα σε δύο χρόνια να καταγραφούν 19 θάνατοι αρκούδων σε 21 συγκρούσεις με αυτοκίνητα (κανένας οδηγός δεν τραυματίστηκε σοβαρά). Κάποια στιγμή η Πολιτεία έλαβε μέτρα τοποθετώντας υπερενισχυμένο φράχτη με αποτέλεσμα να μειωθούν τα ατυχήματα. Πλέον, σε σημεία του οδικού δικτύου χρησιμοποιείται ένα σύστημα από οπτικούς αισθητήρες που ενεργοποιούνται από τους προβολείς των αυτοκινήτων και αποτρέπουν τα ζώα από το να περνούν τον δρόμο.
«Τρομάζουν από τα φώτα και κοντοστέκονται μέχρι να διέλθει το όχημα», λέει ο κ. Μερτζάνης. «Στα 12 χιλιόμετρα του δικτύου Αμυνταίου Φλώρινας που λειτουργεί αυτός ο εικονικός φράχτης δεν έχει υπάρξει ατύχημα από τον Ιούνιο του 2020». Φυσικά υπάρχουν και πινακίδες που ενημερώνουν τους οδηγούς να κόβουν ταχύτητα, «όμως δεν φαίνεται να πτοούνται ιδιαίτερα». Με έναν τρόπο, συμμορφώνονται οι αρκούδες, αλλά όχι οι άνθρωποι στα μέτρα.
«Και με αφορμή το περιστατικό της Πάρνηθας –λέει ο κ. Στεφάνου– έναν εθνικό δρυμό κοντά σε μεγάλο αστικό κέντρο, είναι ευκαιρία να μάθουμε να ζούμε με την άγρια ζωή». Να ξέρουμε πώς να συμπεριφερθούμε. «Ηταν οι λύκοι που εξοικειώθηκαν με τους ανθρώπους, όχι οι άνθρωποι με τους λύκους».