Ο Ερικ, ένα εξάχρονο υψηλά λειτουργικό αγόρι με διάγνωση αυτισμού, είχε πάνω από ένα χρόνο να κόψει τα μαλλιά του. Κάθε απόπειρα των γονιών του να του μιλήσουν για ψαλίδια, τρίχες και κομμωτήρια ξυπνούσε το τέρας της φοβίας που είχε φωλιάσει μέσα του. Η παραμικρή σχετική νύξη μπορούσε να οδηγήσει σε κλάματα ή έκρηξη θυμού. Για επίσκεψη σε κάποιον ειδικό ώστε να αντιμετωπιστεί η φοβία του; Ούτε λόγος. Τι θα γινόταν όμως αν δινόταν στον Ερικ το κίνητρο να την αντιμετωπίσει; Αν για παράδειγμα ήταν υπερήρωας που έπρεπε να αντιμετωπίσει με επιτυχία τον τρομερό Ψαλιδοχέρη;
Αυτή την καινοτομία εισάγει η θεραπευτική παρέμβαση που ανέπτυξε η δρ Χάρις Καρνέζη: με όχημα ένα διαδραστικό παραμύθι κάνει τα παιδιά να θέλουν να ξεπεράσουν τις φοβίες τους! Η σχετική μελέτη, που υλοποίησε στο Πανεπιστήμιο Trinity του Δουβλίνου, δημοσιεύθηκε στο διεθνές επιστημονικό περιοδικό Practice Innovations της Αμερικανικής Ψυχολογικής Εταιρείας, της μεγαλύτερης και πλέον αναγνωρισμένης επαγγελματικής οργάνωσης ψυχολόγων παγκοσμίως.
«Ο κοινός παρονομαστής όλων των παιδικών φοβιών είναι ότι τα παιδιά δεν θέλουν με τίποτα να τις ξεπεράσουν! Πρέπει λοιπόν να τα κάνεις να το θελήσουν», εξηγεί στην «Κ» η δρ Καρνέζη, η οποία μετά τη Δραματική Σχολή εξειδικεύθηκε στο Θέατρο στην Εκπαίδευση, λαμβάνοντας το διδακτορικό της από το τμήμα Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Trinity όπου και ανέπτυξε το μοντέλο του Γνωσιακού Συμπεριφορικού Δράματος που συνδυάζει το θέατρο με τις θεραπευτικές τεχνικές της ψυχολογίας. Η φανταστική ιστορία που επινόησε για να βοηθήσει τον Ερικ να ξεπεράσει τη φοβία του ξεκινούσε με έναν μεγάλο ζωολογικό κήπο γεμάτο ζωάκια, τα οποία όμως μια μέρα… εξαφανίζονται! Ποιος τα πήρε; «Δημιουργείς μια χορογραφία που οδηγεί το παιδί μόνο του απέναντι στη φοβία του. Παράλληλα, του έχεις χτίσει το μεγαλύτερο κίνητρο από όλα, να σώσει το αγαπημένο του λιονταράκι».
Σταδιακά, η χορογραφία, το ζωντανό παραμύθι, οδηγεί το παιδί να ξεπερνάει τη μια δοκιμασία μετά την άλλη, φτάνοντας χωρίς το ίδιο να το καταλάβει όλο και πιο κοντά στον στόχο. Εν προκειμένω ανακαλύπτει ότι το κλειδί της φυλακής του ζώου το κρατάει ο Ψαλιδοχέρης, ο καλύτερος κομμωτής του κόσμου, ο οποίος όμως δεν θέλει να συναντήσει κανέναν! «Για πρώτη φορά, το φοβικό ερέθισμα απορρίπτει το παιδί! Συνήθως ο Ερικ άκουγε “πήγαινε, δεν είναι τίποτα, μη φοβάσαι”. Τώρα του είπαμε “μην πας”. Αυτό δεν του είχε ξανασυμβεί». Σκηνή με τη σκηνή, το παιδί ανακαλύπτει ότι θέλει όσο τίποτα να γνωρίσει τον Ψαλιδοχέρη, που φυσικά πρόκειται για μετονομασία του φοβικού ερεθίσματος. Τελικά, μέσα στο πλαίσιο της φανταστικής ιστορίας, ο Ερικ έκατσε να κουρευτεί προκειμένου να σώσει το αγαπημένο του λιονταράκι.
Αυτοεκτίμηση
«Μην αποκαλύπτοντας τον δικό σου στόχο, προστατεύεις και την αυτοεκτίμηση του παιδιού. Δεν είναι πια κάποιος που φοβάται. Δημιουργείς ένα πλαίσιο που τον δικαιώνει, ποιος δεν θα φοβόταν ένα πλάσμα σαν τον Ψαλιδοχέρη;» λέει η δρ Καρνέζη. Η παρέμβαση οδήγησε στην πλήρη εξάλειψη του φόβου του Ερικ, καθώς και στη διατήρηση των αποτελεσμάτων της παρέμβασης για ένα χρόνο όπως προέκυψε έπειτα από επαναξιολόγηση. Η συγκεκριμένη προσέγγιση μπορεί να εφαρμοστεί για την αντιμετώπιση κάθε είδους φοβίας. «Τα παιδιά με αυτισμό έχουν συχνά αισθητηριακές υπερευαισθησίες, τους ενοχλεί για παράδειγμα ο έντονος θόρυβος, γι’ αυτό έχουν φοβία με την ηλεκτρική σκούπα, το πλυντήριο, τον στεγνωτήρα χεριών. Μέσα από διαδραστικές περιπέτειες βασισμένες στα ενδιαφέροντά τους, και πάντα μετονομάζοντας το φοβικό ερέθισμα σε κάτι άλλο –για παράδειγμα ο στεγνωτήρας χεριών γίνεται ένας δράκος που πετάει αέρα–, ακόμα και τα πιο απρόθυμα παιδιά συμμετέχουν στη θεραπευτική διαδικασία».
Οπως εξηγεί η ίδια, το Γνωσιακό Συμπεριφορικό Δράμα αναπτύχθηκε με στόχο την αντιμετώπιση επικοινωνιακών δυσκολιών σε υψηλά λειτουργικά παιδιά με αυτισμό. Ωστόσο η παρέμβαση μπορεί να ωφελήσει και παιδιά εκτός του φάσματος, με επικοινωνιακές δυσκολίες, χαμηλή αυτοεκτίμηση, επιλεκτική αλαλία, εναντιωματική συμπεριφορά. Οι παιδικές φοβίες, οι αντικοινωνικές και εναντιωματικές συμπεριφορές έχουν αυξηθεί δραματικά κατά την περίοδο της πανδημίας της COVID-19 λόγω της παρατεταμένης παραμονής των παιδιών στο σπίτι και των περιορισμένων ή ανύπαρκτων κοινωνικών συναναστροφών.