Ο Αμερικανός ναύαρχος Τζιμ Στοκντέιλ συνελήφθη, βασανίστηκε και φυλακίστηκε για οκτώ χρόνια από τους Βιετκόνγκ, στον πόλεμο του Βιετνάμ. Οταν ρωτήθηκε «ποιοι δεν επέζησαν μετά από μια τέτοια εμπειρία», απάντησε: «Οι αισιόδοξοι». Εννοούσε τους αφελώς αισιόδοξους· αυτούς που πίστευαν ότι ήταν απλώς θέμα χρόνου η απελευθέρωσή τους. Ανθεκτικοί, υπονόησε, είναι οι ρεαλιστές: αυτοί που έχουν αίσθηση της δυσάρεστης πραγματικότητας.
Είναι εξόχως δύσκολο να είσαι ρεαλιστής. Γιατί; Διότι πρέπει, κατά περίπτωση, να υπερβείς γνωστικές μεροληψίες (biases), οι οποίες εντείνονται σε συλλογικές διαδικασίες λήψης αποφάσεων στους οργανισμούς. Μερικές τέτοιες μεροληψίες είναι η «υποκινούμενη συλλογιστική» (βλέπω αυτό που θέλω να δω) και η «μεροληψία του αποτελέσματος» (κρίνουμε την ποιότητα παρελθοντικών αποφάσεων, γνωρίζοντας το αποτέλεσμά τους). Και οι δύο συνέβαλαν στην κακοδιαχείριση της πρόσφατης κακοκαιρίας.
Ολα τα εμπλεκόμενα μέρη γνώριζαν τις επικαιροποιούμενες προγνώσεις της ΕΜΥ για την επερχόμενη χιονοθύελλα. Ο ισχυρισμός του πρωθυπουργού στη Βουλή ότι «κανείς μετεωρολόγος δεν προέβλεψε τον όγκο του χιονιού που έπεσε στο κέντρο της Αθήνας» είναι παραπλανητικός. Αφενός, οι μετεωρολόγοι δεν προβλέπουν «όγκο χιονιού», αφετέρου, προέβλεψαν εύστοχα το μείζον – «πυκνή χιονόπτωση».
Χαρακτηριστικά, σε ανακοίνωσή του την Κυριακή στις 23/1/22, ο υπουργός Πολιτικής Προστασίας δήλωσε: «Σύμφωνα με ενημέρωση της ΕΜΥ, αύριο Δευτέρα αλλά και την Τρίτη αναμένουμε (και στην Αττική) πολύ έντονα καιρικά φαινόμενα με πρωτόγνωρες πυκνές χιονοπτώσεις. (…) Σύμφωνα με την τελευταία ενημέρωση της ΕΜΥ, τα φαινόμενα αναμένεται να ξεκινήσουν λίγο νωρίτερα από την αρχική εκτίμηση των μετεωρολόγων, δηλαδή από νωρίς το μεσημέρι, αύριο Δευτέρα». Σε επικαιροποιημένη πρόγνωσή της την Κυριακή (23/1), η ΕΜΥ είχε αναφέρει ότι η, ασθενής, αρχικά, χιονόπτωση θα ξεκινούσε από τη Δευτέρα το πρωί (την τουίταρε και ο διευθυντής της κ. Κολυδάς).
Εν ολίγοις, η ΕΜΥ προειδοποίησε τους λήπτες αποφάσεων για επιδεινούμενη, συνεχή χιονόπτωση, από τη Δευτέρα πριν από το μεσημέρι. Μπορεί, τελικά, η πυκνή χιονόπτωση να ήρθε 3 ώρες νωρίτερα, αλλά το φαινόμενο (κλιμάκωση, σφοδρότητα, διάρκεια) είχε προβλεφθεί. Για κάθε καλοπροαίρετο παρατηρητή, το συμπέρασμα είναι αδιαμφισβήτητο: οι λήπτες αποφάσεων γνώριζαν ό,τι χρειαζόταν να γνωρίζουν.
Πώς αξιοποίησαν αυτήν τη γνώση; Εκ των υστέρων γνωρίζουμε (βλ. τα έγκυρα ρεπορτάζ των Γ. Σουλιώτη και Γ. Λιάλιου στην «Καθημερινή», 30/1/22) ότι η μεγαλύτερη ανησυχία των Αρχών ήταν να μη διακοπεί η κυκλοφορία των αυτοκινήτων στην εθνική οδό Αθηνών – Λαμίας, γι’ αυτό και απαγόρευσαν τη διέλευση φορτηγών τη Δευτέρα (24/1), στις 8 π.μ. Γιατί δεν έκαναν το ίδιο με την Αττική Οδό (Α.Ο.); Διότι είχαν «απόλυτη εμπιστοσύνη στις δυνατότητες της Α.Ο.», αναφέρει το ενημερωτικό ρεπορτάζ του κ. Σουλιώτη («Κ», 30/1/22).
Από πού προέκυψε αυτή η υψηλή εμπιστοσύνη; Δεν το γνωρίζουμε, και αμφιβάλλω αν θα το διερευνήσει η αρμόδια διερευνητική επιτροπή, αλλά μπορούμε εύλογα να εικάσουμε ότι οι πηγές ήταν δύο: Πρώτον, οι διαβεβαιώσεις της εταιρείας «Αττικές Διαδρομές» ότι θα διαχειριζόταν αποτελεσματικά το πρόβλημα και, δεύτερον, η κυβερνητική διστακτικότητα να διακοπεί η εφοδιαστική αλυσίδα με την απαγόρευση κυκλοφορίας των φορτηγών από την Κυριακή (23/1) το βράδυ. Στελέχη της Πολιτικής Προστασίας τόνισαν χαρακτηριστικά ότι «δεν νοείται η διακοπή της κυκλοφορίας και άρα της εφοδιαστικής αλυσίδας πριν καν το φαινόμενο εκδηλωθεί» («Κ», 26/1/22).
Γιατί έγιναν πιστευτές οι διαβεβαιώσεις της εταιρείας; Πιθανότατα διότι η εταιρεία διαχείρισης της Α.Ο. είχε μέχρι πρόσφατα καλή φήμη – οι αναφορές στην Α.Ο. ήταν ανέκαθεν θετικές και η εταιρεία δεν είχε ιστορικό αποτυχιών. Οι Αρχές βιάστηκαν να την πιστέψουν – άκουσαν αυτό που ήθελαν να ακούσουν. Επιπλέον, το γεγονός ότι, σε αντίθεση με την εθνική οδό, η Α.Ο. δεν είχε κλείσει ποτέ, απέτρεψε τη λήψη ενός «σκληρού» μέτρου, το οποίο, εκ των υστέρων, αν δεν υπήρχε η συγκεκριμένη δυσάρεστη έκβαση γεγονότων, θα συναντούσε, πιθανότατα, έντονη κριτική.
Συμπέρασμα: Καμία πρόγνωση δεν συνοδεύεται από την ερμηνεία της. Για να αξιοποιήσουν πρακτικά την οποιαδήποτε πρόγνωση, οι λήπτες αποφάσεων την εντάσσουν στα ερμηνευτικά σχήματά τους, τα οποία διαμορφώνονται in context – στο κυρίαρχο πολιτικό-διοικητικό πλαίσιο. Η αποτελεσματικότητα της δράσης που γεννάει η πρόγνωση εξαρτάται από την κριτική σκέψη, την αίσθηση ιδιαιτερότητας μιας κατάστασης, τη συναισθηματική ευφυΐα, την ανοχή της αβεβαιότητας και την τόλμη των ληπτών αποφάσεων. Δεν τα συναντούμε εύκολα στην ελληνική κρατική μηχανή.
Γιατί, από τη μεριά της, η εταιρεία «Αττικές Διαδρομές» δεν διαχειρίστηκε καλύτερα το πρόβλημα; Η συνέχεια στο επόμενο.
* Ο κ. Χαρίδημος Κ. Τσούκας (www.htsoukas.com) είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Κύπρου και ερευνητής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Warwick.