Ο γενικός γραμματέας Πολιτικής Προστασίας Βασίλης Παπαγεωργίου γύριζε λίγο μετά το μεσημέρι της Δευτέρας 24 Ιανουαρίου στο γραφείο του στο Μαρούσι από την εθνική οδό, όταν διαπίστωσε ότι η Αττική Οδός «κόλλαγε» και η κυκλοφορία ήταν προβληματική. Ο κ. Παπαγεωργίου τηλεφώνησε αμέσως στους συνεργάτες του για να τους μεταφέρει τι βλέπει, καθώς στο Μαρούσι δεν έχουν πρόσβαση στην εικόνα της κυκλοφορίας ούτε της Αττικής Οδού ούτε της εθνικής σε αντίθεση με την Τροχαία και τους παραχωρησιούχους. Αυτό είναι ένα από τα προβλήματα που θέλει να λύσει η κυβέρνηση μετά τα όσα πρωτοφανή έγιναν στην Αττική Οδό.
Aμέσως μετά τις καταστροφικές πυρκαγιές στην Πελοπόννησο και στην Εύβοια το 2007, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ζήτησε τη συγκρότηση μιας επιτροπής η οποία, μεταξύ άλλων, θα πρότεινε αλλαγές στο σύστημα Πολιτικής Προστασίας της χώρας. Η επιτροπή πρότεινε τη δημιουργία μιας υπηρεσίας Πολιτικής Προστασίας που να υπάγεται απευθείας στον πρωθυπουργό, αλλά αρκετοί «υπέδειξαν» τότε στον Κώστα Καραμανλή ότι, αν γινόταν κάτι τέτοιο, θα «χρεωνόταν» ο ίδιος κάθε αποτυχία στην αντιμετώπιση των φυσικών καταστροφών. Δεκαπέντε χρόνια αργότερα, η χώρα έχει λύσει το ζήτημα του 2007 κατά το… ήμισυ. Ο υπουργός Κλιματικής Κρίσης (όπως και ο προκάτοχός του Νίκος Χαρδαλιάς) υπάγεται απευθείας στον πρωθυπουργό, αλλά οι αρμοδιότητες και, το κυριότερο, ο έλεγχος για την εφαρμογή πολιτικών και επιχειρησιακών αποφάσεων είναι «διάσπαρτα» σε ολόκληρο το κράτος. Σε αυτό το σημείο ο υπουργός Κλιματικής Κρίσης Χρήστος Στυλιανίδης λέει ό,τι και ο προκάτοχός του Νίκος Χαρδαλιάς: «Οταν είναι όλοι αρμόδιοι δεν είναι κανένας».
Κι όμως, τα παλαιότερα χρόνια τα πράγματα ήταν απλούστερα. Υπήρχε ένας διορισμένος νομάρχης από το κεντρικό κράτος και ένας δασάρχης για τις δασικές πυρκαγιές. Ο πρώην δασάρχης Λίμνης Ευβοίας, Ηλίας Καπράλος, θυμάται ότι έσβηνε μεγάλες φωτιές τη δεκαετία του ’80 βασιζόμενος σε πέντε δασικούς υπαλλήλους και τον τοπικό πληθυσμό που ζούσε ακόμα από το δάσος. «Εναέρια μέσα δεν είχαμε καθόλου αλλά η δουλειά γινόταν», είχε πει στην «Κ» τον Σεπτέμβριο, όταν συναντηθήκαμε στην Εύβοια για να συγκρίνουμε εκείνη τη δεκαετία με το σήμερα. «Ενας έκανε κουμάντο». Στη συνέχεια τα πράγματα έγιναν πολύπλοκα. Ο νομάρχης εκλεγόταν και στη συνέχεια ο περιφερειάρχης ήταν και αυτός αιρετός, καθιερώθηκαν τα περιφερειακά και τα δημοτικά Συντονιστικά, τα οποία τις περισσότερες φορές δεν συνεδριάζουν.
Ο ρόλος του συστήματος ΑΙΓΙΣ που, εκτός των άλλων, θα τροφοδοτεί με πληροφορίες όλους τους «κρίκους» της επιχειρησιακής αλυσίδας.
Στη διάρκεια της πρόσφατης συζήτησης στη Βουλή ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης υπογράμμισε τι πρέπει να βελτιωθεί: «Τι αφήνει λοιπόν πίσω μας αυτή η αρνητική εμπειρία; Την ανάγκη καλύτερου συντονισμού μεταξύ κεντρικού κράτους και Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Την πιο συστηματική και πιο γρήγορη εμπλοκή των Ενόπλων Δυνάμεων στη διαχείριση ανάλογων κρίσεων, την αποκρυστάλλωση αυστηρών κανόνων στη λειτουργία των παραχωρησιούχων, οι οποίοι διαχειρίζονται κομβικές υποδομές. Και, βέβαια, την καλύτερη συγκρότηση επιτροπών διαχείρισης κρίσης, με όλους τους συναρμόδιους στον ίδιο χώρο, οι οποίοι θα ακολουθούν και θα δρουν βάσει συλλογής πραγματικής πληροφορίας αλλά κυρίως, κύριοι υπουργοί, βάσει προκαθορισμένων διαδικασιών». Αυτά λέγονται πιο εύκολα απ’ όσο γίνονται. Να γιατί: Ο Νίκος Χαρδαλιάς ανέβαλε την εφαρμογή του δικού του νόμου (ν. 4662) διότι εκτός των άλλων ήθελε να οργανώσει με μεγαλύτερη λεπτομέρεια «το ποιος κάνει τι και πότε». Η πανδημία και η εμπλοκή της Πολιτικής Προστασίας στη διαχείρισή της δεν επέτρεψαν την έκδοση της νομοθεσίας που ήταν απαραίτητη για να οριοθετηθεί το «ποιος κάνει τι και πότε».
Κατά τη διάρκεια των θερινών πυρκαγιών στην Αττική, στην Ηλεία και στην Εύβοια τα Συντονιστικά και πάλι δεν λειτούργησαν, όπως δεν είχαν λειτουργήσει το 2007 στην Ηλεία και το 2018 στο Μάτι. Τώρα επανέρχεται η λογική ότι πολλά πρέπει να ελέγχονται από ένα Κέντρο. Στο υπουργείο Κλιματικής Κρίσης παραδέχονται ότι αυτό δεν είναι πάντα δυνατό, καθώς για παράδειγμα δήμοι και περιφέρειες έχουν διασφαλισμένη συνταγματικά αυτοτέλεια. Μπορεί ο υπουργός Κλιματικής Κρίσης να τους ελέγξει για το αν έχουν π.χ. τα απαραίτητα εκχιονιστικά οχήματα ή τα σχετικά σχέδια εκκενώσεων;
Η σημαντικότερη εμπειρία της χώρας έχει συγκεντρωθεί από την αντιμετώπιση των σεισμών. Ο σεισμός της Καλαμάτας το 1986 ήταν η αφετηρία οικοδόμησης του σημερινού συστήματος Πολιτικής Προστασίας. Ο τότε δήμαρχος Σταύρος Μπένος λέει ότι, ακόμα και αν δεν έχει ο πολιτικός προϊστάμενος της Πολιτικής Προστασίας έλεγχο στα μέσα και στις διαδικασίες άλλων φορέων όπως των δήμων ή της αστυνομίας, υπάρχουν έμμεσοι τρόποι «όπως οι ασκήσεις για να δει τον βαθμό συμμόρφωσης σε έναν επιχειρησιακό προγραμματισμό». Ο Παναγιώτης Καρκατσούλης, που είχε πάρει μέρος στον σχεδιασμό για τις απαιτήσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής μετά τις πυρκαγιές του 2007, εκτιμά ότι ακόμα και αν διασφαλισθεί έμμεσα ο έλεγχος και των άλλων κρίκων της αλυσίδας, υπάρχει ένα κρίσιμο θέμα που είναι «το ποιος θα έχει το πάνω χέρι στον επιχειρησιακό σχεδιασμό. Θα δίνονται οι εντολές από τους ενστόλους, και για την ακρίβεια από έναν ένστολο, γιατί αν δίνονται από δύο είναι σαν να μη δίνονται. Δηλαδή, π.χ., από το ΕΣΚΕΔΙΚ (Ενιαίο Συντονιστικό Κέντρο) ή έξω από αυτό;». Το πρόβλημα μοιάζει πολύ απλό, αλλά για το ελληνικό κράτος δεν είναι. Ακόμα και εκεί που αποφασίζει ένας έχει συμβεί πολλές φορές οι υφιστάμενοι να κάνουν το «δικό τους», διότι είναι επί τόπου, ενώ εκείνος που αποφασίζει και συντονίζει δεν έχει ακριβή εικόνα. Για να λύσει αυτό το πρόβλημα ο Χρήστος Στυλιανίδης θέλει να επιταχύνει την υλοποίηση του συστήματος ΑΙΓΙΣ, που πέραν των άλλων θα τροφοδοτεί με τις ίδιες πληροφορίες εκτός από το Ενιαίο Συντονιστικό Κέντρο και όλους τους άλλους «κρίκους» της επιχειρησιακής αλυσίδας.