Ο Σωτήρης, ο άτυχος ζιφιός που εκβράστηκε στον Αλιμο, παρά τις προσπάθειες των ειδικών επιστημόνων δεν κατόρθωσε να ζήσει, υπάρχουν όμως δεκάδες άλλα θηλαστικά στις ελληνικές θάλασσες που μάχονται καθημερινά για την επιβίωσή τους. Δεκατέσσερα είδη θαλάσσιων θηλαστικών (δεκατρία κητώδη και η μεσογειακή φώκια) απαντώνται στα ελληνικά πελάγη, ανάμεσά τους ο επιβλητικός φυσητήρας, ο «ντροπαλός» ζιφιός, οι πτεροφάλαινες, τέσσερα είδη δελφινιών (ρινοδέλφινα, σταχτοδέλφινα, ζωνοδέλφινα, κοινά δελφίνια) και οι φώκαινες – ένα κινδυνεύον είδος που ζει στο Θρακικό πέλαγος, για τον πληθυσμό του οποίου δεν υπάρχουν ακριβή στοιχεία. Ο ζιφιός ανήκει στην οικογένεια των οδοντοκητών, είναι δηλαδή ένα είδος φάλαινας, με ιδιαίτερο χαρακτηριστικό ότι είναι βαθιά καταδυόμενο, δηλαδή περνάει μεγάλο μέρος της ζωής του βουτώντας σε πολύ μεγάλα βάθη, έως και 5 χλμ., ενώ έρχεται στην επιφάνεια για λίγα λεπτά, για να αναπνεύσει. «Είναι ένα είδος κρυπτικό», σημειώνει η Αμαλία Αλμπερίνι, υπεύθυνη δράσεων διατήρησης της θαλάσσιας βιοποικιλότητας του WWF Ελλάς, «το οποίο εντοπίζεται πολύ δύσκολα, με ακουστικές και όχι οπτικές μεθόδους, από εξειδικευμένους επιστήμονες. Εκτιμάμε ότι ζουν μερικές δεκάδες άτομα στην Ελλάδα, που έχει χαρακτηριστεί μια από τις σημαντικότερες περιοχές για τον ζιφιό στη Μεσόγειο». Πρόκειται για είδος πολύ ευαίσθητο στον ανθρωπογενή ήχο. Είναι ενδεικτικό ότι από το 1995 έχουν εκβραστεί σαράντα πέντε νεκροί ζιφιοί, οι θάνατοι των οποίων συνδέονται άμεσα με πέντε ναυτικές ασκήσεις με σόναρ – εξαιτίας των ήχων των σόναρ ή των εκρήξεων στο πλαίσιο σεισμικών ερευνών που πραγματοποιούνται πριν από την έναρξη εξορύξεων, τα ζώα πεθαίνουν είτε αιμορραγώντας στο ακουστικό τους σύστημα είτε επειδή χάνουν τον προσανατολισμό τους, με αποτέλεσμα να βγουν στην ακτή.
Η διεθνής επιτροπή για τα θαλάσσια θηλαστικά και τις θαλάσσιες προστατευόμενες περιοχές έχει χαρακτηρίσει τέσσερις περιοχές της Ελλάδας εξαιρετικά σημαντικές για τα θαλάσσια θηλαστικά: το Θρακικό πέλαγος, τον Κορινθιακό κόλπο, τον Αμβρακικό κόλπο και την Ελληνική τάφρο – εκτείνεται από τη βόρεια Κεφαλονιά μέχρι τη νότια Ρόδο και είναι η περιοχή όπου η ευρασιατική συναντά την αφρικανική τεκτονική πλάκα· σε αποστάσεις 3-10 χλμ. από την ακτή το βάθος φτάνει ήδη τα 1.000 μ., ενώ εκεί βρίσκεται και το βαθύτερο σημείο της Μεσογείου, το γνωστό Φρέαρ Οινουσσών, στα ανοιχτά της Πύλου, όπου το βάθος ξεπερνά τα 5 χλμ. Η Ελληνική τάφρος ειδικά συγκαταλέγεται ανάμεσα στους πέντε σημαντικότερους βιοτόπους της Μεσογείου για τον ζιφιό, ενώ και ο φυσητήρας έχει βρει εκεί έναν μοναδικό τόπο τροφοδοσίας και αναπαραγωγής – είναι ενδεικτικό ότι στη δυτική Μεσόγειο συνήθως απαντώνται περαστικοί αρσενικοί φυσητήρες, ενώ στην Ελληνική τάφρο εντοπίζονται μητέρες με τα μωρά τους. «Σύμφωνα με τα στοιχεία που έχουμε, περίπου 200-250 φυσητήρες παραμένουν στην Ελλάδα και δη στην Ελληνική τάφρο», λέει η Αμαλία Αλμπερίνι. «Για τα άλλα είδη έχουμε εικόνα σχετικά με τη μείωση του πληθυσμού τους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το κοινό δελφίνι, που δεν είναι πια τόσο κοινό, και ειδικά στον Κορινθιακό κόλπο έχουμε μελέτες που δείχνουν ότι ο πληθυσμός του έχει μειωθεί δραματικά, γι’ αυτό και το 2019 χαρακτηρίστηκε από τη Διεθνή Ενωση Προστασίας της Φύσης άκρως κινδυνεύον είδος, ειδικά για τον Κορινθιακό. Αυτό οφείλεται στην υπεραλίευση, που οδηγεί στη μείωση της τροφής του σε αυτές τις περιοχές, στη χρήση παράνομων αλιευτικών εργαλείων, όπως τα παρασυρόμενα και στην τυχαία παγίδευση».
Τέσσερις περιοχές της Ελλάδας έχουν χαρακτηριστεί εξαιρετικά σημαντικές για τα θαλάσσια θηλαστικά – Η μείωση πληθυσμών και οι ανθρωπογενείς απειλές.
Οι απειλές που αντιμετωπίζουν αυτά τα είδη έχουν αυξηθεί λόγω της αύξησης των ανθρωπογενών δραστηριοτήτων, οι επιπτώσεις των οποίων δεν αντιμετωπίζονται αποτελεσματικά, εξηγεί η κ. Αλμπερίνι. «Μεταξύ των απειλών είναι ο ανθρωπογενής ήχος, συγκεκριμένα οι σεισμικές έρευνες για τον εντοπισμό και την εξόρυξη υδρογονανθράκων και τα στρατιωτικά σόναρ, αλλά και η παράνομη αλιεία, η ηθελημένη θανάτωση και η τυχαία παγίδευση, που αφορούν κυρίως τα δελφίνια. Τα θαλάσσια θηλαστικά απειλούνται επίσης από συγκρούσεις με πλοία – σ.σ. έχουν καταγραφεί μαζικοί εκβρασμοί φυσητήρων, τριάντα την τελευταία 20ετία, δεκατρείς από τους οποίους έφεραν σημάδια σύγκρουσης με πλοίο. Καταστροφική για την υγεία και τη ζωή τους είναι η πλαστική ρύπανση, δηλαδή η κατάποση πλαστικών και η χημική ρύπανση από τη στεριά, που μειώνουν την ποιότητα των οικοσυστημάτων και των βιοτόπων των ειδών αυτών. Τέλος, η υπεραλίευση περιορίζει την τροφή τους, ενώ ένας αόρατος εχθρός είναι η κλιματική κρίση, καθώς η αύξηση της θερμοκρασίας μπορεί να μειώσει την τροφή τους, τα ιχθυοαποθέματα, και να αλλάξει την τροφική αλυσίδα και όλο το οικοσύστημα, επηρεάζοντας έμμεσα τα θαλάσσια είδη». Να σημειώσουμε εδώ ότι έχει διαπιστωθεί πως περίπου το 60% του στομαχικού περιεχομένου νεκρών φυσητήρων και σταχτοδέλφινων στην Ελληνική τάφρο είναι μεγάλα αντικείμενα πλαστικού, άνω των 20-30 εκατοστών.
Ο ρόλος τους
Η αυταξία των θαλάσσιων θηλαστικών δεν αμφισβητείται. Ποιος μπορεί να μείνει ασυγκίνητος στη θέα ενός νεκρού δελφινιού, ποιος δεν πέρασε ώρες αγωνίας παρακολουθώντας την προσπάθεια του άτυχου ζιφιού να κρατηθεί στη ζωή; Τα είδη αυτά όμως, ως ρυθμιστές του θαλάσσιου οικοσυστήματος, διαδραματίζουν σπουδαίο ρόλο για την επιβίωση και ευημερία και των ανθρώπων. «Η παρουσία των κητωδών είναι αρχικά ένας δείκτης της καλής κατάστασης των θαλασσών μας. Ο ρόλος που έχουν στο οικοσύστημα έχει πολλαπλά οφέλη για την υγεία και την παραγωγικότητα των οικοσυστημάτων και εμμέσως για την ευημερία των ανθρώπων», εξηγεί η ειδικός του WWF Ελλάς. «Εχουν γίνει μελέτες που δείχνουν ότι οι φάλαινες παίζουν σημαντικό ρόλο στη ρύθμιση του άνθρακα στις θάλασσες και άρα συμβάλλουν στη μείωση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής. Και ας μην παραγνωρίζουμε την απόλαυση και τη χαρά που νιώθουμε βλέποντας μια θάλασσα πλούσια σε θαλάσσια ζωή».