Αυθαίρετη ήταν, έστω και τυπικά, η Στοά του Βιβλίου. Η νομιμοποίησή της, που εγκρίθηκε πρόσφατα από το Κεντρικό Συμβούλιο Αρχιτεκτονικής, όπως και η έκδοση της άδειας κατεδάφισης –με 30 χρόνια καθυστέρηση– του κινηματογράφου «Ορφέας» που προϋπήρχε εκεί, αποτελεί ακόμα ένα από τα πολλά πολεοδομικά παράδοξα της χώρας μας. Η επίλυση του ζητήματος αυτού ήταν απαραίτητη για να προχωρήσουν οι εργασίες στατικής ενίσχυσης και επισκευής των δύο εκ των τριών κτιρίων του συγκροτήματος του Αρσακείου Μεγάρου. Ολα αυτά και ενόψει της νέας χρήσης της στοάς, δηλαδή της δημιουργίας μιας γαστριμαργικής εστίας με επίκεντρο τα ελληνικά προϊόντα.
Το συγκρότημα του Αρσακείου είναι ένα από τα πιο ιστορικά και από τα πλέον αναγνωρίσιμα κτίρια του ιστορικού κέντρου της Αθήνας. Το αρχικό οικόπεδο αγοράστηκε το 1841 και το 1846-1852 ανεγέρθηκε εκεί ένα τριώροφο κτίριο, για να στεγάσει τα σχολεία της Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας, της οποίας κύριος χορηγός ήταν ο Απόστολος Αρσάκης. Λίγα χρόνια αργότερα, το 1858, αγοράστηκε γειτονικό οικόπεδο με δωρεά της Ελένης Τοσίτσα και το 1868 το τελευταίο τμήμα του οικοδομικού τετραγώνου (που έχει συνολική έκταση 8 στρεμμάτων). Τα αρχικά κτίρια του 19ου αιώνα κατεδαφίστηκαν και τη θέση τους πήραν δύο νεότερα κτίρια, που ολοκληρώθηκαν το 1925, διαμορφώνοντας και τη στοά Αρσακείου ή Ορφέα, όπως ονομάστηκε αργότερα. Το σχολικό συγκρότημα «μετακόμισε» το 1933 και ένα έτος αργότερα το κτίριο της οδού Πανεπιστημίου ενοικιάστηκε στο Δημόσιο και στέγασε τα δικαστήρια, έως τις αρχές της δεκαετίας του ’80.
Η κατεδάφιση του «Ορφέα» και η ανέγερση της Στοάς έγιναν άνευ αδείας, με την παράλειψη να γίνεται αντιληπτή μόλις πριν από μερικά χρόνια.
Στην πίσω αυλή των δύο κτιρίων χτίστηκε το 1930 ο κινηματογράφος «Ορφέας», ο οποίος λειτούργησε έως το 1982. Στο υπόγειο του κινηματογράφου στεγάστηκε από το 1954 το Θέατρο Τέχνης του Καρόλου Κουν και η δραματική σχολή του (οι πληροφορίες προέρχονται από το βιβλίο «Αθήνα. Ιχνηλατώντας την πόλη με οδηγό την ιστορία και τη λογοτεχνία», Θ. Γιοχάλας και Τ. Καφετζάκη, εκδ. Εστία).
Η ιστορική αξία των κτιρίων αναγνωρίστηκε νωρίς. Το 1952 το υπουργείο Παιδείας ενέταξε το κύριο κτίριο σε προστατευτικό καθεστώς, ενώ το 1984 το (τότε) ΥΠΕΧΩΔΕ χαρακτήρισε διατηρητέο το δεύτερο κτίριο. Η εξέλιξη δεν ήταν ίδια για τα υπόλοιπα κτίρια του οικοπέδου: το 1986, με ρυθμίσεις σε ένα νόμο (ν. 1649) αποφασίστηκε, εκτός από την αποκατάσταση όλου του κτιριακού συγκροτήματος, και η κατεδάφιση του κινηματογράφου «Ορφέας». «Ως αποζημίωση (σ.σ. προς τη Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία) για την κατεδάφιση και την απώλεια εισοδημάτων από την εκμετάλλευση αυτού», το Δημόσιο ανέλαβε να κατασκευάσει έναν νέο εμπορικό χώρο, μια στοά με καταστήματα (που αργότερα έγινε η Στοά του Βιβλίου). Το 1987 εκδόθηκε οικοδομική άδεια πάνω σε μελέτη του αρχιτέκτονα Α. Καλλιγά για την αποκατάσταση του Αρσακείου Μεγάρου και την πραγματοποίηση εσωτερικών διαρρυθμίσεων, προκειμένου τα κτίρια να προσαρμοστούν στις ανάγκες του Συμβουλίου της Επικρατείας. Ο «Ορφέας» κατεδαφίστηκε στα τέλη της ίδιας δεκαετίας και την αποκατάσταση των δύο παλαιών κτιρίων, όπως και την ανέγερση των νέων, ανέλαβε η ΔΕΠΟΣ (Δημόσια Επιχείρηση Πολεοδομίας και Στέγασης). Μόνο που η άδεια κατεδάφισης του «Ορφέα», όπως και η άδεια ανέγερσης της Στοάς του Βιβλίου, δεν εκδόθηκαν ποτέ. «Η κατεδάφιση και η ανέγερση έγιναν άνευ αδείας, πιστεύοντας ότι η νομοθετική ρύθμιση και η ειδική ρύθμιση που έγινε με τα σφραγισμένα σχέδια από τον υπουργό Περιβάλλοντος κατείχαν τη θέση οικοδομικής άδειας», αναφέρεται στην εισήγηση του τμήματος Διατηρητέων Κτιρίων του ΥΠΕΝ προς το Κεντρικό Συμβούλιο Αρχιτεκτονικής με θέμα τη νομιμοποίηση της Στοάς του Βιβλίου. Να σημειωθεί ότι το 2006 η Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία εξέδωσε τίτλο μεταφοράς συντελεστή για 18.800 τ.μ. από τα δύο διατηρητέα κτίρια του συγκροτήματος, του οποίου μικρό μέρος έχει μεταβιβάσει.
Η παράλειψη, που καθιστούσε τη Στοά του Βιβλίου (τυπικώς) αυθαίρετη, έγινε αντιληπτή πριν από λίγα χρόνια. Ετσι, το 2018 η Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία κατέθεσε φάκελο για τη νομιμοποίησή της, που πριν από λίγο καιρό εξετάστηκε από το Κεντρικό Συμβούλιο Αρχιτεκτονικής (ΚΕΣΑ). Το Συμβούλιο ενέκρινε τη νομιμοποίηση (και την άδεια κατεδάφισης του «Ορφέα» με 30 χρόνια καθυστέρηση), καθώς ούτε αλλαγές στα κτίρια επέρχονται ούτε υπήρξε υπέρβαση συντελεστή. Παράλληλα ενέκρινε και τις μελέτες για τη στατική ενίσχυση του δεύτερου διατηρητέου κτιρίου και την εσωτερική αναδιαρρύθμιση των καταστημάτων του. Επίσης, τις εργασίες συντήρησης των μεταλλικών στεγάστρων της στοάς Ορφέα, την επισκευή των καταστημάτων στη Στοά του Βιβλίου και την τοποθέτηση γυάλινων θυρών ασφαλείας στις εισόδους των δύο στοών «για την ασφάλεια της λειτουργίας των καταστημάτων, αλλά και την ασφάλεια του χώρου (πορείες, διαδηλώσεις)».
Η νέα χρήση
Το πλήθος των απαιτούμενων αδειών και φυσικά η πανδημία βρίσκονται πίσω από την καθυστέρηση στα σχέδια αλλαγής χρήσης της Στοάς του Βιβλίου. Οπως εξηγεί στην «Κ» ο Βασίλης Χρυσανθακόπουλος, διοικητικός και οικονομικός διευθυντής της Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας, η παράλειψη στην έκδοση αδειών δεν ήταν γνωστή, καθώς το Δημόσιο διά της ΔΕΠΟΣ είχε αναλάβει το όλο εγχείρημα. Το πρόβλημα ήρθε στο φως πριν από μερικά χρόνια, όταν η Εταιρεία ανέθεσε τη μελέτη των απαραίτητων εργασιών. «Είμαστε στη διαδικασία αδειοδότησης. Επειδή τα κτίρια είναι διατηρητέα, το πλήθος των αδειών και των εγκρίσεων είναι μεγάλο», εξηγεί. «Ωστόσο, έχουν ήδη εκδοθεί κάποιες πρώτες άδειες για μικρές εργασίες, όπως αποξηλώσεις κ.λπ., ενώ λύθηκαν όλες οι μισθώσεις των καταστημάτων που βρίσκονταν σε ισχύ. Παράλληλα, η Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία καταβάλλει σε δόσεις το πρόστιμο νομιμοποίησης». Το 2019 η Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία υπέγραψε σύμβαση μίσθωσης της στοάς Ορφέα και της Στοάς του Βιβλίου με τη Legendary Foods, προκειμένου να δημιουργήσει εκεί το Food Hall, μια γαστριμαργική εστία με καταστήματα και εστιατόρια βασισμένα στη μεσογειακή διατροφή. «Ανυπομονούμε να ολοκληρωθούν τα διαδικαστικά και να προχωρήσει η νέα χρήση. Ολα τα έσοδα τα κατευθύνουμε στην εκπαίδευση», καταλήγει ο κ. Χρυσανθακόπουλος.