Οι περισσότεροι Ελληνες πανεπιστημιακοί έχουν υλοποιήσει ένα από τα ακαδημαϊκά τους όνειρα ή απέχουν ένα σκαλοπάτι από αυτό. Οι δύο στους τρεις βρίσκονται στις υψηλότερες βαθμίδες της ακαδημαϊκής κλίμακας, με αποτέλεσμα να παρατηρείται ένα ελληνικό παράδοξο σε σχέση με το σύνηθες μοντέλο: η πυραμίδα των πανεπιστημιακών να είναι ανεστραμμένη, με τους υψηλόβαθμους να είναι οι πολλοί και οι χαμηλόβαθμοι οι λίγοι. Υπάρχουν περισσότεροι τακτικοί καθηγητές από αναπληρωτές και επίκουρους καθηγητές. Το φαινόμενο αποδίδεται τόσο στο δεκαετές «πάγωμα» των διορισμών όσο και στις εύκολες διαδικασίες εξέλιξης και έχει επιπτώσεις στη λειτουργία του ιδρύματος και στο εκπαιδευτικό έργο.
Ειδικότερα, σύμφωνα με τα στοιχεία της Μονάδας Διασφάλισης Ποιότητας (ΜΟΔΙΠ) του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας που παρουσιάζει σήμερα η «Κ», έως τον Νοέμβριο του 2021 στα ελληνικά πανεπιστήμια υπηρετούσαν 9.912 πανεπιστημιακοί. Εξ αυτών οι 4.000 (ποσοστό 40,35%) ήταν πρωτοβάθμιοι και οι 2.708 (27,32%) στη δεύτερη βαθμίδα, του αναπληρωτή καθηγητή. Στη βαθμίδα του επίκουρου βρίσκονταν 2.746 διδάσκοντες (27,7% του συνόλου) και στη θέση του λέκτορος 458 (4,58%). Δηλαδή, στις δύο πρώτες βαθμίδες ήταν οι δύο στους τρεις διδάσκοντες (6.708 από τους 9.912, το 67,67%).
Παράλληλα, σύμφωνα με τη Eurostat, το 2019 η Ελλάδα είχε το πέμπτο υψηλότερο ποσοστό (47,44%) ως προς τους διδάσκοντες άνω των 50 ετών, πίσω από τις Ιταλία (51,18%), Βουλγαρία (50,22%), Ελβετία (48,43%) και Λετονία (47,48%). Αντίστροφα, η Ελλάδα (3,39%) μαζί με Ιταλία (4,8%), Ελβετία (8,41%) και Γαλλία (8,8%) συγκαταλέγονται στις χώρες με τα χαμηλότερα ποσοστά στους διδάσκοντες ηλικίας κάτω των 35 ετών.
«Η συσσώρευση στις ανώτερες βαθμίδες οφείλεται πρωτίστως στην επί σειρά ετών αναστολή προσλήψεων λόγω της οικονομικής κρίσης. Ενώ δηλαδή δεν κατανέμονταν θέσεις στα ιδρύματα, οι εξελίξεις των υπηρετούντων μελών ΔΕΠ προχωρούσαν κανονικά», παρατηρεί μιλώντας στην «Κ» ο πρύτανης του Παν. Δυτικής Μακεδονίας Θεόδωρος Θεοδουλίδης.
Η συσσώρευση στις ανώτερες βαθμίδες και το πολύ χαμηλό ποσοστό διδασκόντων νεαρής ηλικίας.
«Υπήρξε διακοπή διορισμών για μεγάλο χρονικό διάστημα. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα, όταν υπάρχουν επιστήμονες που κατά το ίδιο διάστημα έχουν ενισχύσει το βιογραφικό τους, το ΑΕΙ που θέλει να τους προσελκύσει να ορίζει μία θέση διορισμού σε υψηλόβαθμη βαθμίδα. Παράλληλα να σημειώσω ότι όλο αυτό το διάστημα αυξήθηκαν οι κάτοχοι διδακτορικού που απέκτησαν εργασιακή εμπειρία και οι οποίοι ήσαν υποψήφιοι για θέσεις σε ΑΕΙ», δηλώνει από την πλευρά του στην «Κ» ο πρόεδρος της Εθνικής Αρχής Ανώτατης Εκπαίδευσης Περικλής Μήτκας.
Από την άλλη, σύμφωνα με την καθηγήτρια Ιατρικής Σχολής Αθηνών Ντόρα Ψαλτοπούλου, «η αριθμητική αναλογία καθηγητών προς φοιτητές, καθώς και διοικητικού προσωπικού προς φοιτητές, υπολείπεται σημαντικά από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο. Αυτό είναι ένα σημαντικό κατάλοιπο της δεκαετούς οικονομικής κρίσης στη χώρα μας». Σύμφωνα με τη Eurostat, το 2019 σε κάθε πανεπιστημιακό σε ελληνικό ΑΕΙ αναλογούσαν 40 φοιτητές, ενώ ο ευρωπαϊκός μέσος όρος ήταν 12 φοιτητές.
Εκτός από το «πάγωμα» των διορισμών σε πολλές περιπτώσεις, όπως λέει ο κ. Θεοδουλίδης, «οι εξελίξεις έχουν διαδικαστικό χαρακτήρα, που σημαίνει ότι πραγματοποιούνται με την απλή συμπλήρωση των ελάχιστων προϋποθέσεων που θέτει ο νόμος, είτε χρονικών (τρία έτη παραμονής στην εκάστοτε βαθμίδα) είτε ακαδημαϊκών. Ετσι, η αναρρίχηση στην ακαδημαϊκή κλίμακα ολοκληρώνεται σε σύντομο χρονικό διάστημα, με αποτέλεσμα την παρατηρούμενη συσσώρευση στην καταληκτική βαθμίδα. Εδώ η ευθύνη των εκλεκτορικών σωμάτων είναι μεγάλη».
«Επιπλέον, η εξέλιξη του υπηρετούντος προσωπικού προς ανώτερες βαθμίδες είναι σχετικά γρήγορη διαδικασία και ελλείψει, στις περισσότερες περιπτώσεις, συνυποψηφίων», προσθέτει στην «Κ» ο πρύτανης του ΕΜΠ Ανδρέας Μπουντουβής. Μάλιστα, σύμφωνα με τον ίδιο, τα τελευταία χρόνια έχουν αυξηθεί οι αιτήσεις για μία θέση –«υπάρχουν ακόμη και 40 υποψήφιοι για μία θέση», λέει–, με αποτέλεσμα οι διαδικασίες από την προκήρυξη μέχρι την εκλογή και τον διορισμό να είναι χρονοβόρες. Οπως τονίζει βέβαια ο κ. Μπουντουβής, «εκτός από τη σοβαρότατη μείωση του αριθμού των μελών ΔΕΠ στα πανεπιστήμια, το σημαντικότερο πλήγμα από το “πάγωμα” των διορισμών είναι η στέρηση των ΑΕΙ από την ανανέωση του ακαδημαϊκού προσωπικού τους με νέους επιστήμονες, που είναι κρίσιμης σημασίας να συγκρατηθούν ή να επανέλθουν, στον μεγαλύτερο δυνατό βαθμό, στη χώρα μας.
Αυτοί όχι μόνο μπορούν να καλύψουν τα κενά των αφυπηρετήσεων, αλλά θα υποστηρίξουν, από πλεονεκτική θέση, τη σύζευξη της παρεχόμενης εκπαίδευσης στο δημόσιο πανεπιστήμιο με τις ραγδαίες επιστημονικές και ιδιαίτερα τις τεχνολογικές εξελίξεις σε νέες και αναδυόμενες περιοχές».
Η αναλογία
Η Ελλάδα έχει τη μεγαλύτερη αναλογία φοιτητών ανά πανεπιστημιακό στην Ευρώπη. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Eurostat, το 2019 σε έναν πανεπιστημιακό σε ελληνικό ΑΕΙ αναλογούσαν 40 φοιτητές, με δεύτερη την Τουρκία (23,2) και τρίτη την Κύπρο (22,5). Την καλύτερη αναλογία φοιτητών/διδασκόντων εμφανίζουν η Μάλτα (9/1), η Νορβηγία (9,1/1) και η Σουηδία (10/1). Ο ευρωπαϊκός μέσος όρος είναι 12 φοιτητές. Από την άλλη, όπως αναφέρει η πρόσφατη ετήσια έκθεση της Εθνικής Αρχής Ανώτατης Εκπαίδευσης (ΕΘΑΑΕ), η αναλογία φοιτητών/διδασκόντων σύμφωνα με στοιχεία του Ολοκληρωμένου Πληροφοριακού Εθνικού Συστήματος Ποιότητας (ΟΠΕΣΠ) της ΕΘΑΑΕ είναι 39/1 (ενεργοί φοιτητές επιπέδων 6-8/μέλη ΔΕΠ).