Επειτα από δύο δεκαετίες απραξίας, η συζήτηση για την κοινωνική κατοικία ανοίγει και πάλι στη χώρα μας. Μετά τους δήμους της μητροπολιτικής Θεσσαλονίκης, που παρουσίασαν προ μηνών κοινό σχέδιο και τις πρόσφατες νομοθετικές πρωτοβουλίες του υπουργείου Εργασίας, ο Δήμος Αθηναίων χθες κατέθεσε τη δική του πρόταση. Πρόκειται ουσιαστικά για μηχανισμό επιδοτούμενης κατοικίας, που θα λειτουργήσει στο πρότυπο του προγράμματος «Εστία» και με πρώτη «δεξαμενή» τις κατοικίες που ήδη είναι ενταγμένες σε αυτό.
Η πρόταση παρουσιάστηκε από τον δήμαρχο Κώστα Μπακογιάννη στον υπουργό Εργασίας Κωστή Χατζηδάκη. Σύμφωνα με πληροφορίες, τα βασικά σημεία της πρότασης είναι τα ακόλουθα:
• Το πρόγραμμα θα διαχειρίζεται η ΕΑΤΑ Α.Ε., νομικό πρόσωπο του Δήμου Αθηναίων που υλοποιεί σήμερα το πρόγραμμα παροχής στέγασης σε αιτούντες άσυλο («Εστία»). Στο πλαίσιο του προγράμματος η ΕΑΤΑ Α.Ε. έχει διαχειριστεί έως σήμερα περί τα 400 διαμερίσματα, προσφέροντας 8.000 θέσεις στέγασης.
• Η δομή του προγράμματος θα είναι ανάλογη με το πρόγραμμα «Εστία». Δηλαδή, θα τεθούν κριτήρια για τους δυνητικά ωφελούμενους.
• Το πρόγραμμα θα έχει τέσσερις ομάδες-στόχους. Ανεργους νέους (30% των θέσεων), νέες οικογένειες με χαμηλό εισόδημα (30%), ηλικιωμένους με χαμηλό εισόδημα (25%) και φοιτητές που δεν μπορούν να γίνουν δεκτοί σε εστίες (15% των θέσεων).
Θα βασίζεται στην εμπειρία του δήμου από το πρόγραμμα στέγα- σης και υποστήριξης αιτούντων άσυλο «Εστία».
Τα κριτήρια περιλαμβάνουν τέσσερις βασικές κύριες κατηγορίες που αφορούν τη στεγαστική κατάσταση, την εισοδηματική εικόνα, την ανεργία και ειδικά χαρακτηριστικά των ωφελουμένων. Οσον αφορά τη στεγαστική κατάσταση, θα μπορούσε να αφορά νοικοκυριά που βρίσκονται υπό έξωση ή αντιμετωπίζουν υψηλό κίνδυνο έξωσης, νοικοκυριά που μένουν σε «μη τυπική» στέγη (λ.χ. σε παράνομη κατάληψη στέγης, με υπενοικίαση), νοικοκυριά που βρίσκονται σε προσωρινή φιλοξενία από ανάγκη, νοικοκυριά που διαμένουν υπό δυσμενείς συνθήκες (λ.χ. υπόγεια, χωρίς θέρμανση, με υγρασία, εξωτερικό μπάνιο, διαρροές κ.λπ.) ή άτομα σε καθεστώς μη ασφαλούς παραμονής στην οικογενειακή εστία.
Εισοδηματικά, θα πρέπει να είναι δικαιούχοι του ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος, ή μακροχρόνια άνεργοι ή μέλη ειδικών κοινωνικών ομάδων του ΟΑΕΔ. Μπορούν επίσης να τεθούν κοινωνικά κριτήρια, όπως νέοι σε διαδικασία αποϊδρυματοποίησης, μονογονεϊκές οικογένειες, ΑμεΑ με υψηλό ποσοστό αναπηρίας, πρόσφατα αποφυλακισμένα ή απεξαρτημένα άτομα, Ρομά, θύματα βίας – εμπορίας, ΛΟΑΤΚΙ, δικαιούχοι διεθνούς προστασίας κ.ά. Χαρακτηριστικό είναι ότι οι άστεγοι που υποστηρίζονται από τις διάφορες δομές του Δήμου Αθηναίων υπολογίζονται σήμερα σε 4.000.
Οι ωφελούμενοι από το πρόγραμμα θα λαμβάνουν εκτός από στέγη και υπηρεσίες υποστήριξης, που θα μπορούσαν να περιλαμβάνουν από τη στήριξη στην ανεύρεση εργασίας (ενδεικτικά για τους ανέργους) έως την υποστήριξη στην εύρυθμη λειτουργία της κατοικίας.
Σύμφωνα με την πρόταση του Δήμου Αθηναίων, το πρόγραμμα θα μπορούσε να χρηματοδοτηθεί από δύο πηγές: από το επιχειρησιακό πρόγραμμα «Ανθρώπινο δυναμικό και κοινωνική συνοχή 2021-2027» και από το ΠΕΠ Αττικής, σε δράσεις για άτομα που βρίσκονται σε αστεγία ή κίνδυνο αστεγίας.
«Ο δήμος έχει πλέον την εμπειρία του προγράμματος «Εστία». Εχει δηλαδή διαμορφωθεί μια κουλτούρα στους ιδιοκτήτες κατοικιών για τα οφέλη του προγράμματος», εξηγεί ο Αλέξανδρος Τσιατσιάμης, γενικός γραμματέας του δήμου. «Με δεδομένο ότι ο αριθμός των αιτούντων άσυλο την περίοδο αυτή μειώνεται, ένα μέρος του αποθέματος αυτού θα μπορούσε να είναι άμεσα διαθέσιμο. Το μοντέλο αυτό, με χρηματοδότηση από ευρωπαϊκούς πόρους είναι μια λύση “άμεσης επέμβασης” πάνω σε ένα ήδη υφιστάμενο μοντέλο».
Οσον αφορά τις παροχές του προγράμματος, αυτές θα διευκρινιστούν το επόμενο διάστημα, ανάλογα με το είδος της επιδότησης. Σύμφωνα με τον κ. Τσιατσιάμη, «το πρόγραμμα θα καλύπτει όλο ή μεγάλο μέρος του ενοικίου για ένα διάστημα έως 5 έτη. Στόχος του βέβαια θα είναι να δημιουργήσει τις συνθήκες ώστε οι ωφελούμενοι να σταθούν στα πόδια τους και να αποκτήσουν οικονομική αυτονομία νωρίτερα. Ενδεχομένως να μπορούσε να δοθεί και επιδότηση στους ιδιοκτήτες κατοικιών που βρίσκονται σε κακή κατάσταση για να τις επισκευάσουν, με υποχρέωση να ενταχθούν για κάποια χρόνια στο πρόγραμμα».
Απουσία στεγαστικής πολιτικής
Μόλις το 1,6% του πληθυσμού, σύμφωνα με τα στοιχεία του Δήμου Αθηναίων, ζει σε συγκροτήματα κοινωνικής κατοικίας στη μητροπολιτική περιοχή της Αθήνας. Το ποσοστό είναι εξαιρετικά χαμηλό σε σύγκριση με άλλες μητροπόλεις της Ευρωπαϊκής Ενωσης (ενδεικτικά, Βρυξέλλες 7,4%, 15,2% Στοκχόλμη, 19% Ελσίνκι). Πρόκειται για τους ανθρώπους που διαμένουν στις 19.299 κατοικίες που κατασκεύασαν από την περίοδο του μεσοπολέμου έως το 2004 τρεις φορείς (υπουργείο Πρόνοιας, Οργανισμός Εργατικής Κατοικίας και ΔΕΠΟΣ) στη μητροπολιτική περιοχή της Αθήνας. Αυτά όσον αφορά την κατασκευή κατοικιών για ευάλωτες ομάδες πληθυσμού. Οσον αφορά την κοινωνική ενοικίαση, η Ελλάδα είναι η μόνη ευρωπαϊκή χώρα στην οποία απουσιάζει πλήρως ο τομέας, ελλείψει στεγαστικής πολιτικής. Στη χώρα μας υφίστανται μόνο προγράμματα στεγαστικής συνδρομής, δηλαδή επιδότησης ενοικίου για νοικοκυριά με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά (λ.χ. αστέγους, ανασφάλιστους υπερήλικες). Το πρόβλημα όμως της κατοικίας δεν αφορά πλέον μόνο τις ευάλωτες κοινωνικές ομάδες: παρά το πολύ υψηλό ποσοστό ιδιοκατοίκησης στη χώρα μας (αγγίζει το 75%), η στεγαστική επισφάλεια παραμένει πολύ υψηλή. Σύμφωνα με την έρευνα της Ε.Ε. SILC 2020, το 32,6% των νοικοκυριών και το 82,5% των φτωχών νοικοκυριών δαπανούν άνω του 40% του εισοδήματός τους σε έξοδα στέγασης.