Αλλαγή μοντέλου τάχιστα στην πρωτογενή παραγωγή, προκειμένου να μετριαστούν οι επιπτώσεις της κρίσης στο κόστος παραγωγής και κατά συνέπεια στις τιμές των τροφίμων, είναι η μόνη επιλογή, όπως τονίζουν επιστήμονες και παράγοντες της αγοράς. Ο κίνδυνος επισιτιστικής και διατροφικής κρίσης εξαιτίας του συνεχιζόμενου πολέμου στην Ουκρανία μπορεί να μετριαστεί με στοχευμένες παρεμβάσεις, οι οποίες σε κάθε περίπτωση αποτελούν άλλωστε το μέλλον της παραγωγής τροφίμων με τις νέες συνθήκες που διαμορφώνονται (κλιματική αλλαγή, πράσινη ανάπτυξη, κυκλική οικονομία).
Η «έξυπνη» γεωργία και κτηνοτροφία και ευρύτερα η εφαρμογή της επιστημονικής γνώσης στο χωράφι ή στον στάβλο μπορεί να φέρει δραστικές μειώσεις στο κόστος παραγωγής. Σύνδεση της ζωικής με τη φυτική παραγωγή, παραγωγή ζωοτροφών με στόχο την απεξάρτηση από τις εισαγωγές, καλλιέργεια εκτάσεων που έχουν ενταχθεί στο πρόγραμμα αγρανάπαυσης, εξορθολογισμό της διατροφής των ζώων αλλά και χρήση «νέων» καινοτόμων ζωοτροφών, όπως τα μικροφύκη και τα εντομάλευρα, προτείνουν οι επιστήμονες, τονίζοντας ότι υπάρχουν σχετικές μελέτες που θα μπορούσαν να εφαρμοστούν.
Σοβαρότατες αναταράξεις στην ελληνική –και στην ευρωπαϊκή– κτηνοτροφία έχει φέρει ο πόλεμος στην Ουκρανία, με το κόστος των ζωοτροφών να έχει διπλασιαστεί. Οι περικοπές στη διατροφή των ζώων, στις οποίες καταφεύγουν οι κτηνοτρόφοι προκειμένου «να τα βγάλουν πέρα», θα φέρουν μικρότερη παραγωγή σε λίγους μήνες, με την περαιτέρω αύξηση των τιμών σε γαλακτοκομικά και κρέας να θεωρείται δεδομένη. Επιστήμονες από το Γεωπονικό Πανεπιστήμιο εξηγούν στην «Κ» ότι η λύση βρίσκεται στον εξορθολογισμό της διατροφής των ζώων, στη χρήση της τεχνολογίας και στη σπορά κτηνοτροφικών φυτών σε εδάφη τα οποία έχουν τεθεί σε αγρανάπαυση στην Ελλάδα.
Ο Ηλίας Μελισσουργός, ιδιοκτήτης της εταιρείας Ζωοτροφές Κρήτης και πρώην πρόεδρος του Συνδέσμου Ελληνικών Βιομηχανιών Ζωοτροφών, εδώ και 40 χρόνια βρίσκεται στην αγορά και ασχολείται με την παραγωγή και πώληση ζωοτροφών. Για πρώτη φορά όμως αντιμετωπίζει τέτοια αύξηση τιμών στις ζωοτροφές. «Οι τιμές τους είναι πλέον εκτός κάθε λογικής», τονίζει.
Το σογιάλευρο, από 300 ευρώ ο τόνος, έχει φτάσει στα 600 ευρώ, το καλαμπόκι, από 180-210 ευρώ ο τόνος, έχει φτάσει στα 380-390 και τα κτηνοτροφικά σιτάρια και κριθάρια, από 200 ευρώ ο τόνος, τα βρίσκεις –αν τα βρεις– στα 400-420 ευρώ τον τόνο. Η διατροφή είναι ο πλέον καθοριστικός συντελεστής στην κτηνοτροφία, καθώς αποτελεί το 60%-70% του κόστους παραγωγής και βέβαια η ποιότητά της επηρεάζει την ποσότητα και την ποιότητα του τελικού προϊόντος. Γι’ αυτό άλλωστε και ο κ. Μελισσουργός επισημαίνει ότι τα δυσκολότερα είναι μπροστά μας. «Μακάρι να διαψευστώ, αλλά δεν βλέπω από πού μπορεί να έρθει ο από μηχανής θεός, γιατί μόνο αυτός μπορεί να μας σώσει», δηλώνει με έμφαση. «Οι άνθρωποι δεν έχουν τη δυνατότητα να σιτίσουν τα ζώα τους όπως πρέπει, οπότε η παραγωγή θα πέσει έως και 50%», εξηγεί ο επιχειρηματίας. «Επίσης, θα μειώσουν και το ζωικό τους κεφάλαιο γιατί πολύ απλά δεν μπορούν να ταΐσουν τα ζώα».
Για του λόγου το αληθές, είναι χαρακτηριστικό ότι στη Νάξο ήδη έχουν σφάξει χιλιάδες ζώα γιατί αδυνατούν να τα ταΐσουν, με αποτέλεσμα η ποσότητα της περίφημης ΠΟΠ γραβιέρας Νάξου να έχει μειωθεί κατά πολύ. Οπως ανέφερε ο πρόεδρος του συνεταιρισμού, Δημήτρης Καπούνης, ομάδα εκπροσώπων από τον Αγροτικό Συνεταιρισμό Νάξου ταξίδεψε μέχρι τη Βουλγαρία για να φέρει καλαμπόκι και να ταϊστούν τα ζώα του νησιού. «Η τελική τιμή της ζωοτροφής διαμορφώθηκε στα 198 ευρώ ο τόνος, όταν πέρυσι η τιμή ήταν στα 70 ευρώ ο τόνος παραδοτέα στον στάβλο».
Ανάγκη αλλαγής μοντέλου με στόχο τη μείωση του κόστους και την αύξηση της εγχώριας παραγωγής και ποιότητας – «Απαιτείται εξορθολογισμός της διατροφής των ζώων».
Μια σημαντική ποσότητα ελληνικής ζωοτροφής θα μπορούσε να φέρει η επέκταση της καλλιέργειας φυτών μεγάλης καλλιέργειας (ΦΜΚ) – καλαμπόκι, σιτηρά, κριθάρι, βρώμη, κουκιά, ρεβίθια, φασόλια κ.λπ. Τα ΦΜΚ μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε μείγματα ζωοτροφών είτε ως σπόροι είτε ως παραπροϊόντα που προκύπτουν από τη μεταποίηση, π.χ. καλαμπόκι – καλαμποκέλαιο.
«Αναστολή» αγρανάπαυσης
Στο πλαίσιο της εφαρμογής της νέας ΚΑΠ (κοινή αγροτική πολιτική) και της προώθησης της προστασίας του περιβάλλοντος, στην Ελλάδα 11,5% των καλλιεργούμενων εκτάσεων, ή 3.698.814 στρέμματα, έχουν τεθεί σε αγρανάπαυση (δεν καλλιεργούνται). Εξαιτίας των νέων συνθηκών που έχουν δημιουργηθεί μετά το ξέσπασμα του πολέμου στην Ουκρανία, στις 4 Μαΐου το υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων έδωσε τη δυνατότητα στους αγρότες να σπείρουν και στις εκτάσεις που βρίσκονται σε αγρανάπαυση.
Οι καθηγήτριες Γεωργίας Γαρυφαλιά Οικονόμου και Παναγιώτα Παπαστυλιανού έχουν καταγράψει πλήρως τις καλλιεργούμενες εκτάσεις με ζωοτροφές σε όλη την Ελλάδα. «Περιοχές με δυνατότητες μείωσης της αγρανάπαυσης είναι η Κεντρική Μακεδονία, η Στερεά Ελλάδα, η Δυτική Ελλάδα και η Πελοπόννησος», αναφέρουν, εξηγώντας ότι με αυτόν τον τρόπο η Ελλάδα θα μπορούσε, μερικώς τουλάχιστον, να απεξαρτηθεί από τις εισαγωγές ζωοτροφών από Ρωσία και Ουκρανία.
Μία ακόμα λύση είναι η σωστή διατροφή των ζώων, «ο εξορθολογισμός στο σιτηρέσιο των ζώων», λέει ο Γιώργος Παπαδομιχελάκης, αναπληρωτής καθηγητής, ειδικός στη διατροφή των ζώων, στο Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, «δεδομένου ότι στις ελληνικές κτηνοτροφικές μονάδες υπάρχει μεγάλη σπατάλη τροφής».
Η σωστή διατροφή των ζώων βασίζεται σε επιστημονικές μελέτες, όπως άλλωστε και η ανθρώπινη. «Μπορούμε να βγάλουμε το φθηνότερο σιτηρέσιο με βάση τα συστατικά που χρειάζεται το ζώο, τα οποία επίσης θα πρέπει να δίνονται με τέτοιο τρόπο ώστε να υπάρχει η μεγαλύτερη δυνατή απορρόφηση», εξηγεί. «Ο κτηνοτρόφος βέβαια πρέπει να ζητήσει τη συμβουλή ενός γεωπόνου – ζωοτέχνη και όχι να κοιτάει να δει τι κάνει ο διπλανός του», προσθέτει.
Τα οφέλη ζωοτροφών από μικροφύκη και έντομα
Πολύ μεγάλη εξοικονόμηση πόρων και κατ’ επέκταση δραστική μείωση κόστους θα μπορούσαν να φέρουν οι εφαρμογές ευφυούς γεωργίας και κτηνοτροφίας στην αγροτική παραγωγή. Η τεχνολογία υπάρχει, ωστόσο απαιτείται ενημέρωση των παραγωγών για να αλλάξουν τη συνήθεια «να το κάνουν όπως γινόταν πάππου προς πάππου». Ακόμα περισσότερο, η χρήση εναλλακτικών ζωοτροφών προτείνεται ως λύση φιλική στο περιβάλλον αλλά και στην τσέπη των παραγωγών.
Πτώση του κόστους άρδευσης κατά 20,23% κατά μέσον όρο (η πτώση σε κάποιες περιπτώσεις έφτασε και το 33,76%), μείωση του κόστους λίπανσης κατά 21,89% (σε ορισμένες περιπτώσεις έφτασε το 40,84%), μείωση του κόστους φυτοφαρμάκων κατά 33,72% και μείωση 20,18% στο κόστος της κατανάλωσης ενέργειας. Αυτά είναι τα αποτελέσματα της εφαρμογής συμβουλών ευφυούς γεωργίας από το σύστημα GAIA Sense (Neuropublic), ένα συγχρηματοδοτούμενο πρόγραμμα της Ε.Ε. το οποίο πιλοτικά εφαρμόστηκε σε περιοχές στην Ελλάδα, την Ισπανία και την Πορτογαλία. Ο Βασίλης Πυργιώτης, συντονιστής του προγράμματος LIFE GAIA Sense, εξηγεί ότι στην Ελλάδα εφαρμόστηκε πρόγραμμα ευφυούς γεωργίας πιλοτικά σε κτήματα σε πολλές περιοχές και σε διαφορετικές καλλιέργειες: στα Φάρσαλα και στην Ορεστιάδα (βαμβάκι), στην Αρτα (ακτινίδια), στην Πέλλα (ροδάκινα), στο Κιάτο, στην Καστοριά και την Εύβοια (επιτραπέζιες ντομάτες), στην Πιερία (ακτινίδια), στην Αίγινα (φιστίκια), στη Στυλίδα και τη Σητεία (ελιές), στην Ελασσόνα (καρύδια) και στο Οροπέδιο Λασιθίου (πατάτες).
Στα κτήματα, σε συγκεκριμένα σημεία εγκαθίστανται τηλεμετρικοί-μετεωρολογικοί σταθμοί με ειδικούς αισθητήρες «έτσι ώστε να έχουμε συνεχή εικόνα των συνθηκών που επικρατούν στο χωράφι», εξηγεί ο κ. Πυργιώτης.
Ποια είναι η θερμοκρασία, πόση είναι η υγρασία, η εξατμοδιαπνοή, και άλλα σημαντικά για την εξέλιξη της κάθε καλλιέργειας στοιχεία. Παράλληλα λαμβάνεται δείγμα του εδάφους έτσι ώστε να εξεταστεί ποιες ακριβώς είναι οι ανάγκες του σε λίπανση και να μην υπάρχει σπατάλη, ενώ δεδομένα λαμβάνονται και από δορυφόρο προκειμένου να υπάρχει ολοκληρωμένη εικόνα για τις ανάγκες άρδευσης, λίπανσης και φυτοπροστασίας. Για κάθε κτήμα ανάλογα με το σημείο που βρίσκεται και την καλλιέργεια προκύπτει μια συγκεκριμένη «συνταγή» που θα φέρει τα καλύτερα δυνατά αποτελέσματα με τη μικρότερη δυνατή χρήση πόρων και άρα μείωση του κόστους.
Τα δεδομένα, τα στοιχεία, η τεχνολογία υπάρχουν. «Το δύσκολο είναι», εξηγεί ο κ. Πυργιώτης, «να πειστεί ο παραγωγός να λειτουργήσει διαφορετικά, να καλλιεργήσει αλλιώς σε σχέση με αυτό που κάνει πολλά χρόνια».
«Οχι μόνο δεν είναι ανάγκη να δίνουμε αντιβιοτικό σε έναν άνθρωπο που δεν το χρειάζεται, αλλά κάνουμε και κακό. Αυτή η αρχή πρέπει να εφαρμόζεται και στα φυτά», λέει γεωπόνος που ασχολείται με εφαρμογές ευφυούς γεωργίας.
Ανάλογες εφαρμογές μπορούν να φέρουν και στην κτηνοτροφία μείωση του κόστους παραγωγής έως και 30%, σημειώνει ο Θωμάς Μπαρτζάνας, αναπληρωτής καθηγητής του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών. «Το 70% του κόστους μιας κτηνοτροφικής μονάδας είναι η ζωοτροφή.
Ομως αν ρωτήσεις έναν κτηνοτρόφο πόσο τρώει το ζώο του, θα σου απαντήσει “ανοίγω το σιλό και ρίχνω”. Αυτό σημαίνει μεγάλο κόστος από τη σπατάλη ζωοτροφής, χειρότερη υγεία για το ζώο, αλλά ενδεχομένως και χειρότερη ποιότητα για το παραγόμενο προϊόν. Γιατί το παραγωγικό ζώο πρέπει να τρώει ό,τι πρέπει, την ώρα που πρέπει και στις ποσότητες που πρέπει».
«Τα συστήματα υπάρχουν»
Σύμφωνα με τον κ. Μπαρτζάνα, υπάρχει η τεχνολογία για να εφαρμοστούν συστήματα «εκτροφής ακριβείας», συστήματα για την έγκαιρη πρόβλεψη των ασθενειών, έτσι ώστε να περιοριστεί η ανάγκη για φάρμακα και αντιβιοτικά. Επίσης υπάρχουν συστήματα ελέγχου του περιβάλλοντος, σχεδιασμός και δημιουργία βιοκλιματικών κτηνοτροφικών κτιρίων, έτσι ώστε τα ζώα να ζουν καλύτερα αλλά και να μειώνονται η κατανάλωση ενέργειας και η εκπομπή ρύπων.
Συγκεκριμένες ομάδες φυκών καλλιεργούνται για χρήση σε τρόφιμα, ζωοτροφές, φαρμακευτικά προϊόντα και καλλυντικά. Τα μικροφύκη, σύμφωνα με την κ. Σ. Μαυρικίου, επίκουρη καθηγήτρια του Γεωπονικού Πανεπιστημίου, με απλές, οικονομικές και φιλικές προς το περιβάλλον διαδικασίες ανάπτυξης, μπορούν να συσσωρεύσουν άφθονες ποσότητες πρωτεϊνών, λιπιδίων και υδατανθράκων, καθιστώντας τα εξαιρετικά θρεπτικά. Η περαιτέρω εξέλιξη της καλλιέργειας και χρήσης μικροφυκών στις ζωοτροφές μπορεί να έχει τεράστια εμπορικά οφέλη, σύμφωνα με την καθηγήτρια.
Σε σχετική ημερίδα που πραγματοποιήθηκε στο Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών ο κ. Α. Τσαγκαράκης, επίκουρος καθηγητής, πρότεινε τα έντομα ως εναλλακτική πηγή πρωτεϊνών και αμινοξέων. Μέχρι στιγμής, οκτώ είδη εντόμων έχουν άδεια από την Ε.Ε. για τη χρήση τους στη διατροφή ψαριών, πουλερικών και χοίρων, ωστόσο τα έντομα αποτελούν φυσικό συστατικό της διατροφής αγροτικών ζώων όταν αυτά βρίσκονται στο φυσικό περιβάλλον.
«Για την εκτροφή των εντόμων επιπλέον χρειάζεται μικρή έκταση, λίγο νερό και περιορισμένη ενέργεια κυρίως για θέρμανση», τόνισε ο επιστήμονας όσον αφορά τα περιβαλλοντικά οφέλη της συγκεκριμένης επιλογής.
Φόβοι για επιδείνωση του προβλήματος
Τη διακοπή του προγράμματος της αγρανάπαυσης, που έχει τεθεί σε εφαρμογή σε Ευρώπη και ΗΠΑ για περιβαλλοντικούς λόγους, προτείνει ο πρώην υπουργός Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων Αθανάσιος Τσαυτάρης προκειμένου να καλλιεργηθούν ζωοτροφές άμεσα. Επισημαίνει επίσης ότι ένα μεγάλο πρόβλημα είναι το γεγονός ότι συστατικά που χρησιμοποιούνται για φυτοφάρμακα προέρχονταν σε μεγάλο ποσοστό από τη Ρωσία ως υποπροϊόντα του πετρελαίου. Εκτιμά πάντως ότι, ενώ προς το παρόν υπάρχουν τρόποι αντιμετώπισης, το πρόβλημα θα επιδεινωθεί καθώς, αντίθετα με τις αρχικές προβλέψεις, ο πόλεμος διαρκεί, ενώ δεν αποκλείεται να επεκταθεί και σε άλλα εδάφη. Η κοινή αγροτική πολιτική της Ευρωπαϊκής Ενωσης έχει «μοιράσει» τα προϊόντα που αφορούν την παραγωγή τροφίμων ανάμεσα στα κράτη-μέλη και τις επιδοτήσεις, επισημαίνει ο κ. Τσαυτάρης. Ωστόσο, αυτό είναι ένα μοντέλο που υπό τις παρούσες συνθήκες παρουσιάζει προβλήματα. Ηδη χώρες όπως η Βουλγαρία, η Ουγγαρία και η Πολωνία, που θα μπορούσαν να συνεισφέρουν με σιτηρά στις άλλες ευρωπαϊκές χώρες, έπαυσαν τις εξαγωγές προκειμένου να προστατεύσουν τη δική τους επάρκεια τροφίμων.
Ακολουθήστε το kathimerini.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις
Δείτε όλες τις τελευταίες Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, στο kathimerini.gr