Eνα νέο κανονισμό για την αποκατάσταση της φύσης πρόκειται να προτείνει μέσα στο επόμενο διάστημα η Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Εφόσον η νέα νομοθεσία εγκριθεί από τα θεσμικά όργανα της Ε.Ε., τα κράτη-μέλη θα κληθούν μέσα σε δύο χρόνια να αποφασίσουν ποια σημαντικά οικοσυστήματά τους έχουν υποβαθμιστεί και να υποβάλουν σχέδια δράσης για το πώς θα τα αποκαταστήσουν. Oπως εξηγεί σε συνέντευξή του στην «Κ» ο Ευρωπαίος επίτροπος Περιβάλλοντος, Ωκεανών και Αλιείας, Λιθουανός Βιργκίνιους Σινκεβίτσιους, μια πολύ ενδιαφέρουσα ιδιαιτερότητα είναι ότι η νέα νομοθεσία δεν θα αφορά μόνο τις περιοχές Natura, αλλά και γεωργικά, δασικά, ακόμα και αστικά οικοσυστήματα. Προτεραιότητα (και χρηματοδότηση) θα δοθεί σε όσα οικοσυστήματα μπορούν να βοηθήσουν στη μείωση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης ή στην αντιμετώπιση φυσικών καταστροφών, όπως οι πλημμύρες. Μήπως η Ελλάδα θα έπρεπε να ξεκινήσει να μελετά πώς θα αποκαλύψει και πάλι τα «κρυμμένα» ποτάμια των πόλεών της;
– Ποια είναι η κατάσταση των οικοσυστημάτων στην Ε.Ε. και ειδικότερα στην Ελλάδα;
– Η κατάσταση τόσο στην Ελλάδα όσο και γενικότερα στην Ε.Ε. δεν είναι καλή και το πρόβλημα είναι πως όταν η φύση υποφέρει, υποφέρουμε τελικά και εμείς. Οι ανθρώπινες δραστηριότητες προκαλούν μαζική μεταμόρφωση των φυσικών τοπίων. Οι γεωργικές και δασοκομικές πρακτικές γίνονται όλο και πιο έντονες και τα αποθέματα γλυκού νερού όλο και πιο σπάνια. Η αξιολόγηση του 2018 αποκάλυψε ότι το 81% των προστατευόμενων οικοτόπων της Ε.Ε. βρίσκεται σε κακή κατάσταση, ενώ το 36% επιδεινώνεται και μόνο το 9% βελτιώνεται. Περίπου το 84% των τυρφώνων –οικοσυστημάτων που έχουν καθοριστική σημασία για τη δέσμευση και την αποθήκευση άνθρακα και το φιλτράρισμα του νερού– βρίσκεται σε κακή κατάσταση.
Η γενική κατάσταση των δασών της Ε.Ε. είναι κακή, ενώ τα γεωργικά οικοσυστήματα είναι από τα πλέον απειλούμενα. Την τελευταία δεκαετία, το 71% των πληθυσμών των ψαριών και το 60% των αμφιβίων έχουν υποστεί μείωση. Τα θαλάσσια οικοσυστήματα αντιμετωπίζουν οξείες προκλήσεις από την κλιματική κρίση, την εξάντληση της βιοποικιλότητας, την υπερεκμετάλλευση, τη ρύπανση και τα χωροκατακτητικά είδη. Στην Ελλάδα, οι μισοί οικότοποι και το 35% των ειδών βρίσκονται σε καλή κατάσταση, δηλαδή σε καλύτερη από τον μέσο όρο της Ε.Ε., και το 77% των αναπαραγόμενων ειδών πτηνών παρουσίασαν βραχυπρόθεσμες αυξητικές ή σταθερές τάσεις πληθυσμών. Ωστόσο, τα οικοσυστήματα επιδεινώνονται ολοένα και περισσότερο. Αν δεν αντιστρέψουμε αυτές τις τάσεις και δεν αρχίσουμε να αποκαθιστούμε τα οικοσυστήματά μας ακόμη και σε αυτή τη δεκαετία, θα υπονομεύσουμε τα ίδια τα θεμέλια όχι μόνο της ευημερίας μας αλλά και της ζωής στη Γη για τις μελλοντικές γενιές.
– Πώς ενημερώνεται η Επιτροπή από τα κράτη-μέλη για την κατάσταση των οικοσυστημάτων τους; Η Ελλάδα, για παράδειγμα, έχει καταδικαστεί από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο για την πλημμελή εφαρμογή της Οδηγίας για τους οικοτόπους, άρα δεν έχει σαφή εικόνα.
– Τα κράτη-μέλη υποχρεούνται να υποβάλλουν κάθε έξι χρόνια έκθεση σχετικά με την πρόοδο που έχει σημειωθεί στην εφαρμογή των Οδηγιών για τους οικοτόπους και τα πτηνά. Οι εκθέσεις αυτές αποτελούν το «κλειδί» για τη μέτρηση των επιδόσεων των κρατών-μελών. Με τη βοήθεια του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος, η Επιτροπή συγκεντρώνει στη συνέχεια όλα τα δεδομένα από τις εθνικές εκθέσεις, προκειμένου να δει πόσο καλά τα πάνε τα προστατευόμενα είδη και οι οικότοποι σε ολόκληρη την Ε.Ε.
Πιο συγκεκριμένα, για την περίπτωση που αναφέρετε: Η Ελλάδα πρέπει να προστατεύσει πλήρως το δίκτυο Natura 2000. Τον Δεκέμβριο του 2020, το Δικαστήριο καταδίκασε την Ελλάδα επειδή δεν είχε θεσπίσει κατάλληλους στόχους και μέτρα διατήρησης σε όλες τις Ειδικές Ζώνες Διατήρησης. Χωρίς τέτοιους στόχους και μέτρα, η Ελλάδα δεν μπορεί να διασφαλίσει ότι τα έργα σχεδιάζονται με τρόπο που να μην τίθενται σε κίνδυνο οι οικότοποι και τα είδη που υπάρχουν στις εν λόγω περιοχές.
Η κάθε χώρα θα πρέπει να προσδιορίσει ποια οικοσυστήματά της έχουν πρόβλημα και να καταρτίσει ένα σχέδιο αποκατάστασης.
Υπήρξε καλή πρόοδος σε αυτό το θέμα. Η Ελλάδα έχει αρχίσει να επεξεργάζεται τη νομοθεσία για την αντιμετώπισή του, θέτοντας σε λειτουργία φορείς διαχείρισης για όλες τις περιοχές Natura 2000 και ιδρύοντας έναν κεντρικό οργανισμό – τον Οργανισμό Φυσικού Περιβάλλοντος και Κλιματικής Αλλαγής. Αυτό το νέο σύστημα διακυβέρνησης δεν έχει ακόμη τεθεί σε εφαρμογή και δεν έχει καταστεί πλήρως λειτουργικό.
– Γιατί η Επιτροπή εστιάζει στην αποκατάσταση των οικοσυστημάτων;
– Η Ευρώπη προσπαθεί εδώ και δεκαετίες να σταματήσει την απώλεια της βιοποικιλότητας. Συλλογικά έχουμε αποτύχει. Τώρα βρισκόμαστε σε μια κατάσταση όπου η προστασία της φύσης δεν είναι αρκετή. Πρέπει να την αποκαταστήσουμε. Αυτό σημαίνει ενεργά μέτρα για να την επαναφέρουμε στην υγεία της. Η επαναφορά των υποβαθμισμένων οικοσυστημάτων στη ζωή –με τη φύτευση δέντρων, για παράδειγμα, με την επανασύνδεση των ποταμών με τις πλημμυρικές τους εκτάσεις ή απλώς με το να δίνουμε στη φύση χώρο για να ανακάμψει– αυξάνει τα οφέλη που προσφέρουν για τον άνθρωπο και τον πλανήτη, συμπεριλαμβανομένης της οικονομίας και της κοινωνίας μας.
Τα οφέλη αυτά περιλαμβάνουν σταθερό κλίμα, καθαρό αέρα, προμήθειες νερού και τροφίμων, και προστασία από καταστροφές και ασθένειες. Τα φυσικά οικοσυστήματα είναι σημαντικά για τη σωματική και την ψυχική υγεία μας. Χωρίς αποκατάσταση, δεν μπορούμε να περιορίσουμε την υπερθέρμανση του πλανήτη στον 1,5° C και να προσαρμοστούμε στην κλιματική αλλαγή. Χωρίς αποκατάσταση δεν θα υπάρξει επισιτιστική ασφάλεια. Επιτρέψτε μου απλώς να αναφέρω ότι το 75% των καλλιεργειών εξαρτάται από τους επικονιαστές.
– Πώς θα προσδιοριστούν αυτά τα οικοσυστήματα από κάθε χώρα;
– Τα κράτη-μέλη θα πρέπει να επιτύχουν τους στόχους αποκατάστασης ανάλογα με το εθνικό τους έδαφος και τις ιδιαιτερότητές τους. Αυτό συνεπάγεται τη μέτρηση και την παρακολούθηση της κατάστασης των οικοσυστημάτων και τη θέσπιση μέτρων για την επίτευξη των στόχων. Κορυφαία προτεραιότητα θα έχουν τα οικοσυστήματα με τις μεγαλύτερες δυνατότητες απομάκρυνσης και αποθήκευσης άνθρακα και πρόληψης ή μείωσης των επιπτώσεων φυσικών καταστροφών, όπως οι πλημμύρες.
Ο νέος νόμος θα διασφαλίσει ότι όλοι οι προστατευόμενοι από την Ε.Ε. οικότοποι και τα είδη θα βρίσκονται σε πορεία ανάκαμψης έως το 2030, αλλά υπερβαίνει και τις περιοχές που προστατεύονται στο πλαίσιο του δικτύου Natura 2000. Η πρόταση καλύπτει επίσης τα γεωργικά, δασικά και αστικά οικοσυστήματα. Τα κράτη-μέλη αναμένεται να υποβάλουν στην Επιτροπή εθνικά σχέδια αποκατάστασης δύο χρόνια μετά την έναρξη ισχύος του κανονισμού, τα οποία θα δείχνουν πώς θα επιτύχουν τους στόχους. Τα σχέδια αυτά θα παίξουν καθοριστικό ρόλο στον σχεδιασμό και στην ιεράρχηση των δραστηριοτήτων, καθώς και στη διοχέτευση οικονομικών και άλλων πόρων από πηγές της Ε.Ε. και άλλων κρατών-μελών.
Θα πρέπει επίσης να παρακολουθούν και να υποβάλλουν εκθέσεις σχετικά με την πρόοδό τους. Ο μηχανισμός παρακολούθησης και αναθεώρησης της στρατηγικής της Ε.Ε. για τη βιοποικιλότητα θα επιτρέπει την τακτική αξιολόγηση της προόδου και τον καθορισμό διορθωτικών μέτρων, εάν χρειάζεται.
Η επένδυση σε υγιή ποτάμια, τα δελφίνια, ο οξύρρυγχος και το χέλι
Το ενδιαφέρον για την αποκατάσταση ποταμών αυξάνεται σε όλη την Ε.Ε., σημειώνει ο Ευρωπαίος επίτροπος Περιβάλλοντος. Επισημαίνει, δε, ότι δράσεις αποκατάστασης ποταμών μπορούν να υποστηριχθούν από πλήθος κοινοτικών χρηματοδοτικών εργαλείων.
– Τα προγράμματα αποκατάστασης ποταμών αυξάνονται στην Ευρώπη. Εάν η Ελλάδα, για παράδειγμα, αποφασίσει να αποκαλύψει τα κύρια ποτάμια της Αθήνας (και τα δύο έχουν τώρα καλυφθεί από λεωφόρους) πώς θα χρηματοδοτηθεί αυτό; Πόσο πιθανό είναι να δούμε τέτοια μεγάλα έργα;
– Τα ποτάμια στην Ευρώπη είναι σε μεγάλο βαθμό κατακερματισμένα. Η άρση των εμποδίων για την αποκατάσταση της φυσικής ροής και της συνδεσιμότητάς τους βοηθά τα οικοσυστήματα γλυκού νερού να ευδοκιμήσουν και διευκολύνει τη μετανάστευση απειλούμενων ειδών, όπως ο οξύρρυγχος και το ευρωπαϊκό χέλι. Η επένδυση σε υγιή ποτάμια αποφέρει επίσης πολλά οφέλη που σχετίζονται με τις υπηρεσίες οικοσυστήματος, όπως η προστασία από τις πλημμύρες, ο καθαρισμός του νερού και οι ευκαιρίες αναψυχής. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η αποκατάσταση των οικοσυστημάτων γλυκού νερού αποτελεί ένα βασικό στοιχείο της Στρατηγικής Βιοποικιλότητας 2030, όπου έχουμε θέσει ως στόχο την αποκατάσταση 25.000 χιλιομέτρων ποταμών που θα έχουν ελεύθερη ροή.
Παρατηρούμε πράγματι ένα αυξανόμενο ενδιαφέρον για την αποκατάσταση των ποταμών: με την αύξηση των ξηρασιών και των πλημμυρών και την κρίση βιοποικιλότητας που αντιμετωπίζουμε, η ανάγκη αποκατάστασης των φυσικών λειτουργιών των οικοσυστημάτων και των λεκανών απορροής των ποταμών μας γίνεται όλο και πιο επιτακτική. Τα υφιστάμενα και τα μελλοντικά νομικά μέσα της Ε.Ε. παρέχουν επίσης τα εργαλεία και την πολιτική ώθηση για αυξημένες προσπάθειες αποκατάστασης των ποταμών. Η Επιτροπή βοηθά ήδη τα κράτη-μέλη να επιτύχουν αυτόν τον στόχο. Τα βοηθάμε να εντοπίσουν και να ιεραρχήσουν τα εμπόδια που θα μπορούσαν να αρθούν και να εντοπίσουν πιθανές πηγές χρηματοδότησης.
Αρκετά μέσα της Ε.Ε. θα μπορούσαν να κινητοποιηθούν για τη χρηματοδότηση έργων αποκατάστασης ποταμών. Το πρόγραμμα Life για το περιβάλλον και τη δράση για το κλίμα, το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης, το Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Αγροτικής Ανάπτυξης και το Ευρωπαϊκό Ταμείο Θάλασσας, Αλιείας και Υδατοκαλλιέργειας. Η Επιτροπή δημοσίευσε τον Δεκέμβριο του 2021 έγγραφο καθοδήγησης με τίτλο «Στρατηγική για τη βιοποικιλότητα 2030 – άρση εμποδίων για την αποκατάσταση των ποταμών», το οποίο περιλαμβάνει ένα κεφάλαιο σχετικά με τα χρηματοδοτικά μέσα που έχουν χρησιμοποιηθεί και μπορούν να χρησιμοποιηθούν για έργα αποκατάστασης ποταμών.
– Πώς μπορούμε να πιέσουμε για την αποκατάσταση του θαλάσσιου περιβάλλοντος, π.χ. ενάντια στη μείωση των ιχθυαποθεμάτων, όταν το μεγαλύτερο ποσοστό των θαλασσών είναι διεθνή ύδατα; Ποιο είναι το νόημα, για παράδειγμα, να περιορίσει η Ελλάδα την αλιεία στα εθνικά ύδατα, όταν τεράστια αποθέματα θα αλιεύονται λίγα μίλια μακριά;
– Η αποκατάσταση του θαλάσσιου περιβάλλοντος σημαίνει πρώτα απ’ όλα μείωση των επιπτώσεων της αλιείας στο θαλάσσιο περιβάλλον. Μπορείτε να το προσεγγίσετε αυτό από πολλές οπτικές γωνίες και με διαφορετικούς τρόπους. Πρώτον, μπορείτε να ορίσετε αυστηρά προστατευόμενες και καλά διαχειριζόμενες θαλάσσιες προστατευόμενες περιοχές στις οποίες θα απαγορεύονται οι πιο επιζήμιες τεχνικές αλιείας, όπως για παράδειγμα η αλιεία με τράτα βυθού. Αυτό θα επέτρεπε την αποκατάσταση των οικοσυστημάτων του βυθού και των ψαριών, που εξαρτώνται από τα οικοσυστήματα αυτά για να τραφούν και να αναπαραχθούν.
Δεύτερον, μπορείτε να επιταχύνετε την υιοθέτηση πιο «επιλεκτικών» (σ.σ. στο ψάρεμα) εργαλείων στον αλιευτικό στόλο. Η επιστήμη έχει αποδείξει ότι μπορείτε να διατηρήσετε τα μεγαλύτερα ψάρια (που παράγουν περισσότερους απογόνους) και να μειώσετε τα «παρεμπίπτοντα» αλιεύματα ευαίσθητων ειδών, όπως για παράδειγμα τα δελφίνια. Πρόκειται για μια επένδυση για το κοινό μας μέλλον και θα ήθελα η αλιευτική βιομηχανία να αποτελέσει μέρος της λύσης.
Εχετε απόλυτο δίκιο όταν λέτε ότι τα ελληνικά αλιευτικά σκάφη εκμεταλλεύονται κυρίως τα διεθνή ύδατα. Η διασφάλιση ότι όλοι οι παίκτες ακολουθούν τους ίδιους κανόνες αποτελεί προτεραιότητα για μένα. Η Ε.Ε. συμμετέχει ενεργά στο διεθνές όργανο που διαχειρίζεται την αλιεία στη Μεσόγειο και στη Μαύρη Θάλασσα, τη Γενική Επιτροπή Αλιείας για τη Μεσόγειο (GFCM). Τα τελευταία δύο χρόνια, η Επιτροπή αυτή παρήγαγε μια σειρά δεσμευτικών συστάσεων για τη διατήρηση και τη βιώσιμη χρήση των έμβιων θαλάσσιων πόρων στη Μεσόγειο και στη Μαύρη Θάλασσα. Η στρατηγική της για το 2030 κινείται προς την ίδια κατεύθυνση με τον επερχόμενο νόμο μας για την αποκατάσταση της φύσης όσον αφορά τη διατήρηση της αλιείας και των οικοσυστημάτων.
Το εκλαμβάνω ως ένα πολύ σαφές σημάδι ότι οι 22 χώρες-μέλη και η Ε.Ε. είναι ομοϊδεάτες και ότι όλοι οι αλιείς στη Μεσόγειο (της Ε.Ε. και μη) θα πρέπει να παίζουν με τους ίδιους κανόνες.
Και για έντομα
– Θα έχει η πρόταση της Επιτροπής νομικά δεσμευτικούς στόχους; Πότε θα εκδοθεί η νέα νομοθεσία;
– Εδώ και δεκαετίες, η Ε.Ε. προσπαθεί να σταματήσει τη μείωση της βιοποικιλότητας και την υποβάθμιση των οικοσυστημάτων. Παρά κάποιες επιτυχίες, η συνολική εικόνα παραμένει κακή και οι τρέχουσες προσεγγίσεις αποτυγχάνουν να αποδώσουν. Η επιτάχυνση της κλιματικής αλλαγής επιδεινώνει το πρόβλημα και οι εθελοντικές δεσμεύσεις των κρατών δεν αρκούν. Γι’ αυτό η Επιτροπή υποβάλλει τώρα νέα πρόταση με νομικά δεσμευτικούς στόχους και νομικές υποχρεώσεις για την αποκατάσταση της φύσης. Η πρόταση θα συνδυάζει έναν γενικό στόχο αποκατάστασης στις χερσαίες και θαλάσσιες περιοχές της Eνωσης με ορισμένους δεσμευτικούς στόχους αποκατάστασης για συγκεκριμένους οικοτόπους και είδη. Μιλάμε για στόχους για τα δασικά, αστικά, γεωργικά και θαλάσσια οικοσυστήματα, για τα έντομα επικονίασης και τη συνδεσιμότητα των ποταμών.
Ακολουθήστε το kathimerini.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις
Δείτε όλες τις τελευταίες Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, στο kathimerini.gr