Εκείνο το απόγευμα του Ιουνίου, το αμφιθέατρο «Γεώργιος Λιάνης» στο Ιδρυμα Τεχνολογίας και Ερευνας του Ηρακλείου Κρήτης ήταν ασφυκτικά γεμάτο.
Σπουδαστές, μεταπτυχιακοί φοιτητές, καθηγητές του Τμήματος Φυσικής, ερευνητές του Ινστιτούτου Αστροφυσικής, εκπρόσωποι της τοπικής κοινωνίας και επιχειρηματίες από την ευρύτερη περιοχή ήταν όλοι εκεί για να παρακολουθήσουν την τελετή επίδοσης χορηγίας 520.000 ευρώ της Επιτροπής «Ελλάδα 2021» στο Ινστιτούτο Αστροφυσικής του ΙΤΕ για την αγορά νέου τηλεσκοπίου για το Αστεροσκοπείο Σκίνακα στην ομώνυμη κορυφή του Ψηλορείτη. Η χαρά και η ικανοποίηση όλων ήταν έκδηλες. Παρά την έρευνα αιχμής που παράγεται στο συγκεκριμένο Αστεροσκοπείο, είναι η πρώτη επένδυση σε νέο τηλεσκόπιο έπειτα από 27 ολόκληρα χρόνια.
Το Αστεροσκοπείο Σκίνακα, σε ύψος 1.750 μ., μόλις λίγα χιλιόμετρα από τα Ανώγεια και τον Ιδαίον Aντρον, όπου ο μύθος θέλει να ανατράφηκε ο Δίας, ιδρύθηκε το 1986 κατόπιν συνεργασίας του Πανεπιστημίου Κρήτης, του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Ερευνας (τότε Ερευνητικό Κέντρο Κρήτης) και του Ινστιτούτου Max Planck της Γερμανίας. Αφορμή είχε σταθεί η «επίσκεψη» στη γειτονιά μας του κομήτη του Χάλεϊ –η θέση για παρατήρηση του φαινομένου ήταν η πλέον κατάλληλη–, ωστόσο σταδιακά προέκυψε ότι το σημείο ήταν ιδανικό από πολλές απόψεις. «Στην αστρονομία για να κάνεις καλές παρατηρήσεις θέλεις εκτός από υψόμετρο, το σημείο να έχει καλό καιρό και σχετική ξηρασία, ώστε να μην έχεις το γνωστό τρεμόπαιγμα της ατμόσφαιρας», λέει στην «Κ» ο διευθυντής του Αστεροσκοπείου Σκίνακα και του Ινστιτούτου Αστροφυσικής του ΙΤΕ, καθηγητής Βασίλης Χαρμανδάρης. Κάπως έτσι το 1995, πλάι στο πρώτο τηλεσκόπιο τύπου Schmidt-Cassegrain, με διάμετρο κατόπτρου 0,3 μ (δεν χρησιμοποιείται πια), προστέθηκε ένα μεγαλύτερο, διαμέτρου 1,3 μ., το οποίο και αποτελεί το κύριο τηλεσκόπιο του Αστεροσκοπείου έως σήμερα. «Συνεχίζει να παράγει πολύ καλά ερευνητικά αποτελέσματα για το μέγεθός του. Με τις μετρικές που χρησιμοποιούμε είμαστε οι πιο παραγωγικοί από όλα τα τηλεσκόπια της Ελλάδας. Δεν είναι μόνο η περιοχή, αλλά και οι ικανοί, οι εργατικοί, οι ενθουσιώδεις και αισιόδοξοι άνθρωποι που έβρισκαν και έλυναν ενδιαφέροντα προβλήματα».
Το νέο τηλεσκόπιο είναι κατά τι μικρότερο, διαμέτρου ενός μέτρου. Το κόστος για ένα μεγαλύτερο ήταν πολύ υψηλό, άγγιζε το 1,5 εκατ. Το συγκεκριμένο κοστίζει 800.000 ευρώ και το ποσό θα καλυφθεί με συγχρηματοδότηση από το Πανεπιστήμιο Κρήτης. Ωστόσο, το νέο τηλεσκόπιο θα διπλασιάσει τον διαθέσιμο χρόνο για παρατηρήσεις και έρευνα αιχμής από το Αστεροσκοπείο, αφού σύντομα το βασικό τηλεσκόπιο του 1,3 μ. θα δεσμευθεί στο πείραμα PASIPHAE που θα αναζητήσει το αποτύπωμα των πρώτων στιγμών του Σύμπαντος με τη χρήση ενός νέου πρωτοποριακού πολωσίμετρου (επιστημονικό όργανο που χρησιμοποιείται για τη μέτρηση της γωνίας περιστροφής που προκαλείται από το πέρασμα του πολωμένου φωτός μέσω μιας οπτικώς δραστικής ουσίας), το οποίο αναπτύσσεται από το Ινστιτούτο Αστροφυσικής χάρη σε δωρεά του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος. Η νέα ερευνητική υποδομή θα επιτρέψει επίσης τη συμμετοχή του Αστεροσκοπείου Σκίνακα σε καινοτόμα ερευνητικά προγράμματα παρακολούθησης των συνεπειών της σαχαριανής σκόνης στο Νότιο Αιγαίο, αλλά και την ανάπτυξη καινοτόμων εκπαιδευτικών προγραμμάτων. Εξάλλου, χάρη στο νέο τηλεσκόπιο και στηριζόμενο στο μεγαλύτερο φυσικό δώρο της Κρήτης, την ηλιοφάνεια και το ήπιο κλίμα, το Αστεροσκοπείο Σκίνακα θα αποτελέσει τη βάση για την ανάπτυξη της νέας γενιάς δορυφορικών τηλεπικοινωνιών – αυτές που στηρίζονται στη χρήση λέιζερ και όχι ραδιοφωνικών σημάτων, τηλεπικοινωνιών που σύμφωνα με τον κ. Χαρμανδάρη αναμένεται να δημιουργήσουν την επόμενη επανάσταση στις επικοινωνίες.
Επιχειρηματικό πεδίο
Χορηγία ύψους 520.000 ευρώ της Επιτροπής «Ελλάδα 2021» στο Ινστιτούτο Αστροφυσικής του ΙΤΕ για την αγορά του.
Παράλληλα, με το νέο τηλεσκόπιο το Αστεροσκοπείο θα μπορέσει να συνεισφέρει και στην ανάπτυξη ενός νέου επιχειρηματικού πεδίου, αυτού που σχετίζεται με την παρακολούθηση των χιλιάδων δορυφόρων που ιδιωτικές εταιρείες στέλνουν σε τροχιά γύρω από τη Γη και των οποίων το πλήθος απαιτεί πλέον «τροχονόμους», ώστε να τους παρακολουθούν και να ενημερώνουν τους ιδιοκτήτες τους για να αποφύγουν πιθανές συγκρούσεις.
Και να σκεφθεί κανείς ότι τίποτα από όλα αυτά δεν θα γινόταν σήμερα πράξη εάν πριν από 40 χρόνια κάποιοι εμπνευσμένοι άνθρωποι της Κρήτης δεν αποφάσιζαν να δημιουργήσουν σε ένα νησί, γνωστό μόνο για τα προϊόντα της γης του και τον τουρισμό, ένα νέο πανεπιστήμιο και ένα νέο ερευνητικό κέντρο, ένα ακαδημαϊκό οικοσύστημα που επέτρεψε σε πολλούς Ελληνες επιστήμονες να επιστρέψουν στην πατρίδα τους, παράγοντας πρωτότυπη έρευνα που αναγνωρίζεται διεθνώς. «Πριν από 40 χρόνια στο σημείο που απλώνεται το Ιδρυμα Τεχνολογίας και Ερευνας υπήρχαν μόνο ελιές», λέει χαρακτηριστικά ο διευθυντής του Ινστιτούτου Αστροφυσικής.
Αναγνωρίζοντας τα πολλαπλά οφέλη για τον τόπο, η τοπική κοινωνία έχει αγκαλιάσει το Αστεροσκοπείο Σκίνακα. Ο Δήμος Ανωγείων (τα 15 στρέμματα στα οποία εκτείνεται το Αστεροσκοπείο στον Ψηλορείτη αποτελούν δωρεάν του δήμου) με χρηματοδότηση από την περιφέρεια έχει ξεκινήσει τα αναγκαία έργα ασφαλτόστρωσης του δρόμου προς την κορυφή του Σκίνακα, ενώ έχει καταθέσει αίτημα να συνδεθεί το Αστεροσκοπείο με το δίκτυο της ΔΕΗ. «Η συνεισφορά του δήμου είναι εντυπωσιακή. Ακόμα και το χιόνι μας το καθαρίζουν δωρεάν».
Το νέο τηλεσκόπιο αναμένεται να σκαρφαλώσει στην κορυφή του Σκίνακα λίγο πριν από το τέλος του 2023, ανοίγοντας νέους ορίζοντες για την επιστήμη της αστρονομίας στην Κρήτη. Καθώς όπως λένε στο Ινστιτούτο Αστροφυσικής, «sky is not the limit».