Η μικροβιακή αντοχή είναι, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, μια από τις δέκα πιο σοβαρές απειλές για τη δημόσια υγεία παγκοσμίως. Eχει άμεση σύνδεση με τις νοσοκομειακές λοιμώξεις, καθώς για την αντιμετώπιση των τελευταίων χρησιμοποιούνται συχνά αντιβιοτικά ευρέος φάσματος, επιβαρύνοντας την εμφάνιση πολυανθεκτικών μικροοργανισμών και τροφοδοτώντας έναν «φαύλο κύκλο», αφού οι νοσοκομειακές λοιμώξεις οφείλονται συνήθως σε μικρόβια ανθεκτικά στα αντιβιοτικά.
Στην Ελλάδα, νοσοκομειακές λοιμώξεις και μικροβιακή αντοχή αποτελούν σημαντική απειλή για τους ασθενείς, καθώς σχετίζονται με αυξημένη νοσηρότητα, θνητότητα και διάρκεια νοσηλείας, ενώ επιβαρύνουν οικονομικά το Σύστημα Υγείας. Σύμφωνα με δεδομένα του Ευρωπαϊκού Κέντρου για την Πρόληψη και τον Eλεγχο των Λοιμώξεων (ECDC), η χώρα μας κατατάσσεται πρώτη μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών στον επιπολασμό των νοσοκομειακών λοιμώξεων, ενώ εμφανίζει από τα υψηλότερα ποσοστά μικροβιακής αντοχής στην Ευρώπη για συγκεκριμένα μικροβιακά στελέχη. Η πανδημία του SARS-CoV-2 έχει επιδεινώσει περαιτέρω το πρόβλημα.
Από τα παραπάνω γίνεται ξεκάθαρο ότι ο έλεγχος των νοσοκομειακών λοιμώξεων και της μικροβιακής αντοχής είναι ύψιστης και επείγουσας σημασίας για τη χώρα μας και για αυτόν τον λόγο αποτελεί κορυφαία προτεραιότητα του υπουργείου Υγείας. Ο Εθνικός Οργανισμός Δημόσιας Υγείας (ΕΟΔΥ) συντονίζει αυτή την προσπάθεια, οργανώνοντας τις δράσεις που στοχεύουν στη μείωση του φαινομένου των νοσοκομειακών λοιμώξεων και της μικροβιακής αντοχής στην Ελλάδα. Οι δράσεις αυτές αναπτύσσονται σε τέσσερις κεντρικούς πυλώνες:
To πρόγραμμα «GRIPP-SNF»
Το «Greek Infection Prevention Program» (GRIPP) αποτελεί την πρώτη εθνική σύμπραξη για την καταπολέμηση των νοσοκομειακών λοιμώξεων και της μικροβιακής αντοχής. Εφαρμόζεται ήδη σε δέκα δημόσια νοσοκομεία της χώρας και στοχεύει στη μείωση, στην πρόληψη και στον έλεγχο των συχνότερων και σοβαρότερων λοιμώξεων που σχετίζονται με την παρεχόμενη φροντίδα υγείας, καθώς και στην ορθολογική χρήση των αντιμικροβιακών μέσω τεκμηριωμένων, στοχευμένων, πολυπαραγοντικών και αποδοτικών στρατηγικών. Το πρόγραμμα πραγματοποιείται με δωρεά του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος (SNF) και κινείται σε τρεις κεντρικούς άξονες: Εκπαίδευση – Καταγραφή – Παρέμβαση.
Στον άξονα της εκπαίδευσης, έχει σχεδιαστεί και λειτουργεί ήδη Πρόγραμμα Εκπαίδευσης και Πιστοποίησης των Νοσηλευτών Επιτήρησης Λοιμώξεων (ΝΕΛ) στις Βασικές Αρχές Πρόληψης και Ελέγχου Λοιμώξεων. Εως σήμερα έχει πιστοποιηθεί περίπου το 1/3 του συνόλου των ΝΕΛ της Ελλάδας.
Στον άξονα της καταγραφής, έχει δημιουργηθεί, για πρώτη φορά στην Ελλάδα, Ενιαίο Εθνικό Σύστημα Καταγραφής για την επιτήρηση των νοσοκομειακών λοιμώξεων και της μικροβιακής αντοχής σε όλα τα νοσοκομεία της ελληνικής επικράτειας, με διπλό στόχο: την κεντρική επιτήρηση του προβλήματος και την εφαρμογή στοχευμένης πρόληψης.
Τέλος, στον άξονα των παρεμβάσεων, εξετάζονται οι βέλτιστες πρακτικές πρόληψης των συχνότερων και σημαντικότερων νοσοκομειακών λοιμώξεων, με την υποστήριξη του παγκοσμίου κύρους Institute of Healthcare Improvement (IHI). Ως πρώτη παρέμβαση πρόληψης στα συμμετέχοντα νοσοκομεία του προγράμματος, έχει δρομολογηθεί η εφαρμογή δέσμης μέτρων για την πρόληψη των CLABSI, όπως και παρέμβαση για τη βελτίωση της συμμόρφωσης στην υγιεινή των χεριών.
Το θεσμικό πλαίσιο
Δημιουργούνται Τμήματα Λοιμώξεων σε όλα τα νοσοκομεία, με βάση διεθνή πρότυπα και πρακτικές, δίνοντας έτσι κίνητρα στους ΝΕΛ να παραμένουν στις θέσεις τους, να εξελίσσουν τις γνώσεις τους και να αποκτούν εξειδικευμένα προσόντα, με παράλληλη αναγνώριση της δουλειάς τους μέσω ιεραρχικής εξέλιξης μελλοντικά.
Η Ελλάδα εμφανίζει από τα υψηλότερα ποσοστά μικροβιακής αντοχής στην Ευρώπη για συγκεκριμένα μικροβιακά στελέχη.
Θεσμοθετείται αξιολόγηση των διοικήσεων των νοσοκομείων με βάση μονάδες μέτρησης αποτελέσματος που αφορούν τα ποσοστά νοσοκομειακών λοιμώξεων και τα ποσοστά συμμόρφωσης με τις πρακτικές πρόληψης, ώστε να επιτευχθεί η μέγιστη δέσμευση της νοσοκομειακής ηγεσίας στον σκοπό της μείωσης του προβλήματος.
Προωθείται η ανανέωση της υπάρχουσας νομοθεσίας σχετικά με την επιτήρηση και τον έλεγχο των νοσοκομειακών λοιμώξεων και της μικροβιακής αντοχής, με στόχο να συμπεριληφθούν πιο σύγχρονα και επιστημονικά τεκμηριωμένα μέτρα επιτήρησης, τα οποία θα υπάρχει η δυνατότητα να μεταβάλλονται ανάλογα με τα τρέχοντα επιστημονικά δεδομένα.
Συνεργασία με τα Κέντρα Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (CDC) των HΠΑ για τη βελτίωση της ταχείας εργαστηριακής ανίχνευσης ανθεκτικών παθογόνων παραγόντων, την ενίσχυση των πρακτικών ελέγχου και πρόληψης για την αποφυγή της μετάδοσης των ανθεκτικών παθογόνων μεταξύ νοσοκομείων, περιφερειών και χωρών. Το πρόγραμμα θα υλοποιηθεί αρχικά στο Γενικό Νοσοκομείο Πειραιά «Τζάνειο», στο Πανεπιστημιακό Γενικό Νοσοκομείο «Αττικόν», στο Πανεπιστημιακό Γενικό Νοσοκομείο ΑΧΕΠΑ και στο Κεντρικό Εργαστήριο Δημόσιας Υγείας (ΚΕΔΥ).
Μνημόνια συνεργασίας με τα υπουργεία Υγείας της Κύπρου και, το αμέσως επόμενο διάστημα, του Μαυροβουνίου, ενώ θα ακολουθήσουν αντίστοιχες συνεργασίες και με άλλες χώρες της περιοχής για την ανταλλαγή γνώσεων και εμπειρίας, με στόχο να γίνει η Ελλάδα ηγέτης στη μείωση των νοσοκομειακών λοιμώξεων και της μικροβιακής αντοχής στα Βαλκάνια.
Εκπαίδευση και καταγραφή
Ολοκλήρωση της συμμόρφωσης με τις ευρωπαϊκές οδηγίες EUCAST για την ταυτοποίηση των παθογόνων μικροοργανισμών και τον έλεγχο της ευαισθησίας τους στα αντιβιοτικά, η οποία ήταν υποχρεωτική ήδη από το 2018 αλλά είχε καθυστερήσει σε σχεδόν τα μισά μικροβιολογικά εργαστήρια των νοσοκομείων της χώρας. Προς αυτή την κατεύθυνση ο ΕΟΔΥ πραγματοποιεί δράσεις ενημέρωσης και εκπαίδευσης των μικροβιολόγων, ενώ έχει γίνει σύσταση μέσω του υπουργείου Υγείας για την εφαρμογή της μετάβασης έως το τέλος του έτους στα μικροβιολογικά εργαστήρια των δημόσιων νοσοκομείων της χώρας μας.
Συνεργασία με το υπουργείο Ψηφιακής Διακυβέρνησης για την αναμόρφωση του δικτύου WHONET για την καταγραφή της μικροβιακής αντοχής στη χώρα μας, μέσω αυτοματοποίησης της εξαγωγής στοιχείων μικροβιακής αντοχής και συσχέτισής τους με δεδομένα ενδιαφέροντος από το Γραφείο Κίνησης ασθενών των νοσοκομείων που συμμετέχουν στο δίκτυο, τα οποία καλύπτουν περίπου το 70% του πληθυσμού.
Πρωτοβουλία για την ελεγχόμενη χορήγηση αντιβιοτικών στο πλαίσιο περιεγχειρητικής προφύλαξης στους ασθενείς της χώρας μας για συγκεκριμένες χειρουργικές επεμβάσεις, ώστε αφενός να μειωθεί η χρήση αντιβιοτικών στις επεμβάσεις αυτές και αφετέρου να φανεί ότι η μείωση αυτή δεν έχει ως αντίκτυπο την αύξηση των χειρουργικών λοιμώξεων.
* O κ. Θεοκλής Ζαούτης είναι πρόεδρος του Εθνικού Οργανισμού Δημόσιας Υγείας.
** Ο κ. Θάνος Πλεύρης είναι υπουργός Υγείας.