Ακόμα κι όταν κάποιος φεύγει «πλήρης ημερών» κατά το γνωστό κλισέ, μπορεί να μη συμβιβαζόμαστε εύκολα με το φευγιό του, ιδίως αν ο βίος του ήταν πλήρης όχι μόνο από μέρες αλλά και από προσφορά, ιδίως αν έχει παραμείνει έως το τέλος συνεπής και δραστήριος, όμορφος στη φωνή, στο μυαλό, στην όψη και στην καρδιά. Τέτοια περίπτωση ήταν ο Γεράσιμος Νοταράς.
Γόνος ιστορικής πολιτικής οικογένειας, που χάραξε τη δική του προσωπική πορεία, ο Γεράσιμος Νοταράς σπούδασε στη Λωζάννη πολιτικές επιστήμες και κοινωνιολογία. Καρπός αυτού του συνδυασμού καταγωγής και σπουδών μπορεί να θεωρηθεί η συμβολή του στο έργο του Ζαν Μευνώ «Οι πολιτικές δυνάμεις στην Ελλάδα» (με τη συνεργασία και του Π. Μερλόπουλου). Πρόκειται για την πρώτη σχετική σοβαρή μελέτη που εκδόθηκε το 1966, λίγο πριν από τη δικτατορία. Ηδη από τότε, όπως και σε όλη τη ζωή του, το ενδιαφέρον για την πολιτική αλληλοτροφοδοτούνταν με τη στιβαρή επιστημονική του συγκρότηση.
Στον αγώνα κατά της χούντας μπήκε από τους πρώτους, συγκροτώντας την οργάνωση «Δημοκρατική Αμυνα». Ακολούθησε τη μοίρα των περισσότερων που προκινδύνευσαν τότε, επιλέγοντας τη δυναμική αντίσταση όχι από αφέλεια, άγνοια κινδύνου ή ρομαντισμό, αλλά γιατί θεώρησαν ότι ήταν ο μόνος τρόπος αφενός να αμφισβητηθούν οι συνταγματάρχες, πριν εδραιωθούν για τα καλά στο εσωτερικό και αφετέρου να διατηρηθεί στο εξωτερικό η δημοκρατική αλληλεγγύη και η διεθνής απομόνωση του καθεστώτος. Συνελήφθη, βασανίστηκε συστηματικά, καταδικάστηκε και έμεινε σε διάφορες φυλακές πεντέμισι χρόνια. Αλύγιστος, ακέραιος, δεν σταμάτησε κατά τον εγκλεισμό του να αγωνίζεται με άλλους συγκρατούμενούς του για την ανάδειξη παραβιάσεων δικαιωμάτων και την κατάλυση της δημοκρατίας, με εκκλήσεις στο εξωτερικό και διεθνείς οργανισμούς, συνοδευόμενες από κινητοποιήσεις μέσα στις φυλακές, με τις αναμενόμενες συνέπειες.
Αυτά τα αγωνιστικά ένσημα δεν εκτιμήθηκαν δεόντως από το εκλογικό σώμα και το πολιτικό σύστημα της χώρας. Ο Γεράσιμος Νοταράς δεν ευτύχησε να εκλεγεί βουλευτής, χωρίς αυτό να ήταν ποτέ για τον ίδιο αυτοσκοπός. Αλλά υπηρέτησε τη Δημοκρατία με τον δικό του τρόπο, αυτόν του ταγμένου στην επιστήμη και την κοινωνική προσφορά αγωνιστή.
Υπήρξε ιδρυτικό μέλος του Ελληνικού Τμήματος της Διεθνούς Αμνηστίας και του Συλλόγου Φυλακισθέντων και Εξορισθέντων 1967-1974 και ανέλαβε επικεφαλής του Ιστορικού Αρχείου της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος, θέση που διατήρησε έως το τέλος της ζωής του και μέσω της οποίας συνεισέφερε τα μέγιστα στη διάσωση αρχείων και τεκμηρίων και στην εμβάθυνση στην οικονομική ιδίως ιστορία της χώρας.
Εκεί όμως που οι δημοκρατικές του επιλογές, οι κοινωνιολογικές του αναφορές, η διάθεση για ανιδιοτελή προσφορά και παρεμβάσεις στα δημόσια πράγματα αλλά και η «προϋπηρεσία» του στις φυλακές άφησαν το καθοριστικό τους στίγμα ήταν στη μακρόχρονη συμβολή του στην εδραίωση του Κέντρου Θεραπείας Εξαρτημένων Ατόμων (ΚΕΘΕΑ), στην ενδυνάμωσή του και στην υπεράσπιση της φυσιογνωμίας του.
Επί 33 χρόνια μέλος, 13 από τα οποία εκλεγμένος (και άμισθος) πρόεδρος του διοικητικού του συμβουλίου ο Γεράσιμος Νοταράς άφησε τη σφραγίδα του σε έναν οργανισμό που του ταίριαζε. Γιατί το ΚΕΘΕΑ αποτελούσε έναν πρωτότυπο και ασυνήθιστο για τα ελληνικά δεδομένα συνδυασμό: ήταν ένας δημοκρατικός, γιατί ήταν αυτοδιοικούμενος, αν και δημόσιος, οργανισμός, είχε τεράστια κοινωνική προσφορά στην υπηρεσία των ευάλωτων ανθρώπων, είχε όμως και επιστημοσύνη και διάρκεια, γιατί είχε απλώσει τις ρίζες του κοινωνικά. Και, με τον Νοταρά επικεφαλής, είχε και τόλμη και αγωνιστικό πνεύμα.
Ας μου επιτραπεί μια προσωπική καταγραφή, από την περίοδο που ο Νοταράς, μαζί με άλλα στελέχη του ΚΕΘΕΑ, σχεδίασε και πέτυχε το έως τότε αδιανόητο, λόγω φοβικών πολιτικών αντανακλαστικών και γραφειοκρατικών αγκυλώσεων: τη λειτουργία του πρώτου επισήμως από το κράτος αναγνωρισμένου προγράμματος απεξάρτησης, σε φυλακή της κοινότητας του ΚΕΘΕΑ ΕΝ ΔΡΑΣΕΙ στον Κορυδαλλό. Ισως να έπαιξε ρόλο και η κοινή κορινθιακή τους καταγωγή, πάντως πείστηκε ο τότε υπουργός Δικαιοσύνης Αναστάσης Παπαληγούρας και έδωσε άδεια, όχι μόνο για τη λειτουργία της κοινότητας αλλά και για να παιχτεί μια παράσταση που είχαν προετοιμάσει οι κρατούμενες, μέλη της κοινότητας, πού όμως; Στο προαύλιο του υπουργείου. Εκεί στήθηκε μια σκηνή υπερυψωμένη και αρκετές σειρές καρέκλες πλιάν, άρχισε να σουρουπώνει, έφτασε η κλούβα με τις ηθοποιούς, πήρε μπρος η παράσταση, με θεατές τον υπουργό, θεραπευτές του ΚΕΘΕΑ, οικογένειες των φυλακισμένων. Η χαρά και ο ενθουσιασμός εναλλάσσονταν με τα δάκρυα, από όλους. Μόλις τελείωσε η παράσταση, κραυγές, μπράβο, χειροκροτήματα, οι κοπέλες έπρεπε αμέσως να ξαναμπούν στην κλούβα για να γυρίσουν στον Κορυδαλλό, αλλά η φρουρά άφησε να σφιχτούν λίγο χέρια, λίγα πεταχτά φιλιά από μανάδες και πατεράδες κι αδέρφια, λίγες αγκαλιές. Μείναμε «οι απέξω» να προσπαθούμε να βάλουμε σε τάξη τις σκέψεις και τα λόγια. Το υπουργείο Δικαιοσύνης είχε ανοίξει την πόρτα, της φυλακής αλλά και τη δική του.
Δεν ξέρω πού είναι σήμερα αυτές οι γυναίκες, που ξαναβρήκαν τη ζωή τους μέσα από την απεξάρτηση. Αυτό που μαθαίνουμε όμως από τους φωτισμένους ανθρώπους, είναι ότι υπάρχουν στοιχήματα που μπορεί και να κερδίζονται, φτάνει να τα βάλουμε. Απόδειξη, η κοινότητα ΕΝ ΔΡΑΣΕΙ που ακόμα λειτουργεί, όπως πλέον και πολλά άλλα προγράμματα απεξάρτησης στις φυλακές. Γι’ αυτό και την προπερασμένη Τετάρτη, στο τελευταίο το κατευόδιο, το φέρετρο του Γεράσιμου Νοταρά σήκωναν στους ώμους τους μέλη του ΚΕΘΕΑ. Αιωνία του η μνήμη.
* Ο κ. Γιάννης Φ. Ιωαννίδης είναι δικηγόρος, πρώην υπεύθυνος του Γραφείου Νομικής Στήριξης ΚΕΘΕΑ στην Αθήνα.